Doolhof in meervoud

[p. 139]

XIX

1

Hij werkte weken en weken. De winter week meer en meer. Sneeuwklokjes stonden vol onschuld boven aarde. Bossen en velden lagen doorknoopt van wortelstokken en knoppen. Hier en daar zonde hoefblad, waarvan in de bezettingstijd de bladeren gefermenteerd en als surrogaattabak gerookt werden.

Over bezetting, oorlog, koncentratiekampen en gaskamers, plunderingen, afbraken en bouwvallen, schreef hij. Wie was hij? Een mens met erfelijke eigenschappen, die geslachten in hem afspiegelden, kosmisch of niet? Was hij niet zeer gewoon en daarom zeer ongewoon, bizonder en enig? Kortom, hij was iets!

Hij filosofeerde meer dan hij schreef. Was schrijven geen filosoferen, een filosoferen uit noodzaak, uit noodweer? Om met iets klaar te komen, waarmee je nooit klaar kwam? Want wie weet, is dood! Het leven leek een filosofie, waarmee je nooit tot een stelling mocht geraken. Zonder stelling bleef alles fris, boeiend en wonderlijk. Het leven was in filosofische eenvoud vrijheid!

Had Izaak dan gelijk met een vrijheid van werkelijkheid, die voor hem Israël betekende? Maar een andere werkelijkheid was die van Chaim. Of waren oorlog en bezetting, martelkampen en krematoria geen werkelijkheden, maar verleden? Was alleen werkelijk wat zich op dit ogenblik voltrok en waarneembaar was als werkelijkheid? Had een mens zich alleen daarnaar te richten en bestonden begrippen als verleden en toekomst alleen in

[p. 140]

de verbeelding, waren ze op dit moment niet reëel? Bestond en gold op dit moment dus vrijheid, geheel vrij en enig voor ieder mens en dus anders?

Dit moment was er nooit geweest en zou zich ook nimmer zo openbaren. Het volgende ogenblik was even nieuw, even enig, even vrij! Er waren geen herhalingen. Er was beweging, een beweging van momenten vrijheid. Die beweging was even enig als de beweging die hij maakte, wanneer hij zijn hand bewoog. Misschien was het een serie bewegingen in vrijheid van het individu, maar het was het zijn van alles wat overal aanwezig was als beweging van momenten vrijheid!

Hij wreef met een vermoeid gebaar zijn voorhoofd. Was hij nu niet bezig het leven in vakjes vrijheid en beweging te persen? Hij wist het niet. Natuurlijk niet! Het enige wat hij wist was, dat hij bestond. Dat hij was! Ook dat was betrekkelijk. Een deel van het zijn misschien? Hij moest zich toch ergens staande houden?

Filosofie? Schrijven maar weer. Schrijven tot je als een inktvlek over het papier vloeide, zwart als Sartre, wit als Boeddha!

2

De schrijfmachine raakte hij niet meer aan. Ze stond onder een hoes van stof. Het lint was grauw en afgestorven. Hij schreef nu met een pen, een potlood, een vinger. Hij kraste met zijn nagel diep in het vlees van het papier, zette bebloede vingerafdrukken op Ausweises en vervalste legitimatiepapieren om niet meer te hoeven weten wie hij was. Zo ontdekte hij iets eigens, dat hij met de schrijfmachine telkens had doodgehamerd.

[p. 141]

Maar er waren nog meer herkenningspunten, die in zijn voordeel uitvielen. Ze lagen beneden, een etage lager. De familie Vasnunes zou over een maand vertrekken, tegelijk met Ghaim en Izaak. Alles was geregeld: papieren, keuring, passage. Hij was verbaasd noch bedroefd. Hij had het overwonnen! Het enige wat hem te doen stond, was een andere kamer te zoeken.

Beneden was er 's avonds gehol en gedraaf op de trappen. Kopers en aspirant-kopers kwamen naar aanleiding van de advertentie opstampen en bekeken het aangebodene uit de zwaar-gemeubileerde kamers. Er werd gekocht en gehandeld; Rena was het middelpunt. Ze liet geen dubbeltje vallen, waar geen dubbeltje vallen kon. De spulletjes werden de trap afgedragen of de volgende dag weggehaald. Drie avonden ging dat reeds zo; dit was de laatste avond. Het bed van Rena was al verkocht. Hij sliep nu op het harmonikabed, dat aan de vuilnisman mee kon, wanneer hij een kamer had. Een tafel en een stoel was het enige dat nog boven stond. De petroleumkachel mocht hij meenemen.

