Logo DBNL
Mercator sapiens (1967)

Mercator sapiens

(1967)–C. Barlaeus–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Oratie gehouden by de inwijding van de Illustere School te Amsterdam op 9 januari 1632


Vorige Volgende

Casparis Barlaei Oratio in Illustris Amstelodamensium scholae inaugurationem

Amplissime domine Praetor, magnifici, spectatissimique Consules & Scabini, Senatores gravissimi, Syndici prudentissimi, Curatores dignissimi, Pastores Ecclesiarum vigilantissimi, Doctores, Magistri & scholarum Rectores doctissimi, Cives, Mercatores humanissimi, Juveni studiosissimi, & quotquot frequentes ad hanc panegyrin confluxistis,

 

Quoties urbem hanc vestram, jam quoque meam, intueor, et oculos per ejusdem decora omnia et ornamenta circumfero, pendeo animi, quid primum in ea, quid secundum, quid postremum mirari debeam. Hic me sacra Deo templa, tot afflictae paupertatis augusta receptacula, turres et minantes in coelum phari, illic injecta fluminibus repagula et cataractae, alibi mercantium augustae porticus, tot ubique pontium fornices et laquearia spectantem tenent. Est, ubi mercium peregre advectarum stupendam vim, ubi navium multitudinem ac robur, ubi portus capacissimos, ubi circumfusas urbi classium stationes attonitus adspectem. Amplitudinem ejus si oculis metiri velim, avocat me aedificiorum splendor, cum in splendore haereo, interturbat civium frequentia. Cum hanc attentius considero, in tanta multitudine, rectorum prudentiam, legum reverentiam, subditorum obsequia, modestiam, et quod caput rei est, ordinem suspicio.

Nec illud leve puto, in eam me civitatem translatum cerni, quae stagnis paludibusque undique innatat, ubi

tantorum operum molem portant ligna, librant silvae, et florentissimum totius Europae emporium suffulciunt putrescentes pini. Ut prorsus in ejus magnitudine constituenda natura et labor, virtus et fortuna, tellus oceanusque contendisse videantur. Quae quidem omnia, quanquam eximia, sumtuosa, admiranda sint, famamque opulentissimae urbis domi forisque differant, minora tamen putanda sunt isto amplissimi senatus consulumque instituto, quo nova ac insolita huic loco ratione, a sapientiae et literarum studiis, earumque publica professione, novum reipublicae suae decus hoc die affectare incipiunt.

Utique placuit viris gravissimis ac prudentissimis, ut quae Mercurii hactenus fuit sedes, ac Pluti domicilium, jam Palladis quoque ac Phoebi sacrarium audiat, opum splendorem doctrinae radiis illustret, divitiasque tum demum recte aestimare discat, cum earum usum e philosophorum monumentis hauserit. Et profecto conveniens erat, urbem illam, quae opum fama orbem universum replet, tandem de immortalitatis praesidiis cogitare, conveniens erat, cives mercimoniis intentos filios in spem majorem educare, ut quas fluxas possident opes, optimarum artium scientia et nominis perennitate solentur, quarum illa vivis eripi nequit, haec ne mortuis quidem potest. Nec illustrius quicquam ac gloriosius, quam eos ipsos populos, quos emundi vendundique amor ex omni terrarum parte huc excire solet, ad literarum quoque mercatum proficisci, nec tabernas solum et mercium promtuaria, verum Musarum etiam penetralia frequentare, et aures a forensi strepitu fessas suavissimo earum alloquio recreare. Atque hujus quidem laudatissimae rei cum initium faciat praesens hic dies, ex prisco scholarum more quaedam

praefabor, et Minervam, illam sapientiae deam, inter arma ac Martis strepitus, inter libertatis nostrae discrimina, et reciprocos bellorum aestus+ huic reip. aeternum consecrabo.

Quamobrem istiusmodi mihi argumentum delegi, quod loci hujus ac civium genio, et opulentissimi emporii studiis aptum esse putavi, piscatores illos imitatus, qui hamo appendere solent illicem ac lenocinantem escam. Equidem ita semper statui, operose illos ineptire, qui in foro Lapitharum pugnas recitant, in castris dialecticum torquent enthymema, in sacris regnorum imperiorumque momenta exaggerant, in mensis super Hecubae aut Andromaches fato singultiunt, in scholis iis exercitationibus fatigant adolescentulos, de quibus ad senatum referri expediat.

Ideoque praeter rem me facturum putavi, si apud mercatores, apud lucri avidam gentem, inter pecuniarum tinnitus, in urbe quaestui dedita, de aliis rebus, quam de mercatura, lucro, opibusque disseruero, non ut cos mercari doceam, sed sapienter, non ut lucrandi artes praescribam, quas ingenue fateor me ignorare, sed ut optimas vobiscum probem, non ut opum studia damnem, sed rectae rationis sufflamine coërceam. Illud ostendam: optimum esse mercaturae cum sapientiae ac litterarum studiis commercium, nec augendae rei curam mentis contemplationibus, nec has illi obesse, verum optimis rationibus inter se conspirare, mercandi et philosophandi facultatem, ut tanto mihi felicior sit futurus mercator, quanto philosophari poterit luculentius. Audivere de rebus suis disserentes philosophos Athenae, legislatores Lacaedemon, censores Roma. Nec grave erit, opinor, Amstelodamensium populo, si de mercatorum excellentia, virtutibus et officio dis-

serentem audiat, minorum licet gentium, Peripateticum. Quod dum ago, a[uditores] o[rnatissimi], animum mihi ab hac ipsa, de qua loquar, pecuniarum cura paulisper vacuum commodate.

