Doolhof in meervoud

[p. 51]

VI

1

Wolken dreven door Peter heen. Hij had gisteren de gehele dag achter de schrijfmachine gezeten. Hij kwam er niet uit. Het leven deed zich in een zo grote verscheidenheid voor, dat hij er steeds minder van begreep. Beneden zei hij, dat ze met avondeten niet op hem hoefden rekenen: hij at in de stad.

Het waaide eerste herfstbladeren. De middag schemerde langs de huizen. Oom en de heer Dodewaard moesten zijn nieuwe adres nog weten. Hij klopte aan bij Chaim en Izaak. Ze waren niet thuis.

De heer Dodewaard deed open. Hij droeg zijn donkere kostuum. Schelpen glansden over tafel. Hij moest straks naar Vredenhof.

- Een begraafplaats?

- Als zovele.

- Familie?

- Een vreemde... Overal op de wereld sterven ze en worden ze begraven. Daar houd ik hem levend!

Peter zweeg. De heer Dodewaard borg de schelpen in de zwarte dozen en schoof deze in het mausoleum. Toen stapte hij de begraafplaats op. Grint knarste tussen zijn tanden. Hij telde de graven: honderd, tienduizenden, miljoenen over de hele wereld. Waar was nog iemand te vinden die leefde. Uit welke bodem, uit welke aarde! In geestgronden lagen ze, tussen verrotte kransen. Geen teken. Zwarte wanden die oprezen uit zwarte aarde, kisten vol! Overal lijken, die nog verbrand moesten worden...

[p. 52]

De heer Dodewaard gaf hem een hand. Zijn ogen waren uit de kassen verdwenen.

- Vaarwel...

Hij stommelde de trap af. Peter kroop naar boven. Hij klopte aan met een knook.

Oom danste.

- Ik zou graag schilderijen van tante willen zien. Zijn stem klonk als uit een ander lichaam.

- Ja, dat had ik beloofd, zong oom. - Kom maar mee! Hij vloog van bloem tot bloem.

Hij tikte aan de deur van het atelier, deed deze langzaam open en stak voorzichtig zijn hoofd door de opening: - Ben je bezig? Zijn stem geurde als een meisje.

- Het komt weer niet uit!

Oom duwde de deur geheel open en wenkte. Overal verf en kwasten, potten en tubes, doeken, onaf of reeds voltooid. Dwars op het raam stond een ezel. Het doek erop wrong in de verf. Tante zat aan een tafeltje. Ze schudde kaarten en legde ze uit.

- Patience... zei oom zacht.

Hij wachtte tot tante uitgekruist was met boeren en azen, vrouwen en cijfers. Het kwam uit! Ze lachte grommend, met korte schokken in haar schouders. Oom bood haar een sigaret uit het pakje op het tafeltje en stak er zelf ook een tussen zijn tuitende lippen. Hij streek vuur. Ze zoog rook in haar longen en spoot zwarte wolken uit neus en mond terug. Oom kringelde wit.

- Peter is hier. Hij wil graag werk van je zien.

Tante schudde de kaarten. - O, hoe gaat het!? Ze keek niet om, maar legde het spel. - Laat jij wat zien, Jean!

[p. 53]

Oom sleepte schilderijen aan, daar, waar het meeste licht viel. Herfstlicht. Bladeren dwarrelden neer in nauwe rechtlijnige straten, op sombere pleinen. Landschappen strekten zich uit in kleurloze tuinen naar zwarte horizonten. Massagraven, oorlogsgraven, eregraven. De aarde leek nooit genoeg omgeploegd!... Daar liep de heer Dodewaard op Vredenhof. Hij zocht een teken van leven. Een lichaam tussen grafzerken, binnen de kleine tuintjes gesprenkeld marmer, omgeven door een ketting, aan weerszijden versierd met uitgebloeide tuilen. Alles liefderijk ingeperkt tot meerdere glorie van de nabestaanden. De heer Dodewaard doolde voort, graf na graf, scheen eindelijk iets gevonden te hebben, liep sneller en verdween opeens achter een familiegraf. Toen hij weer tevoorschijn kwam, droeg hij een donker brok aarde, dat geen aarde was, er groeide geen groen. Het was een schilderij, dat hij op het familiegraf hing. Weer dook hij weg en nogmaals bracht hij een schilderstuk mee en dat telkens en telkens weer: zure, beschimmelde aarde. Hij bedekte er de graven mee, dolf er de doden onder, legde ze als kleurloze kaarten uit over de gehele begraafplaats en stapelde ze op tegen de zwarte roerloze stammen der bomen tot aan de hemel! De gehele aarde bedekte hij er mee tot ze stonk! Hij vervloekte het licht van zijn geboorte op deze kloot! Plotseling duisterde de begraafplaats dicht, kraakte er vuur en was hel en duisternis alom. Het enige licht dat zacht door het donker bleef stralen kwam van een engel. Hij nam langzaam de gedaante aan van oom Jean...

