Mercator sapiens

Oratie gehouden by de inwijding van de Illustere School te Amsterdam op 9 januari 1632

[p. 51]

[De wijze koopman]

Caspar Barlaeus DE WIJZE KOOPMAN Rede over de band tussen de handel en de studie van de wijsbegeerte gehouden bij de inwijding van de Illustere school te Amsterdam op 9 januari 1632

[p. 53]

Gebed tot de almachtige God voorafgaande aan de rede

Almachtige, eeuwige God, Vader van onze Heer Jezus Christus, wij bidden U ootmoedig, dat Gij deze dag, waarop wij de geboorte van deze Illustere school vieren, tot een gunstige, gelukkige en heilzame dag wilt maken voor de raad en de burgers van Amsterdam.

Voor uw aangezicht staat ootmoedig het stadsbestuur; het vangt een groot werk aan onder uw leiding.

Voor U staat ootmoedig de Kerk, en daar zij zonder U niets vermag, bidt zij van U alleen de voortgang van dit grote werk.

Voor U staat ootmoedig de burgerij van hoog tot laag en zij draagt haar dierbaarste panden, haar door uw genade op aarde gegeven, in dit nieuwe heiligdom der Muzen, voor het altaar van deugd en wijsheid, op aan uw eer en dienst.

Voor U staat ootmoedig de jeugd, het toekomstig gewas van deze kweekschool, en ze wijdt de vruchten van haar studiën aan uw naam, en aan uw heil en dat van het vaderland.

Geef, zeer genadige God, dat deze stad, groot van gebied, dichtbevolkt, beroemd door de faam van de handel, het loon van groter faam mag ontvangen uit het loon van dit onderwijs.

Maak, dat zij de goddelijke dingen leert kennen, zij die het menselijke zo volop bemint. Maak dat zij de menselijke dingen leert kennen want het is belangrijk na het goddelijke, ook het menselijke te kennen.

[p. 54]

Leer haar het goddelijke kennen, opdat zij het goddelijke moge navolgen. Leer haar het menselijke kennen, opdat zij het goddelijke de voorkeur geve. Dat zij, die in de winst de vreugden voor het lichaam zoekt, in de filosofie de medicijn voor de ziel moge zoeken! Moge zij bij de filosofie troost voor haar zorgen vinden, zij die in de handel alles vol kommer vindt. Dat zij zich eerst dan rijk acht, niet als zij pralend wijst op de bescherming door het onbestendige geluk, maar als zij zich beroemt op de onveranderlijke schat van wijsheid en eruditie.

Gij, o God, hebt deze stad door uw wijsheid gegrond, Gij hebt door diezelfde wijsheid mensen van zoveel verschillende volken tot een gemeenschappelijk leven tezamen gebracht, en hebt hen door woonplaats, huwelijk en door gemeenschap van taal onderling verbonden.

Geef, dat door de genade van die wijsheid de verbondenheid van deze gemeenschap nog hechter wordt, dat de burgers toenemen in wijsheid, heiliger zullen leven, de liefde tot geld, roem en begeerte zullen matigen door een juist inzicht, opdat zij, die de hele wereld in hun bezit hebben, dit ene leren, dat de wijze slechts zeer weinig van node heeft. Dat dit hun hoogste wijsheid zij: dat zij U als de ware God kennen en die Gij gezonden hebt Jezus Christus.

Dat dit hun tweede wijsheid moge zijn: dat als zij in het buitenland schatten najagen, zij thuis de deugd zullen zoeken, en alleen datgene vijandig achten wat vreemd is aan de deugd.

Dat dit hun hoogste wijsheid zij: dat zij in dit theater van de natuur, de grootheid, de verscheidenheid en de schoonheid van uw werk zullen aanschouwen en

[p. 55]

daarin de duidelijke bewijzen van Uw goedheid, wijsheid en macht zullen bewonderen en vereren.

Onderwijs Gij de bestuurderen dezer stad: de schout, de burgemeesteren, schepenen, raadsleden en curatoren met de geest van verstand en wijsheid, opdat zij het hun toevertrouwde schip door zovele stormen en langs zovele klippen, die elk mensenleven bedreigen, naar de haven van het algemeen welzijn mogen sturen.

Schenk aan alle predikanten der Kerk, die in deze stad de naam van Christus naar het bevel van uw woord verkondigen, rijkelijk uw genade, opdat hetgeen waarvan zij vroom getuigen, krachtig mag overtuigen, wat zij op heilige wijze leren, nauwgezet mag worden geloofd, en wat zij tot 's mensen heil vermanend spreken, ook tot een heilzame praktijk mag leiden.

Verzamel de verstrooide leden van uw Kerk, opdat zij, welke verscheidenheid van meningen hen ook verdeeld mag houden, door de liefde die machtiger is, verenigd mogen worden.

Verbind de harten der burgers door wederzijdse liefde, en laat de oorzaken van alle geschillen ver van deze muren blijven. Geef, dat zij, die tot nu toe volgelingen van Mercurius waren, nu leerlingen van de wijsheid genoemd zullen worden, eenvoudig, maar met smaak, geïnteresseerd in geld, maar zonder schade voor een betere interesse, dat is wetenschap en deugd.

Zegen de eerste aanvang van deze school, opdat zij niet een leermeesteres of moeder van alleen maar kennis of ijdele wetenschap worde genoemd, maar ook van rechtschapenheid.

Vermeerder uw gaven in ons, opdat wij, wier taak

[p. 56]

het is de jeugd te onderwijzen, het aan uw genade mogen toeschrijven als wij op gelukkige wijze het onderricht hebben gegeven.

Ontsteek in de harten der leerlingen de begeerte naar de hoogste wetenschap. Leer hen, die zich schamen, dat zij niets weten, uw werken; die zich schamen dat zij zondigen, leer hen dat zij in uw wet wandelen, en blijk geven van vroomheid tot U, van gehoorzaamheid aan hun ouders, van leergierigheid tot hun leermeesters, opdat zij niet te kort zullen schieten als ze eens de stad met wijze raad moeten schragen, de kerk met welsprekende stem moeten onderwijzen en ook de scholen met heilzame lessen moeten leiden.

Hoor, verhoor ons door en om der wille van uw eniggeboren zoon Jezus Christus, die als waarachtig God, met U en de Heilige Geest leeft en regeert in eeuwigheid. Amen.