Vetus admodum res est mercari, sed et sapere, ut nesciam, an a sapientia profectam esse mercaturam, an ab hac sapientiam fluxisse, statuere debeam. Illud certum, mutuam semper operam haec studia praestitisse, cum sine mercium permutatione humanis necessitatibus consuli non posse sapientes crediderint, et per eandem rursus magnis incrementis ad prudentiam iri in confesso sit. Quippe erectius mercantibus ingenium est, et dum dolo circumveniri impense cavent, sapientiam in consilium advocant. Acuit curas lucri spes, spem utilitas, utilitatem commendat indigentia, quae per varios usus exercitatissima artem fecit non uno modo rem faciendi. Hinc arbitror a veteribus emundis vendundisque mercimoniis praefici, non iracundum Martem, non lascivientem Venerem, non socordem Lunam, non ridiculum Vulcanum, sed ingeniosissimum deorum Mercurium, illum sapientiae ac eloquentiae autorem. Nempe ut doceant, et sapientia et facundia opus esse mercantibus, illa, ut quaestum honestum a turpi discernere possint, hac, ut verborum lenocinio commendent eas merces, quas extrudere satagunt. Quam ob causam eidem gallum affingunt, vigilantiae symbolum, ut doceant matutinum esse debere mercatorem et vigilem, in omnes occasiones intentum, ut rem faciat. Dudum est, quod in Sticho exclamaverit Plautus:+ Quam bene re gesta salvus converter domum, Neptuno grates habeo et tempestatibus, simul Mercurio, qui me in mercimoniis juvit, lucrisque quadruplicavit rem meam. Antiquitatem certe et primos merca-

turae natales non aliunde rectius, quam ex literarum monumentis ac sapientum libris investiges. Docent illi, primis seculis, cum naturae opibus census omnes constarent, intra pecora agrosque illam constitisse, primosque mercatores agricolas et pastores fuisse. Docent illi, decantatam illam in scholis philosophorum justitiae commutative appellationem, a negotiatoribus profectam, ut jam ipsius philosophiae moralis partem conficiat, haec ipsa, de qua loquor, facultas.

Aristoteles in iis libris,+ quibus politicum format, de mercatoribus praecepta tradit, ut ostendat, ad sapientis etiam perfectionem facere, has artes nosse. Et divinus ille Plato,+ ubi de constituenda republica laborat, mercatores in eam adscisci vult, non eos solum, qui res corporeas precio emunt et vendunt, sed et illos, qui animi cultum, scientias, artesque honesta mercede aliis divendunt.

Quin et Platone antiquior Pythagoras, totum mercatum in tria hominum genera distinxit,+ quorum alii prodiissent ut venderent, alii ut emerent, quod utrumque genus dicebat sollicitum esse, ac proinde minus felix, alios non ob aliud venire in forum, quam ut spectatores agant, quos ille solos felices esse perhibebat, quod vacui curis gratuita voluptate fruerentur.

Homerus,+ quo homine Graecorum nemo plura novit, nemo, quae ad usum faciunt, copiosius docuit, tantum mercaturae precium esse credidit, ut ipsam Palada sapientiae deam, quasi alio habitu non posset, mercatoris induerit. Ubi enim Telemachum alloquitur et se Mentem fingit, suaviter ait Pallas, se maria sulcare, ut ferrum, quod navibus vehebat, aere Temesino permutaret. En mercantem Pallada. Quin et ipse Panomphaeus Jupiter, e cujus cerebro ortam fingunt Pallada,

in celebri illa apud Lucianum vitarum auctione,+ universam philosophorum turbam, vili satis pretio, distraxit. En mercatorem Jovem.

Illud amplius constat, primam mercaturam, humanitatem et sapientiam, una cum mercibus per universum orbem circumduxisse. Solon, qui Athenis leges condidit, et plerique Graecorum illo commercio suas res tulerunt ad exteros, ac vicissim fecere, ut exotica sui cives viderent. Plutarchus cum vitam sapientissimi hujus Solonis enarrat,+ eo, inquit, tempore mercatura gloriosa erat, cujus opera cum Barbaris consuetudo, cum regibus amicitiae contrahebantur. Quare tanto Spartanos, sapientem alioquin populum, a vera sapientia longius abfuisse arbitror, quanto iniquiores mercantibus lucra prohibuerunt. De Gallis scribit disertissimus Caesar,+ eos Mercurium maxime coluisse, utpote artium omnium inventorem, viarum atque itinerum ducem, quem ad quaestum pecuniae, mercaturasque vim maximam habere arbitrabantur. Et quam familiare fuerit Romanis, sapientissimo alioquin populo, pecunias locare, aes alienum contrahere, versuris faciendis luculenti patrimonii naufragium facere, docet erudita illa satyra Flaccus,+ in qua sub persona Mercurialis Damasippi illos sui seculi taxat negotiatores, qui postquam, ad medium Janum, rem fregissent, et magni instar Biantis Priene sua nudi egrederentur, sero ad philosophiam se conferebant. Ex quibus colligo, summos doctrinae ac sapientiae proceres, uti aliarum omnium artium, ita et mercaturae ac philosophiae commune vinculum agnovisse, et de his ipsis, quas tractamus rebus, serio verba fecisse.