Het was gaan regenen. Het onweerde. Duisternis kroop in de hoeken van het atelier. De engel sleepte zwarte

[p. 54]

doeken weg. Als een halfgodin doemde tante op uit verf en bedorven aarde en boog zich krijsend over de puzzel van haar leven: het kwam niet uit! De engel wiekte weg. Peter volgde hem. Hij sloot een schaduw achter zich. De engel stond in een klein vertrek. Het was het keukentje. Er stond een oude kanapee, waarop de engel sliep. Een pijp liep door het keukentje naar het dak. Het potkacheltje stond bij tante in het atelier; oom kreeg 's winters warmte van de pijp. Verder droop er een gaskomfoor. Bleef hij eten? Nee, hij at in de stad.

Oom danste naar het andere vertrek. De gangetjes voerden uit een grafkelder. Hij stak een kaars aan.

- Een glas wijn dan?

Peter snakte. Alles lag in hem dood. Oom bood hem een glas. Hij rook er aan: de aarde geurde!

- Hoe vond je het werk?

- Weinig kleur... stamelde hij.

- Je had haar vroeger werk moeten zien. Leg een lijst op een stuk franse grond en je hebt een frans landschap. Prosit!

- Waarom kwam u naar Nederland?

- Angeline kon haar aard niet loochenen. Naarmate ze ouder werd, werden haar de franse luchten te ijl, te licht. Ze kon het esprit niet opbrengen om eterische landschappen te schilderen, het koloriet van dorpen en mensen werkelijk te maken. Het werd alles zwaar en donker.

- Te hollands?

- De hollandse meesters schilderen zwaar noch donker. Hun tonen zijn even gevoelig. Hun palet draagt de kleur van hun land.

- En tante?

[p. 55]

- Angeline is een hollandse. Misschien is ze geen schilderes in de zin van een meester... Oom legde een vinger langs de lippen. - Dat mag ze nooit weten, fluisterde hij.

- Moet men dan beslist een meester zijn om te kunnen schilderen?

- Ik bedoel met een meester de gaafheid, de artistieke persoonlijkheid. Eerst dan is men schilder!

- Ging het in Holland slechter?

- De wolken zijn er zwaar; seizoenen, landschappen, dorpen en mensen vergaan voor haar in regen en mist. Haar groenen, grijzen en roden mengde ze met zwart, steeds meer zwart...!

Oom stokte.

- Was... bent u gelukkig met haar? De vraag was er uit voor hij het besefte.

Hij schrok. Oom bloosde.

- Ze is mijn vrouw, ontweek hij.

Peter durfde niet verder de wijn in water veranderen. Oom teugde aan zijn glas. Hij schonk de glazen opnieuw tot de rand vol.

- Is er nog een doek uit haar franse tijd?

- Nee. We hebben alle doeken in Parijs kunnen verkopen.

- En de hollandse werken? Heeft ze tentoonstellingen?

- Ze schildert alleen nog voor meneer Aaldertsen.

- Een kunsthandelaar?

- Een psychiater... Hij heeft een enorme praktijk in het Gooi. In zijn tuin achter zijn villa heeft hij een doolhof laten maken, bestaande uit overdekte stenen gangen. De wanden van deze spaarzaam verlichte gangen omvatten een verzameling schilderijen die hij van mijn vrouw kocht. Hij komt hier een paar keer per jaar...

[p. 56]

- En geldt die verzameling als therapie voor zijn patiënten?

- De doolhof is geheel privé.

Oom zweeg. Na enige tijd vervolgde hij: - Dokter Aaldertsen vindt Angeline een interessant geval.

- Bewondert hij haar?

- Zeer.

Peter dacht na. - Hij bewondert haar waarschijnlijk, omdat haar werk hem laat vermoeden wie hij zelf is.

