Jongeren van Holland, weest solidair!

[p. 14]

Intellectuele jeugd.

Het is voor wie als schrijver dezes met oprechte bewondering en dankbaarheid zich bewust is - en dat ondanks alles blijven wil - hoeveel de beschaafde mensheid op het gebied van wetenschap, kunst, wijsbegeerte en religie aan het Duitse volk te danken heeft, een bijna niet te verwerken triest verhaal: de verkrachting der geestelijke waarden, die sedert het Nazi-regiem is gepleegd - een verhaal zó diep ellendig, dat men zich ook op dit gebied afvraagt, hoe dit zo hoog begaafde volk zijn meest onafhankelijke en vrije geesten heeft kunnen uitstoten, en hoe het uit de verarming, die daarvan het gevolg is, nog eens zal kunnen opstijgen.

Een zéer beheerst en waardig artikel van prof. E.J. Gumbel in Freie Wissenschaft 1938 (een bundel studies van Duitse geëmigreerde geleerden) vertelt er een en ander van, al is het niet meer dan het oplichten van een tipje van een sluier, die onzegbaar leed verbergt. Voorop in zwarte rand: een aantal namen van geleerden die zelfmoord pleegden, omdat zij een vrijwillige dood verkozen boven de schande van een geestelijk slavenbestaan ... het zijn geen van allen politieke figuren, maar chirurgen, vrouwenartsen, bacteriologen enz. En dan het relaas van de Gleichschaltung: niet alleen dat verwijderd werden van de universiteiten wie om politieke of godsdienstige redenen tegen het nieuwe regiem waren, niet alleen dat de Joden stuk voor stuk werden ontslagen, maar vooral dat bewust aan het wetenschappelijk werk de waarheidsnorm en de geestelijke vrijheid werd ontnomen, terwijl daarvoor in de plaats werd gesteld de heerschappij der nationaal-socialistische levensbeschouwing ...

Men leze in de genoemde studie de geschiedenis van Heidel-

[p. 15]

bergs gelijkschakeling: van de 215 docenten van het jaar '32 zijn er in '36 nog 99 in dienst - alleen om politieke redenen werden er 56 ontslagen. 81 nieuwe, nationaalsocialisten, werden benoemd, die er de ‘nieuwe wetenschap’ introduceren. Ziehier welke vakken op de rooster voorop staan als de belangrijkste voor het nieuwe Duitsland: cultuurpolitiek, grondslagen der nationaalsocialistische levensbeschouwing, het wezen der volksgemeenschap, Oudgermaanse religie, geschiedenis in verband met weerbaarheidsleer, wereldoorlog, politiek en oorlogvoering, de totale oorlog, terwijl deze geschiedenisprofessor een seminarie leidt over wezen en prestaties van het Duitse soldatendom... enz. enz. De voornaamste tendenzen blijken te zijn: overwoekering der rassenleer, uitbreiding der krijgskunde, actuele politiek, uitgesproken nationaalsocialistische partijpropaganda.

Overal dringt de oorlogswetenschap in; op de Berlijnse rooster vindt men: oorlogsscheikunde, dito geografie, -geologie, -mathematica, -physica, -politiek, -psychologie, -ruimte, -recht, -techniek, -economie, -chirurgie, -geschiedenis, -philosophie enz.; in totaal telt men 24 vakken, waarvoor het woordje ‘Wehr’ of ‘Krieg’ ... En men bedenke, dat dit geldt van de normale universiteiten, niet van hogere krijgsscholen e.d.

De tendenz is duidelijk: ook het wetenschappelijk leven wordt beheerst door de nationaalsocialistische ideeënwereld, en dùs gericht op en onderworpen aan de oorlog. Zoals de jonge arbeider zich heeft te gevoelen als arbeidssoldaat, zo de jonge intellectueel als wetenschapssoldaat: de een dient slechts bij een wat ander wapen dan de ander. Het hele volksleven wordt geüniformeerd en vermilitariseerd - hoe zou het geestelijk en wetenschappelijk leven daaraan kunnen ontkomen?

[p. 16]