Sed propius libet mercantium virtutes expendere, et depromtis e philosophia gravibus praeceptis ostende-

re, quam et illorum vitiis mederi possit sapientia. Ac primum illud mercatorem attendere monet sapiens, ne nimium appetat. Id enim egit rerum natura, ut ad bene vivendum non magno apparatu opus esset. Qui immodicas opes sectantur, immodicis saepe excidunt, et dum omnem felicitatis suae spem pelago ac ventis credunt, avaritiam paupertate ac ignominia mulctant, atque ita dum alios sua luxuria, alios ambitio praecipitat, hos inconsulta ac prudentiae monitis destituta lucri cupiditas. Nihil refert, quantum in aerariis jaceat, si non quaesita, sed quaerenda semper computamus. Non enim qui plus habet, sed qui minus cupit, dives est, nec pauper, qui minus habet, sed qui nimis cupit. Infinitum est, quod petit, qui plus petit, quam quod deest. Cleanthes+ philosophus rogatus, qui dives evadere posset, cordate respondit, si cupiditatum fuerit inops. Alia atque alia desiderantibus, desunt haec ipsa, et inter magna vota inopes sunt, qui dum Orientem pariter ac Occidentem animo devorant, eam beatitudinem sibi fingunt, quam assequuntur nunquam. Philosophus animum hominis divitem appellat, non loculos, qui quantumvis pleni sint, dummodo pecuniae cupiditate laboret animus, pauper es. Divitiae ex copia aesstimari solent, at copiam non aliunde rectius, quam ex rerum satietate colligas, quam quoniam non assequitur, qui plura appetit, nunquam omnino futurus est dives.

Fingite alicui ex magno auri acervo vivendum sumtuose, tectis laqueatis, veste superba, famulis decem, supellectile ad invidiam exquisita, alteri illa contemnenti ad sumtum sufficere sestertia centum, uter dives censendus? Ille qui vanae cupiditatis mancipium semper eget? an alter, qui contracto cupidine abundanti

similior est? Nec enim censum aestimatione, sed victu ac cultu aestimandum sapientes prodiderunt. Nec plura possidet, qui pluribus ad se suosque tuendum eget, quam qui paucissimis. Mecum sentit mascula et severa Stoicorum schola, qui quotquot coelo et terra frui datum, divites pronunciabant, nec quicquam tam angusti et parvi esse animi, quam eas res minus amare non posse, ad quas hominum vulgus inflammatum aviditate rapitur. At Peripatetici, familiares nostri, quibus nihil est uberius, nihil eruditius, nihil gravius, uti pecunias aliaque vitae hujus praesidia minime fastidiunt, ita eorum omnium amorem mediocritate definiunt, nec immerito disputant, utrum expediat aliquem plurium esse bonorum dominum, quam custos esse possit.

Illud praeterea mercatorem nostrum didicisse gaudet philosophus, quod cum opibus abundet, mores suos iisdem non tradat, nec cum Craesos vicerit, Numa esse desinat. Caducum hoc omne et mobile esse ducit, quod possidet, nec tam virtutis atque ingenii, quam fortunae ac temporum esse munera. Noverat hoc quoque Lacon iste, qui cuidam Lampen aeginetam+ efferenti, ac felicem praedicanti, quod praedives videretur, nihil se morari, inquit, felicitatem e funibus pendentem. Sapientia divitiis pro ratione, non pro libidine uti monet. Sapientia minores animos gerere vult, quotquot fortunae praejudicio majores habentur. Nec enim vitiorum adminicula esse debent pecuniae, aut in creatoris sui dedecus, sed gloriam, neque in proximi perniciem, sed commoda ac salutem conferri. Sapientia opulentos non fastidit, sed exosculatur unice. Illos nempe, qui locupletes sunt sine ullius injuria, magnifici sine luxu, liberales sine ostentatione, graves sine morositate, religiosi sine superstitione.

Erectae et bonae mentis mercator, (inter quales hic loquor, inter quales hic vivo) sicut vitiosas merces a probis, ita virtutes a vitiis distinguit, et quot domi numeral talenta, totidem virtutum officia sibi praescribit. Cum nummos suos attentius intuetur, fingit uni insculptam pietatem, alteri candorem, alteri fidem, alteri prudentiam, alteri liberalitatem, et in ipsis malorum irritamentis imagines honesti concipit. Ut cum totos pecumiarum acervos seponit, totum quoque virtutum chorum seposuisse videatur. Quo ergo copiosius aurum possidet, eo minus peccat, quo fulgidius aurum possidet, eo humilior esse amat, quanto lucratur saepius, tanto in munifici Dei laudes reflectitur crebrius, quanto lucratur rarius, tanto providentiae divinae causas suspicit religiosius. Quod si rationes turbaverit scriba, foro cesserit debitor, aut preciosam mercium saburram sorpserit mare, facile a philosophia solatium petet, qui praeter virtutem reliqua minus aestimare didicerit, qui vitae subsidia modo his, modo illis liberaliore manu applicari, et iisdem perie, quibus mare, aestibus adfluere et refluere attentius perpendet.

Quamobrem, qui, rebus nonnihil accisis, animum prorsus despondent, Deos nescio quos increpant, jam in coelum, jam in mare convitia jaculantur, sapientes non sunt. A philosophis quippe accipient: Nihil viro bono praestandum, praeter culpam. Divitem sat esse, qui, cum vel omnia desint, sibi non deest, nec desperandum illi, qui rerum omnium egenus omnia bona in spe habet, orbem singularium esse, et per vices possideri, hunc bonorum ejus parte excuti, ut reponatur alteri. Nec dubium est, quin major sit futura materies animum firmandi in paupertate, quam divitiis, cum in hac summa vis virtutis sit, non inclinari, nec depri-

mi. Quare divitias non minus absentes, quam praesentes parvi faciet, quia nec advenientes eas sentiet immoderatius, nec recedentes. Terras omnes suas putabit, etiam cum nullas habebit, et quas habet, tanquam quae aliorum esse possunt, non respuet, sed amabit segnius. Paradoxa vobis loqui videor. Nec diffiteor. Verum haec Aristippi, haec Socratis sapientia fuit. Ita Zeno, Cleanthes, Crates, Chrysippus, Epictetus sentire, ita loqui amavere.