Mevrouw liet alles aan haar dochter over. Haar hoofd liep om, ze deed 's nachts bijna geen oog dicht. Van de week zouden de kisten komen om alles in te kunnen pakken wat mee naar Israël ging. Zoveel kg mocht maar mee. Wat wilde ze houden en wat moest weg! Ze wist het niet, alles was haar dierbaar. Rena kon gauw afstand van iets doen. Maar zij had nooit meegemaakt, hoe het was wanneer je alles kwijtraakte.

Ze kwam de trap op.

- Ach, jongen, neem me niet kwalijk. Ik vergeet je koffie. Mijn hoofd, ach, mijn hoofd.

[p. 142]

- Hindert niet, mevrouw. Ik wilde geen koffie. Ik heb nog twee sinaasappelen.

- O, ik schaam me zo. Dat we je dit moeten aandoen.

- Dat is toch buiten ieders schuld?

- Wat je zegt, jongen. Ik weet me geen raad!

Ze stond radeloos in het lege kamertje.

- O, ja! Zie je nu wel. Het belangrijkste vergeet ik. Er is bezoek voor je. We dachten dat het een koper was; hij stond zo maar midden in de kamer. Toen Rena hem vroeg, zei hij alleen je naam.

- Peter...

- Oom Jean!

Hij was langzaam de trap opgekomen: een man in een grijze jas. Mevrouw Vasnunes verdween snel.

- U hier?

Hij bood de enige stoel aan en ging zelf op de rand van de tafel zitten. Oom Jean zette zich stijf neer. Hij droeg een pierrotgezicht.

- De hond is dood.

- Dood...?

- Ik voelde me niet veilig...

Oom vouwde kleine witte vlerken. De vogels van mevrouw Vasnunes fladderden hier nog vrij rond.

- Ze werd ziek. Hondeziekte, zei Dodewaard. - Ik had haar moeten laten inenten. De hele nacht hebben we gewaakt. Het beest lag te rillen. Ik heb kruiken warm gemaakt en Dodewaard heeft zijn deken aan stukken gescheurd. De volgende ochtend zou hij een dokter bellen.

Oom zweeg even.

- Dodewaard heeft gebeld. Ze hebben haar weggehaald, dood!

[p. 143]

Peter verschoof van zitplaats. Zijn been sliep. De man tegenover hem knoopte zijn jas los en bracht raven te voorschijn: een donker kostuum.

- Ik kom onderdak vragen.

- Bij mij? Hij liet zich van verbazing van tafel glijden. - Au!

Een raaf staarde hem verschrikt aan.

- Mijn been, verduidelijkte hij en liet de schielijk opgetrokken voet langzaam zakken, - slaapt!

Oom rouwde. Het witte pierrotgezicht lag gestorven op het kostuum.

- Waarom...? Wat is er gebeurd!

Hij bracht een hand voor zijn ogen. De hand stierf.

- Dodewaard is mijn vriend... mompelde hij.

- Wat is er met de heer Dodewaard! Peter greep met kracht de stoelleuning vast.

- Ik... ik kan het niet meer uithouden! Oom viel in de stoel uiteen: grijs, zwart, wit.

- Maar waarom...?!

Hij hijgde overeind.

- ... Hij achtervolgt me... bespiedt me... begeert me...!

Peter stond stijf. Zijn haren kleefden tegen het plafond. Stoel en hij waren éen! Een wit-zwart-grijze bal rolde onder zijn ogen; een dode zwarte hond sprong op en scheurde de bal uiteen: een wit heuvellandschap.

- ... oom Jean...

Deze richtte zich in de stoel op. Raven vlogen hem uit.

- Ik ga niet meer terug.

- ... U kunt hier natuurlijk blijven, weekte Peter los. Zijn haren, zijn handen, zijn kleren kleefden. Zijn lichaam trok met kleefdraden aan de stoel.

[p. 144]

- Ik heb een harmonikabed. We vinden wel dek.