- Dan zou Angeline wéten wie hij is?

- Ze verbeeldt landschappen, schept werelden en laat dokter Aaldertsen er in dolen.

- Ze woont er zelf middenin! Oom sprong op. - Kijk om je heen!

- Tante weet dat er een uitweg is, een uitgang. Ze schildert, omdat ze weet dat Aaldertsen koopt. Hij koopt niet, omdat tante Angeline schildert!

- Ze kent hem dus! Zou hij haar kennen?

Oom Jean zweeg opnieuw. Hij leek een klein smal jongetje.

- En jouw boek? vroeg hij zwak.

- Ik schrijf morgen verder, antwoordde Peter.

2

Hij had in de stad gegeten. Het weer was veranderd. Het regende mot. Peter was doornat. Hij ging niet naar huis.

De stad liep langzaam vol regen. Zachte aanhalige regen, die over de gezichten der mensen streek. De straten liepen langzaam leeg, huizen vulden zich. Ze werden licht en stegen als verlichte ballons aan een geïllumineerde hemel. De hemel beloofde.

[p. 57]

Waar hij nu liep werden straten en grachten smaller. Uit kroegen en bars tingeltangelde muziek. Achter de ramen lokten reklamebiljetten en foto's van striptease-danseressen. Hij gluurde langs een gordijn. Rosse licht lag languit in lege stoelen. Bij de opgepoetste tapkast hingen een paar klanten.

In de volgende straat zwaaide een dronken man hem tegemoet. Hij klampte Peter aan, sloeg hem op de schouder en vond hem een fijne jongen. Hij kon meegaan een biertje drinken of een borrel, hij had het maar voor het zeggen. De man leunde zwaar tegen hem aan en keek hem van onderop met hondeogen aan. Speeksel droop hem uit de mond; in de hoeken beefden schuimblaasjes. Zijn vrouw had hem bedrogen. Ze was er met een ander vandoor. Hij was alleen, helemaal alleen. Hij zocht haar. Drie dagen zocht hij haar al. Ging hij mee zoeken? Hij kon gerust een borrel krijgen of een glas bier, een groot glas! Peter loodste hem een café in. Een paar koppen zwarte koffie en een bord hete erwtensoep. Hij betaalde.

Langs de grachten en in de stegen begonnen zich de eerste bloemen te schikken. De gehele dag hadden ze nog in de knop gelegen en eerst nu ontvouwden ze zich: nachtbloemen. In de kleine vitrines openden ze zich in rood en geel, groen en blauw en bloeiden blank. Holland was het land van de bloemen. In ieder huis bloeide wel een bloem in de vensterbank.

Hier toonde zich het leven! Hij wilde er over schrijven, moest het leren kennen. De regen streelde niet meer, de hand van de wind ging aarzelend langs hem heen. Bomen waren in aantocht. In de kruinen schemerden roze wolken. Hier ontwaakte de stad. Rond de oude

[p. 58]

kerk vibreerde het leven op kinderhoofdjes, in trapportalen en in kamertjes van gekleurd glas. Op de grachten bloemen zonder tal.

Hij aarzelde als de wind. Rode zijde ruiste in hem aan. Een groene bloem ontvouwde zich en wenkte hem met een blank blad. Ze droeg twee oesters. Hij daalde het souterrain in. Zee suisde in zijn oren. Hij bevond zich hier onder amsterdams peil.

- Dag schat, ontving ze hem. Twee diepzeevissen spartelden onder een kleine tafel uit en zwommen op hem toe. Bloed stond in zijn broek.

- Ik... ik zou je wat willen vragen, haperde hij.

- Vraag gerust, lieveling. Haar mond lachte rood stuifmeel. Haar violette ogen dreven verre kusten.

- Ik zou iets over je leven willen weten.

Ze lachte in enkelvoud.

- Journalist?

- Ik ben aan een boek bezig.

Ze verlepte onder zijn ogen.

- Ik zit hier om geld te verdienen.

Hij kwam boven water en haalde gretig adem.

- Wat je anders verdient zal ik betalen.

Ze zuchtte. Haar bloem viel af.

- Dat kan ik niet doen, zei ze.

Toen hij uit zee bovenkwam, hing wier hem in natte slierten om de hals. Mosselen piepten tussen zijn benen. In zijn hand hield hij een lege schelp...