Etiam hoc in mercantibus laudabile et praedicandum quam maxime, quod ingenti lucro aucti secum et cum paupertate dividant, et ex aurea messe spicilegium aliquod egentibus indulgeant. Habet, non dicam Fortuna, sed benignior Deus, suas rationes, et inter alias hanc quoque, ut quibus favit liberalius, alios pari liberalitate sublevent. Non decedit danti, quicquid accedit homini, et cum hominem esse commune sit diviti et pauperi, humanum quoque est, huic nihil deesse, sine quo homo esse non potest. Dedit Deus, ut quod dedit, per eos reciperet, quibus minus dedit. Dedit, ut exemplo suo ad piam magnificentiam invitaret, qui sine exemplis boni esse nequeunt. Dedit, ut qui gratis dare nesciunt, praemium expectent ab eo, qui solus sine spe praemii dare potest.

Iam vero in emptione et venditione quanti est, nihil utile putare, quod non simul honestum sit, nec privatis commodis postponere recti conscientiam, quantum est, etiam si fraus occultior sit, non fallere velle, vel sui damno in contractibus sincerum ac veracem esse. Ac de his summa relligione in Officiorum libris disputat Cicero,+ ac admirabilem virtutis speciem ob oculos ponens, ab omni fuco alienas esse vult negotiationes, rigideque urget illas veteris aevi sanctissimas formulas:

Inter bonos bene agier oportet, omnia ex aequo et bono metienda, et fide bona. Quin eos conscientiae casus excutit, homo a veri Dei cognitione alienissimus, quos nos flocci-pendimus, et in contrahendo propius honestatis momenta expendit, quam qui illustri Christianorum titulo gloriamur. Nihil illi, nihil Panaetio ac Antipatro, priscis philosophis, utile visum, quod non simul honestum esset, nihil honestum, quod non etiam utile. Quae quanquam philosophantium cogitatione distrahi possint, in vita tamen communi perniciosissime divelluntur. Si enim ad virtutem, aut virtutis actionem nati sumus, omnino sequitur, illud ipsum, quod honestum est, summum bonum esse, et cum summi boni ratio nullum in se bonum desiderari patiatur, etiam utile in se includat necesse est. Accedit, quod, cum utilitas res secundum naturam sit, vitium omne naturae hominis et rectae rationi adversum, nec inhonestum cum utili, neque honestum cum inutili stare queant.

Et profecto nulla exitialior opinio in vitam hominum irrepsit, quam quae honestum ab utili distraxit. Unde enim malae fidei contractus, falsi testes, illicita fenora, versurae, aeruscandi artes, monetae arrosiones, nisi quod dum mercamur, emolumenta in mercibus intuemur, at quod in iis improbum, quod injustum, quod fallax, non videmus. Ille in philosophia nostra multum se profecisse sciat mercator, qui si vel homines injuriam celare possit, aut proposita immunitate injustus, facinorosus, veterator, malitiosus esse, nullius tamen compendii spe a virtute recedit. Sed libet ex veterum sententia rigidius mercari.

Judicat idem Cicero, injuste improbeque illum facturum, qui, ut pluris vendat, quicquam eorum, quae ip-

se noverit, emtorem celabit. Marci Catonis sententia fuit:+ Qui in venundando vitium scisset, et non pronunciasset, emtori damnum praestare oportere. Volunt ergo, ut exemplo rem illustremus, aedes vitiosas, male materiatas, ruinosas, vel pestis contagio afflatas, ignorantibus haec ipsa locari aut vendi non debere. Loquar clarius:+ Si e Galliis vir bonus in hanc urbem magnum frumenti numerum advexerit, idque in summa annonae caritate, si idem sciat plures mercatores e Galliis solvisse navibus frumento onustis, quaerunt sapientes, dicturusne id sit civibus Amstelodamensibus, an silentio suum quam plurimo venditurus! Negabit dicturum Diogenes Babylonius,+ magnus alioquin et gravis Stoicus, cum qui silet suum vendat, sine insidiis agat, nulli injuriam faciat, quia jure civili illud dicere non constringitur. Affirmabit contra Cicero, cum Antipatro philosopho acutissimo, celandum hoc non esse, cum ea lege natus sis, ne publicae saluti officias, et ut homo de hominibus, civis de concivi bene merearis. Quod si illos improbat Cicero, qui reticent dicenda, quid sentire eundem aestimatis de iis, qui in vendendo orationis adhibent vanitatem? Equidem, cum hominis, ad summi Dei imaginem conditi,+ majestatem nihil magis deceat, quam veracitas, nec simulabit, nec dissimulabit vir bonus quicquam, vel ut emat melius, vel ut vendat. Ethnici hominis oraculum est: Non licitatorem venditor, nec qui contra licitatur, emtor apponet, uterque si ad eloquendum venerit, non plus, quam semel, eloquetur.