- Ik neem mijn jas op de grond, verklaarde oom zich wit boven het grijs.

- U neemt het bed.

- En jij?

- Ik slaap in de omgekeerde tafel! grijnsde hij. - Ik zal mevrouw Vasnunes zeggen, dat u blijft tot ik een andere kamer heb gevonden. Ze gaan naar Israël!

De sinaasappelen lagen te gloeien van dorst.

3

De volgende morgen begaf Peter zich op weg naar de heer Dodewaard. De ochtend lag schoon op de grachten. Hij had oom Jean de getikte en geschreven vellen ter lezing gegeven: oom Jean had er vaak naar gevraagd; nu leefde oom aan de rand van de tafel. De tafel lag bladstil.

Met het koffertje beklom hij de trappen. Oom Jean had hem een lijstje meegegeven van zijn eigendommen: lijfgoed, schoenen, een portret van Angeline enz. De piano kwam later wel, wanneer Peter een andere kamer had.

De mimespeler stond bovenaan de trap te wachten. Peter klom verder: Ger zou er met geen gebaar zijn.

- Goedemorgen!

- Ger...

- Kom binnen, kerel! Over een paar weken vertrekken we!

- Gaan jullie weg...?

- Parijs, Frankrijk! Hij duwde hem het lege vertrek van de school in. - Er is hier geen droog brood te verdienen, bovendien wordt de boel afgebroken. Waar vinden we zo een ruimte!

[p. 145]

Ze liepen door naar het woonvertrek. De lucht van versgezette koffie wolkte hun tegemoet.

- Ook koffie? vroeg vrouwelijke Ger.

Hij vertelde van oom Jean en de heer Dodewaard.

- Zeg! viel mimespeler Ger hem in de rede, - hij is toch fransman?

- Dat is wel zeker.

- En hij danst nog voortreffelijk! schoot vrouwelijke Ger toe.

- Misschien kunnen we een groepje vormen. Hij weet de weg in Frankrijk! Mimespeler Ger was opgetogen.

- Marcel Marceau is een vriend van hem.

- De grote Marceau? Mime-Ger danste uitgelaten.

- Zou je oom met ons mee willen? vroeg zijn vrouw zakelijk.

- Frankrijk? Parijs?

Hij haalde zijn schouders op en trok zijn mondhoeken neer.

- Mime! riep speler Ger enthousiast en wees op hem. - We moeten het weten. Dit is de grote kans!

Hij klom hoger, vijfde verdieping, klopte aan. Binnen was geen geluid. Hij draaide de kruk om en stapte de kamer in. De stuurman zat voor het scheepje: gereed om uit te varen. Tegenover hem met de ellebogen op tafel leunde een jongetje, geboeid kijkend naar het vaartuigje.

Corrie keek eerst op, nadat hij het lijstje voor de heer Dodewaard neerlegde.

- Ik zou dit graag mee willen hebben.

- Dag, meneer, zei Corrie.

[p. 146]

De stuurman verstelde zwijgend het roer; keek toen strak op het lijstje.

- We moeten de bagage aan boord brengen, zei hij toonloos. Hij stond langzaam op en zocht moeizaam het gelezene bijeen; hij droeg een baard van dagen.

Peter sloot de koffer en streek het kind over het haar. Rena zou een donker kind baren. Of een rood!

De stuurman had zich weer voor het scheepje neergelaten.

- Proviand ligt in de kast, scheepsjongen.

Corrie gleed van de stoel en opende de kast. Beschimmeld brood en een stuk ingedroogde kaas lagen naast twee flessen: cognac en wijn. Het kind bracht brood en kaas en klom kuchend op de stoel. De stuurman veegde de groene waas van het brood, brak het en stak het in zijn mond. De kaas was steen. Hij schraapte er als een knaagdier met zijn tanden langs en weekte de gestremde melk uit de schelp van de korst. Corrie glimlachte en hoestte. De stuurman zocht rusteloos het want af; trok hier en daar een zeil recht. Het kind schemerde wit aan de andere kant door de tuigage.

- We zullen de nacht afwachten.

- Ja, stuurman!

Het kind verheugde zich op de reis. Peter ging naar de deur en greep de kruk. Hij groette.

In de deuropening draaide hij zich om. Boven het kraaiennest kraaide het licht zwart...