Eén voorbeeld moge de verdwazing ten gevolge van de rassentheorie illustreren. In 1936 verscheen in J.F. Lehmann's Verlag, München, een boek van prof. Philipp Lenard onder de titel: ‘Deutsche Physik’, waarvoor als motto zou kunnen gelden deze uitspraak uit het voorbericht: ‘Het voorbericht is ontsprongen aan de strijd dezer dagen. Het werk zoekt waarden der eeuwigheid.’ De schrijver begrijpt, dat er toch wel mensen wat vreemd aankijken tegen de titel ‘Duitse’ natuurkunde, alsof deze wetenschap ànders in Duitsland en Frankrijk en Engeland zou zijn - maar, zo legt hij ons uit, die verwondering is misplaatst, want inderdaad is àlle wetenschap, en juist de natuurwetenschap, gebonden aan ras en bloed. Wanneer ook andere dan de arische volken wel een en ander tot de bloei der natuurwetenschap hebben bijgedragen, dan konden zij dit ‘slechts omdat en voor zover zij overwegend noords bloed hadden opgenomen’. Een niet ingewijde zou vermoeden, dat een figuur als Einstein - die voor de natuurwetenschap toch wel een en ander heeft betekend - voor de theorie van den heer Lenard een moeilijkheid moet opleveren; het omgekeerde is echter het geval: de Jood Einstein is juist het bewijs, dat de echte natuurwetenschap ‘Duits’ is. Ziehier de redenering: ‘De relativiteitstheorie van Einstein wilde de gehele natuurwetenschap grondig veranderen en beheersen; tegenover de werkelijkheid heeft zij echter volledig afgedaan (vollständig ausgespielt). Zij wilde ook volstrekt niet waar zijn. Den Jood ontbreekt opvallend het begrip voor waarheid, voor wat meer is dan schijnbare overeenstemming met de van het menselijk denken onafhankelijk verlopende werkelijkheid - in tegenstelling tot de onstuimige en gewetensvolle wil tot de waarheid der arische

[p. 17]

onderzoekers.’ Waaraan dan even verder nog wordt toegevoegd: ‘De de joodse geest eigene haast om met ongecontroleerde gedachten maar in de openbaarheid te treden, werkte zelfs aanstekelijk; zij verschaft in elk geval persoonlijke voordelen (Judenbeifall, Priorität), maar haalt het geheel omlaag.’

Het gegeven voorbeeld is vooral te beschouwen als een illustratie van een epidemie die over de wereld gaat: de cultus van het ressentiment, de verdwazing van rassenhaat en rassenhoogmoed, de ontluistering van de geest door deze politieke ideologie. Juist nu een nieuwe Europese oorlog woedt, mogen wij ons afvragen: Zal de verdwazing en de haat, die straks losbreken kan, niet opnieuw alle geestelijke waarden ontluisteren, en is het niet volstrekt noodzakelijk om onszelf te waarschuwen en geestelijk te wapenen? Juist de intellectuele jeugd van een neutraal land? Nu mag het Duitse voorbeeld, dat vulgair genoeg is, ons toch niet blind maken voor een strekking, die zonder reserve moet worden aanvaard: de wetenschap als geheel èn haar beoefenaars als individuen zijn aan de maatschappij gebonden. Levende wetenschap verwerkt de problemen, die de maatschappij haar voorlegt, en de wetenschappelijke werkers keren met gevonden oplossingen en verkregen resultaten tot de maatschappij en haar noden terug. Dat is gelukkig en gezond.

Jawel, maar dit zal toch nooit mogen betekenen, dat de wetenschap en haar beoefenaars in hun arbeid ook maar enige ruimte geven aan hartstochten en daardoor beheerste troebele inzichten van politieke partijen. De wetenschap ontvangt haar problemen uit de maatschappij, de wetenschappelijke werker keert tot het leven terug om daar de

[p. 18]

mensheid te dienen - maar tussen dit ontvangen en terugkeren ligt het geduldige, geconcentreerde, deemoedige werk, waarbij alleen een volstrekte eerbied voor de stof en een onvoorwaardelijke liefde tot de waarheid ons hebben te leiden. De wetenschappelijke werker ontvangt wèl zijn problemen uit de maatschappij, maar niet zijn normen. Daarom kan intellectuele arbeid alleen gedijen op de bodem der vrijheid. Wat Albert Verwey zegt van de dichters, geldt van alle geestelijke werkers:

Wat dichters

onverwoestbaar dragen, is de vrijheid;
Die is 't licht in ogen en in liedren;
Zonder die is 't zonlicht zwart en duister.
Luister niet naar Macchiavelli's spreken:
De eigenbaat de draad om 't volk te kluistren.
Breek dat rag, en leg aan gouden koorden
Van de vrijheid volk en staat voor anker.

Intellectuele jeugd - óok wanneer zij in een wereld-in-crisis leeft en door werkloosheid wordt getroffen, terwijl de waardering van geestelijk werk in een zo òngeestelijke, harde en wrede maatschappij als de onze niet bijster hoog staat aangeschreven - blijft bevoorrecht, al ware het alleen slechts door het feit, dat zij toegang heeft tot de gebieden van de geest. Zij is ook bevoorrecht, voor zover zij - ik denk aan onderwijs, volksontwikkeling, journalistieke arbeid enz. - geestelijk leven mag dóorgeven en de geestelijke krachten, die er in het volk leven, mag wekken en voeden en leiden. Er is hier geen enkele reden om zich in zelfbewustheid of trots te verheffen - reden te over echter om in diepe ver-

[p. 19]

antwoordelijkheid de geestelijke vrijheid te hoeden en te verdedigen.