Intelligitis, opinor, non vobis solum, sed etiam priscis Quiritibus placuisse sinceritatem, simplicitatem, candorem, displicuisse astus et fraudes. Et quanquam constet, haec ipsa vulgo minus turpia haberi, ideoque nec

legibus, nec jure civili prohiberi, tamen mecum creditis, naturae lege sancitum esse, nihil insidiose, nihil simulate, nihil fallaciter agendum. Quam vero illa sunt apud Ciceronem+ subtiliter et ad admirationem honesta, cum negat, sapienti fas esse, in naufragio homini tabulam eripere, cui semel adhaesit, cum adulterinos nummos, quos imprudens accepit, negat sapientem, cum id rescierit, soluturum, pro bonis, cum ei, qui aurum vendit, putans esse orichalcum, indicare vult virum bonum, aurum illud esse, ne denario emat, quod sit mille denarium, cum promissa servanda esse negat, quae non sunt iis utilia, quibus promisimus. Breviter, cum omnium mercantium et in vita civili honeste versantium, unam hanc vult esse regulam, ut aut illud, quod utile videtur, inhonestum non sit, aut si inhonestum est, ne videatur esse utile.

Erasmus Roterodamus, immortale Bataviae nostrae decus, ad hanc Ciceronis hominis ethnici in contractibus sanctimoniam, usque adeo stupet, ut parum absit, quin inter coelites et beatorum animas Ciceronem locet. In praefatione siquidem in Tusculanas quaestiones,+ in haec verba prorumpit: Quid, aliis accidat, nescio, me legentem sic afficere solet M. Tullius, praesertim ubi de bene vivendo disserit, ut dubitare non possim, quin illud pectus, unde ista prodierunt, aliqua divinitas occuparit. Atque hoc quidem meum judicium mihi magis blanditur, quoties animo reputo, quam immensa sit, quamque inaestimabilis aeterni numinis benignitas, quam quidam ex ingenio suo nimis in angustum contrahere conantur. Ubi nunc sit anima Ciceronis (verba Erasmi sunt) fortasse non est humani judicii pronunciare. Me certe (Erasmi verba loquor, non mea) non admodum, adversum habituri sunt in

ferendis calculis, qui sperant illum apud Superos beatam vitam agere. Haec Erasmus. Non ego.

Verum relicto Cicerone, et qui Ciceronem pene apotheosi donavit, Erasmo, pergam sapientiae monitis mercatorem componere. Ab hac audiet: Non esse temere spondendum, cum noxa praesto sit, fidendum esse, sed videndum cui, non omnia emenda esse, ne necesse sit mox cum Castore omnia vendere,+ cavendas esse fenerationes in perniciem publicae societatis comparatas. Monet eadem, cauti uti simus in nominibus et syngraphis faciendis. Quamvis enim in tabulis addas mille cautiones, et juris laqueos, quibus debitor constrictus teneatur, omnia tamen eludet versutissimus Damasippus.+ Fiet aper, modo avis, modo saxum et, cum volet, arbor, et in jus vocatus alienis maxillis ridebit.

Et cujus quaeso est disputare? Utrum magnatibus et nobilibus sit permissum mercari, philosophi. Utrum liceat ex pecuniis usuram petere, philosophi. Utrum fas sit carius quicquam vendere, quam emisti, philosophi. Quis de tota mercatura praecepta tradit, quis sordidam ab opulenta, tenuem a copiosa distinguit? Quis depromtis ex jure naturali, gentium, civili praeceptis eam universam ordinat? Politicus est. At hunc universae philosophiae principem et architectona vocat Aristoteles. Quis mercantibus non minus, quam jurisconsultis, sua principia largitur, honeste esse vivendum, alterum non laedendum, suum cuique tribuendum, ethicus est. Quis docet, in commutationibus vel rerum cum rebus, vel rerum cum pecuniis, vel pecuniae cum pecuniis rei familiaris habendam esse rationem? quis familias exhaurire, nomina facere, rem fidemque consumere vetat? oeconomicus est.

Aristoteles, quo viro nemo philosophatus est sanius, prudentiae civilis administras comitesque facit, experientiam, memoriam, solertiam, ingenium, sententiam et consilium. At hae ipsissimae sunt mercaturae partes et officia. Experientia quando et quatenus et ubi mercandum docet. Memoria debiti creditique rationes in numerato habet. Ingenium de rebus mercibusque recte judicat. Solertia ea media excogitat lucrandi, quae a versutia, et pravis artibus absunt. Consilium mercaturam universam moderatur et regit. Sententia prudentiorum facta et judicia in commutandis mercibus respicere monet, ne, dum soli sapere nobis videmur, fortunae naufragium debeamus. Audivistis ergo, quam se cum morali philosopho maritet mercatura. Paucula ex speculativa philosophia petamus, ne hanc quoque se fastidire dicat operosus negotiator.

Proprium mercantium est, commutare sedes, et facili mobilitate per omnes terrarum plagas diffundere insatiabilem animum, ire, quo fertilis alicujus orae, et in majus laudatae fama evocat. Nihil tam immansuetum hospitio, horridum situ, coeli natura intemperatum, quod non aliqua lucri spe patria abducat. At horum omnium locorum situs, vias, maris vada, promontoria, portus, quatenus cavendi, quatenus subeundi, nosse oportet. Quae quidem omnia ex geographia nostra peti possunt.+ Qui vero singularum regionum sint proventus, commoda, messes, ex physicorum quoque monumentis et rerum naturalium scriptoribus habemus. Docent hi Indiam ebur, Sabaeos thura, Persas sericum, Moluccanos aromata, aurum argentumque Americanos, Chalybes ferrum, aes Suecos, stannum Britannos sufficere.

