Doolhof in meervoud

[p. 46]

V

1

Dagenlang had Peter Walravens zich in huis opgehouden. Hij had zich verschanst en de schrijfmachine in stelling gebracht. Blanke gehoornde vellen lagen gereed. Hij was losgestormd op zijn hinderlagen en diende zich de eerste nederlagen toe. Het kletteren der toetsen regende kuilen vol modderwater. Drie klokken tikten perforaties in zijn huid; de grote hangkast stond hem te tarten met een donker pak. Hij stak zijn horens op en stampte met zijn bokspoot onder tafel. Met zijn staart zweepte hij wolken stof uit het vloerkleed, die zwart tegen het plafond dreven. Hij boog zich voorover en bliksemde over de machine... Eensklaps zat zijn sik tussen het mechaniek geklemd. Hij kon geen letter meer uitbrengen, geen woord spellen, geen zin vormen: het hoofdstuk lag aan diggelen!

Toen hij zich eindelijk losgepeuterd had, lag hij als een puzzel in kleine stukken op tafel. Kleur bij kleur en vorm bij vorm zocht hij zich te passen tot een geheel. Hij tekende zich groter af dan hij was! Hij overwoog of hij niet kleiner kon gaan wonen, op een kamer. Dit huis kon hij niet bewoonbaar maken. Hij zonk er in weg als in een put. Het verdrinken stond hem nader dan het lachen. Hij moest zich een weg schrijven uit dit huis! Het allernoodzakelijkste zou hij meenemen: een klok, de wandspiegel, de gouden ketting... De rest zou hij op een verkoping zetten!

[p. 47]

Hij begon aan een nieuw hoofdstuk, sloot de deur achter zich en liep de straat uit. Resoluut nam hij de wijk naar de binnenstad. Daar keek hij uit naar raamadvertenties. Er werd van alles te koop aangeboden: klokken, wandspiegels, gouden kettingen... Maar geen kamer te huur! Hij slenterde van pui naar pui. De eerste kranten moesten uit zijn. Hij las er een met veel advertenties aan een groot dagbladgebouw. Er werd een kamer aangeboden op een der singels. Hij spoedde zich er heen, een enorm grachtenhuis, en kwam tenslotte terecht op een van de bovenste verdiepingen, die in tweeën werd bewoond. Achter moest het zijn. Een donkere dame deed hem open. Hij kwam voor de kamer. Ze liet hem voor gaan naar boven, opende een van de deuren. Het was vroeger een meidenkamer geweest; dit is een oud patriciërshuis. Haar man was overleden. De kamer van haar dochter was vrij nu ze beneden sliep. U begrijpt... Haar man had naar Israël gewild. Peter zag het nu. Ze was joodse. Joden bleven er vaak jong uit zien. Ze werden het over de huur eens.

2

Vasnunes heetten ze. Ze waren de gehele dag van huis. Mevrouw was bij het onderwijs en bleef op school over. Rena, kwekelinge, at bij een studievriendin. 's Morgens om acht uur werd het ontbijt op zijn kamer gebracht. Klokslag zes werd gedekt voor het avondeten. De lunch had hij aangeboden zelf te verzorgen. Hij mocht gebruikmaken van de keuken. De sleutel lag onder de mat.

Op een avond kwam Rena vragen of hij misschien beneden wilde komen thee drinken. Het was een gezellige

[p. 48]

kamer, hoewel druk met grote zware meubels. Ze bezaten veel boeken, de bekende series, enkele populair-wetenschappelijke werken, studie- en meisjesboeken. Ja, ze waren in de oorlog alles kwijtgeraakt.

Van vrienden - die met de ondergrondse samenwerkten, bleek naderhand - hadden ze een onderduikadres gekregen. De gordijnen werden neergelaten, het huis afgesloten. Sieraden, geld en kleren namen ze mee en de buurvrouw werd meegedeeld, dat ze voor enige weken naar kennissen buiten de stad gingen.

Ze kwamen terecht bij een echtpaar. De vrouw was van boerenafkomst. De man liep met een stok. Hij bracht levensmiddelenkaarten rond.

Bij het koffieschenken vertelde mevrouw Vasnunes, hoe haar man het stilzitten en nietsdoen niet uit had kunnen houden. De huizen van weggevoerde of gevluchte joden werden geplunderd en leeggeroofd en de bezittingen officieel als ‘Liebesgaben’ naar Duitsland getransporteerd. Niet officieel sloegen zwarthemden ruiten in, trapten deuren aan splinters en drongen als ratten in de nacht de huizen binnen. Buren trokken zich het lot der joden zo aan, dat ze de eigendommen van die arme mensen in veiligheid brachten door de meest begeerde voorwerpen en goederen via aangrenzende tuinen of veranda's weg te slepen en in hun huis op te slaan: kwamen ze terug, ze zouden hen dankbaar zijn. Ratten en raven!

Haar man leek eerder een christen dan een jood. Hij ging, na rijp beraad, de straat op. Pal naast hen woonde een nsb'er. Deze was die dag niet thuis. Haar man zou alleen aan de overkant van de gracht lopen om naar

[p. 49]

het huis te kijken. Dat zou voor zijn gemoedsrust voldoende zijn. Later kwam de man waar ze bij ondergedoken waren te weten, dat hij bij een razzia opgepikt en weggevoerd was.

Mevrouw Vasnunes beet op haar onderlip. Ze draaide aan haar trouwring. Via Westerbork, in beestenwagens, tussen blinden en imbecielen, was hij gedeporteerd naar Polen. Toen de wagons eindelijk ontgrendeld werden, vielen de doden er uit. Anderen waren grijs of gek geworden. Een enkele rende gillend weg: hij werd op de vlucht neergeschoten. Mijn man kwam meer dood dan levend achter elektrokuterend prikkeldraad: hij kon niet huilen!

Koud en geel stond de koffie in de witte koppen. Rena spoelde het vocht weg en schonk andermaal in. Aan de koek werd met schaamte geknabbeld.

In het vernietigingskamp waren ze met muziek ontvangen: dwangarbeid, honger, uitputting en de dagelijkse dreiging van de gasbunker. Het was een verschrikkelijk verhaal:... urenlange appèls in barre kou; massale exekuties van naakte slachtoffers, die in de reusachtige gloeiende groeve werden geschoven... met muziek.

Tegen het einde van de oorlog kwamen de dodenmarsen. Wie onderweg uitviel werd met een nekschot afgemaakt. Haar man was in Bergen-Belsen terechtgekomen: lijken en luizen. Hij kreeg vlektyfus. Ze werden de trein ingeslagen, die vertrok met onbekende bestemming: gebombardeerde stations en ontwrichte knooppunten, voedsel noch drinken, ziekte en dood. Een week, tien jaar, een mensenleeftijd duurde die tocht. Eindelijk, bij Leipzig, werden ze door de russen bevrijd!

De koffiepot pruttelde. Mijn man is nooit meer de

[p. 50]

oude geworden. Enige maanden voor we naar Israël zouden vertrekken stierf hij aan longontsteking...

Een klein wit vlaggetje zweefde boven tafel. De oorlog was afgelopen. De ogen werden gedroogd. Het verhaal ging verder...