Cumque expediat, ea ipsa, quae emit aut precio aesti-

mat, nosse ementem, de rerum naturis, metallis, arboribus, plantis, aromatibus, animalibus, piscibus, avibus disserentes audiat physicos, Aristotelem, Theophrastum, Oppianum, Dioscoridem, Plinium et polyhistora Solinum. Quaesita per mare Scythicum in Orientem via unde, nisi ex his ipsis scriptoribus non subobscure colligitur! Unus Plinii locus+ tantae rei auspicium, licet inauspicatum hactenus, fecit, tanto facinori ansam dedit. Unde didicimus Africam, etiam versus Austrum, superato Bonae spei Promontorio circumnavigari posse, et hinc in Arabiam, aegyptum, Persas iri, nisi ex eodem Plinio et Strabone!+ Quid Columbo, Vespucioque, primis Americae detectoribus, fiduciam fecit, ut relicto veteri orbe, novo exemplo, proras Occidenti obverterent? Aristotelis, Platonis,+ et forte etiam Senecae loca in causa fuere.

Praeterea, ab astrologis discet mercator, quae anni tempestivitates quibus locis adeundis, aut cavendis conveniant, ex coelo non dierum solummodo incrementa et decrementa, sed et horarum in mari momenta deprehendet, ex Cynosyra, quam Septentrioni, quam oppositae plagae vicinior, ubi et quantum deflectat ab Arcto acus magnetica, et quibus regulis naturae error corrigi possit. Et cum absque ventis, mari, aestu navigare negatum illi sit, utile fuerit, proprios regionum singularum ac partium maris ventos novisse, ut: Notum Adriatici maris arbitrum esse, Boream Germanici, Gallici Circium, Calabriae littorum Japyga, Atabulum Apuliae, Athenarum Sciron paulum ab Argeste deflexum, de quibus in Meteorologicis disputat Aristoteles.+ Utile fuerit novisse, quae maria et quando procellosa, quae scopulis infesta, quae magis, quae minus, quae citius, quae tardius, quae nunquam aestuent,

quam periculosa praetervectio promontorii australis Africae, quam ex portu Sinarum in Japoniam difficilis trajectus, quam infestae navigantibus maris Balthici fauces, quantus in sinu Mexicano a continente aquarum refluxus.

Illud quoque apud philosophos reperire est, oceanum perpetuo motu in occasum ferri, ideoque citius hinc Novum orbem adiri, quam illinc Veterem repeti. Est et ille motus in scholis nostris decantatus, quo a Septentrione in Austrum mare movetur, qui in mari Mediterraneo cernitur, ubi Maeotis per Bosphorum Cimmerium in Pontum Euxinum fluit, Euxinus per Bosphorum Thracium in Propontidem, Propontis per Hellespontum in aegaeum. Ut nihil dicam, de motu peculiari, qui in mari Adriatico ad oram Dalmatiae, Istriae, Illyridis, usque ad ultimos Venetorum recessus deprehenditur, ubi flexus in Meridiem maris impetus versus Flaminiam, postea nonnihil ad Orientem se torquet, plane ut in orbem, ex littorum, uti opinio est, appulsu, circumagi videatur. At ille maris fluxus et refluxus quotidianus, uti inter naturae miracula est, ita solum philosophum disserentem patitur.

Amplius, non ignorare quempiam vestrum opinor, quam ex usu fiet vago mercatori, variis linguis loqui posse, et ad singularum gentium mores, vitaeque instituta se componere. Ergo si Graecos adire volet, Cecropis ore ipsi loquendum, si Venetos, Hetruscos, Ligures, Hispanos, Gallos, Latinas voces addidicisse conducet. Si Arabas, Persas, Syros, Medos, Indos, totumque fere Orientem lustrare animus erit, Arabum quam maxime sermonem sciri interest. Quae omnia ex scholis et ipsis Latinorum, Graecorum, Arabum libris addisci in confesso est. Nec vivere profecto apud exteros

potest mercator, nisi qui gentium se ritibus, moribusque accommodare noverit. Quamobrem consulendi erunt scriptores clarissimi, qui in aegypto a fabis abstinendum esse doceant, in Arabia cum bacillo ambulandum, in Persia non accumbendum, nisi unctis, in Germania hospitum officiis adblandiendum, Graecos rerum novarum esse avidissimos, Hispanos graves et inquieto ingenio, Italos injuriarum tenaces, Gallos civiles blandosque, Anglos joviales, Poenos perfidos, infideles Allobroges. Quae peregrinum mercatorem nescire, et pudori saepe fuerit et dispendio.

Sed satis ostendisse mihi videor, quanta philosophantium et mercantium sit cognatio et societas, quamque ingens literarum et humaniorum artium in facienda mercatura momentum, cui tantum splendoris, dignitatis, ac precii ab illis ipsis artibus accedit, quantum aeterna caducis, animi bona terrestribus purgamentis potiora habentur.

Restat, ut iis respondeam, qui, ut laudatissima coepta sugillent, clamitant: Nihil Mercurio cum Pallade commune esse, strepitus istos forenses aversari Musas, fugere turbulentam urbem, et secessus suos amare ac soliloquia, hic de augendo solum peculio cogitari, nec patientes aures animi culturae commodari. Quasi vero doctorum sermonibus magnas urbes illigari nefas sit, aut ludicros solummodo in iis sermones audiri oporteat, aut rerum colloquia leviorum. Quibus in praesentiarum hoc respondebo, perperam illos philosophari, qui doctrinae studia arceri volunt ab emporiis, ob hoc, quod negotiorum plena sint, cum non ob aliam causam iis locus hic esse debeat, quam ut aures a mercantium strepitu fessae parumper requiescant, et immoderatior pecuniarum cura praeclarissimarum rerum me-

ditatione castigetur. Quid, quod rectius in negotiis omnibus versari possit, qui erudito Musarum otio recte uti noverit. Quin, et hoc contendo, cum ad opes eximias atque illustres accesserit litterarum lumen, tum illud divinum quid ac singulare existere. Sed pleni sunt omnes libri, plena exemplorum vetustas, quibus ita statuisse illis temporibus sapientissimos viros constat, opulentissimas quasque urbes scholis, doctoribus, bibliothecis, aliisque sapientiae instrumentis carere non posse. Athenae, Achaiae metropolis, non mercantum solummodo concursu copioso, sed et eruditissimis hominibus, liberalissimisque studiis affluens fuit. Tarentum, Rhegium, Neapolis, plane non opum solummodo, sed et Graecarum artium, ac disciplinarum promtuaria fuere. Capua, Antiochia, non tam civium frequentia, classium robore, mercimoniisque inclaruere, quam iis artibus, quibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet. Massiliam+ quoque Narbonensis Galliae maritimam urbem, linguarum artiumque studiis olim viguisse ex Strabone et Tacito constat. Quin illa terrarum gentiumque dea Roma, annon simul et de expugnando orbe et barbarie cogitare potuit? simul et exercitum ordinare, et dicendi leges scribere? simul et dictatorem castris praeficere, et oratores pro rostris loquentes audire? ut male profecto mihi rationes subducere videantur, qui ob diversarum nationum frequentationes, disciplinarum ornamenta et omnem elegantem doctrinam a civitatibus arceri cupiunt.

Quod si praesentia magis movent, Venetos spectate, in quorum amplissima urbe, publicae facundiae non mercatorum tumultus, non Adriatici maris fluctus, non ipse leonis(quem insignibus ostentant)rugitus ob-

strepit. Lutetia Parisiorum, hominum multitudine fervet, tumultuatur, sordet. Nec tamen alienum putavit Carolus Magnus, et post hunc multis seculis Franciscus I. ingeniorum gloria regalis solii majestatem irradiari, aut indecorum fore, si vendentium ementiumque litibus eruditae Sorbonensium lites permiscerentur. In Ubiis Colonia, in Pannoniis Vienna, in Boiohaemo Praga, in Vandalis Rostochium, ad Viadrum Francofurtum, ad Vistulam Gedanum, in Vasconibus Burdegala famae celebritatem a negotiationibus pariter, et honestissimo scholarum otio consecutae sunt.

Quod si ad antiquorum tempora recurrere libeat, inter mercatores Solon fuit, gravis Atheniensium legislator, inter mercatores Thales fuit, idem e sapientum numero, et Socrates, ille oraculo Apollinis sapientissimus. Quin et Plato (teste Plutarcho+ in vita Solonis) inter divinas animi meditationes, olei venditone in aegypto quaestum fecit. Quorum autoritate tutus mercator, parum aestimare habebit, quae in negotiatores acrius scripsere Gregorius, Chrysostomus, Augustinus et Cassiodorus.+

Quae cum ita sint, beatam hanc Amstelodamensium rempub. puto, in qua jam mercatoribus philosophari, et philosophis mercari concessum. Postquam enim summis prudentissimisque rectoribus studium fuit, ornamenta omnia dignitatis et praesidia stabilitatis amplissimae urbi quaerere, pomoeria diducere, turres attollere, portus fodere, classibus disjunctissimas terras adire, adhaec Orienti primum, mox et Occidenti armis instare, et sub invictissimis Nassoviae gentis principibus, una cum sociis urbibus, potentissimum hostem patriis finibus propulsare, tandem ad has quoque curas devoluti sunt, ut veram stabilemque gloriam

huic loco a litterarum perennitate, ab ingeniorum cultura, et sapientiae praemiis vindicarent. Ut quae civitas orbis pene universi est receptaculum, jam quoque eruditionis audiat, quae totius pene Europae commune est aerarium, prudentiae thesauros recludat, quae mercium omnigenarum est custos, disciplinarum ac ingenuarum etiam artium sit promptuarium.

Habuit jampridem multa, quae mirati fuerunt advenae, at nunc quod laudent. Obstupuerunt Germani, Britanni, Scoti, Cimbri, aedificiorum splendorem, navium in longum exporrectas stationes, spatiosam, potentem urbem, omnibus rebus, quas vel natura suppeditat, vel elaboravit ars affluentem, at nunc eandem praeceptis institutisque philosophiae et literarum stabilitam sentient ipsi. Et erunt inter eos, qui posterius hoc prioribus praeferent, cum illa fortunae deberi videantur, at hoc omne consilii sit, illa annorum ac longioris aevi spolium sint, hujus vero fructus istiusmodi, qui per omnium seculorum memoriam vigebunt, quos posteritas venerabitur, quos ipsa aeternitas semper intuebitur.

Quare, ut unde exorsa est, eo se convertat oratio mea, vos alloquar, reip. hujus rectores amplissimi. Date manum et praesidium nascenti scholae, quae vobis natales suos hodie consecrat. Defendite, imo producite, non tam eos, quos egregiis praemiis huc evocastis, quam optimas artes, sine quibus parum ornata, parum instructa, respublica aut fuit unquam, aut erit. Martem vestra ope armatum vidimus, sensit Hispanus, navibus, auro, terris, etiam ubi terras esse non credidimus, exutus. Jam Minervam, illam eruditionis, humanitatis, sapientiae deam, intra portas vestras ac moenia recipite, non ut bella gerat, sed ut de veterum eam bellis disse-

rentem audiatis, non ut regna urbesque evertat, sed quibus consiliis surgant cadantque, doceat, non ut res Romanorum ac Graecorum ipsa gerat, sed loquatur, non ut mercari cives vestros, sed sapere doceat, ut quae loca adeunt, quibus ventis navigant, quod coelum mutant, quos populos peregre frequentant, quas merces emunt, qua fide, quo candore res augeri debeant, propius ab ea discant. Regum, imperatorum, principum laudatissimorum vestigiis insistitis.

Bibliothecam, hoc est, tot eruditarum mentium commenta et lucubrationes, tot sapientiae, et veritatis doctores civibus vestris donastis. Jam insuper illos, qui vestris auspiciis, quod in iis libris solidum, erectum et frugiferum est, viva voce in animos diffundent. Gratias ergo vobis reipublicae hujus, ecclesiae, civium et modestissimae juventutis nomine ago, qui, si bona sua norint, ratum habebunt, quod dixi, si non norunt, discent propediem, quantum sit cum doctrina virtutem imbibisse.

Vos vero viri nobilissimi, spectatissimi, doctissimique, sive cives; sive advenae estis, animis, linguis illustri huic gymnasio favete. Erit hic, ubi perfuncti negotiis, animum componetis, ubi afflicti solatium petetis, ubi inopinato lucro aucti mentem temperabitis ab insolenti laetitia, ubi audaciae in exponendis mercibus occursabit prudens timor, timorem moderabitur fiducia, fiduciam scientia, scientiam recti conscientia. Si patres estis, volupe mihi erit de liberis vestris bene mereri, si non estis, de vobis ipsis. Etenim in hoc nati sumus, in hoc educati, ad hoc vocati, ut ea, quae didicimus, non nostra sint, sed et aliorum. Tum demum vos profecisse scitote, cum litteras, et earum professores aestimare didiceritis.

Hactenus fines possessionum propagare studuistis, in latifundiis totos lacus absorbuistis,+ trans oceanum villicos misistis, nullibi non fluminum ripas aedificia vestra, villae, praedia praetexunt. Jam discite majorem et spatiosiorem esse sapientiam, quae divina omnia et humana, praeterita et futura, coelum, terras, maria complectitur. Preciosarum rerum pompam in domibus vestris explicatis, at pretiosior sapientiae ac literarum supellex, in qua auro, argento, gemmisque omnibus plus fulgent virtutis et honesti praecepta, in qua hoc ad precium facit, quod per fortunam non obvenit, quod sibi illam quisque debet, nec pravis artibus paratur. Cum mercium, quae in hanc urbem advehuntur, molem, varietatemque conspicitis, naturae exiles particulae in conspectum veniunt, cum philosophia occurret, simillimum toti naturae spectaculum videbitis. Magnum vos aliquid praestitisse putatis, cum Gallias, Germaniam, Hispaniam, Africam, Indiam annis aliquot obivistis, et quidem itinere laboriosissimo, et tot periculis circumsepto. Philosophi animus haec omnia coram videt, coram lustrat, omnia velocius, quam sol ipse, obit, et obit quoties vult, discriminum omnium securus. Sed libet quaerere ex vobis, ut vel invitis confessionem extorqueam, annon philosophiam expeteretis, si beneficiaria, si lucrosa, si utilis esset? Affirmabitis opinor. At qui beneficiaria non sit, quae rerum omnium uberem scientiam suppeditat? qui lucrosa non sit, quae menti lumen, voluntati sanctitatem, affectibus ordinem ac quietem largitur? Has opes cum possideat sapiens, non minus opulentus est, quam vos, non minus splendidus, quam vos, non minus beatus, quam vos. Et profecto si callidi rerum aestimatores, fundos, agros magno aestimant, quia his pignoribus minus no-

ceri posse credunt, quanti putabitis aestimandam eruditionem, quae nec incendio eripitur, nec naufragio absorbetur, et inter ipsas regnorum concussiones ac motus inconcussa manet.

Vos denique adolescentes et juvenes, quotquot adestis, parentum vestrorum solatium et amor, reip. hujus spes, erudita propago, eum quoque ad hanc rem animum conferte, qui egregiis exercitationibus erudiri, et bonae mentis succo imbui cupiat. Tum magni eritis et sapientes, cum placere vobis coeperint sapientiae prisci ac primi inventores, Plato et Aristoteles, quorum severa lectione non solum intellectum a foedo ignorantiae situ vindicabitis, verum etiam de hostibus vestris, ira, voluptate, libidine, audacia, ambitione, prodigalitate triumphabitis, idque eo gloriosius, quo plus est, sibi, quam aliis imperasse. Ne vitam credite illam, quam ex aere trahitis, sed quam ex studiis, nec splendidum putate auro vel argento circumfulgere, sed doctrinae luce, dum alii pecunias numerant et ad stateram expendunt, vos sapientum verba et voces, dum alii aes, piper, linum, ponderant, vos philosophiae momenta. Dum alii peregrinantur, fluctibus jactantur, aut latronum saevitiam experiuntur, vos domi intellectum per illustrium scriptorum monumenta securi circunferte, et dum Morinorum spolia repetunt audaces Neptuni filii, vos doctorum hominum commentationes, quas posteritatis esse voluerunt, in usus vestros, Dei inprimis gloriam, patriae ac ecclesiae salutem convertite.



illustratie


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen