Tekenend voor toen. Norm en vorm van de illustratie in Nederlandse kinderboeken 1890-1940

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Amsterdam, signatuur: SBCN B. 104

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens enkele hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Tekenend voor toen. Norm en vorm van de illustratie in Nederlandse kinderboeken 1890-1940 door Jopje Bakker uit 1984.

 

redactionele ingrepen

Bij de omzetting van het oorspronkelijke tekstverwerkingsbestand naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina (p. 2) is niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina ongenummerd (p. 1)]

Tekenend voor toen

 

[pagina ongenummerd (p. 3)]

Tekenend voor toen

 

Norm en vorm van de illustratie in Nederlandse kinderboeken

1890-1940

 

door Jopje Bakker

 

Den Haag, Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum 1984

 

[pagina ongenummerd (p. 4)]

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG

 

Bakker, Jopje

 

Tekenend voor toen: norm en vorm van de illustratie in Nederlandse kinderboeken / door Jopje Bakker. - Den Haag: Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum. - Ill. - (Vakpublikaties over jeugdliteratuur en jeugd- en schoolbibliotheekwerk)

ISBN 90-6252-536-9

SISO 434.45 UDC 655.533:82-93(492)′′1890/1940′′

Trefw.: illustraties; jeugdboek; Nederland.

 

Jopje Bakker - Tekenend voor toen

 

Met vriendelijke medewerking van Theater Tuschinsky Amsterdam.

 

© 1984 by Jopje Bakker

 

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

 

No part of this book may be translated or reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm, or any other means, without written permission from the publisher.

 

ISBN 90 6252 536 9

 

[pagina ongenummerd (p. 5)]

Inhoudsopgave

	Voorwoord	7
	Inleiding	8
	Het boek als kunstwerk rond 1890	11
1.1	Hoytema als vertegenwoordiger van de Nieuwe Kunst	11
1.2	Op zoek naar nieuwe vormen, achtergronden van de Nieuwe Kunstbeweging	11
1.3	De invloed van Walter Crane op de Negentigers	12
1.4	Het Nederlandse boek en de Internationale Art Nouveau	14
2	De kunstenaar als volksverheffer	15
2.1	Kunstopvoeding binnen een culturele en politieke context	15
2.2	Het overstijgen van sociale en religieuze tegenstellingen door middel van kunstopvoeding	16
3	Het nieuwe kindbeeld; het kind centraal
	De kunstenaar als dienaar	17
3.1	De Reform	17
3.2	Historische achtergrond van de belangstelling voor het kind	17
3.3	Schoonheidsopvoeding, het kind als doelwit	18
3.4	Kinderboekhervorming als kunstopvoedingsbeweging	18
4	Kunstopvoeding en boekillustratie	20
4.1	De illustratie als pedagogisch hulpmiddel in historisch perspectief	20
4.2	Het beeld van de ‘ware’ kunstenaar	21
4.3	Geschriften over kinderboekillustratie in de Reformperiode	24
4.4	Illustratie en Moderne Kunst	25
5	De beeldcriteria	28
5.1	‘Natuur en echt leven’	28
5.2	De kinderlijke waarneming	28
5.3	De fantasie	29
5.4	Conclusie: beeldcriteria toen en nu	29
6	Kinderboekillustraties van 1890-1940	32
6.1	Reflexie op de discussie binnen de kinderboekenwereld	32

 

 

[pagina ongenummerd (p. 6)]

7	De periode van de beweging van negentig	33
7.1	Het spanningsveld tussen pedagogische en esthetische normen	33
7.2	Ben Wierink als intermediair	34
8	De periode 1900-1920	35
8.1	De kunstenaar en het illustratievak	35
8.2	De ‘ware’ kunstenaars: Cornelis Jetses, Nellie Bodenheim, Rie Cramer	37
9	De jaren twintig	44
9.1	Art Deco	44
9.2	De ‘prentenboek’-stijl	45
9.3	De initiatieven van de drukkerswereld	49
9.4	De ‘Amsterdamse School’-stijl: Het Hoetselmannetje van Stuttgart	50
9.5	De ‘Internationale Art Deco’-stijl: Meiregen	53
10	De jaren dertig	55
10.1	De Nieuwe Zakelijkheid	55
10.2	De invloed van films en beeldverhalen	57
10.3	Buitenlandse boekjes, een nieuwe beeldtaal	63
10.4	Drie Nederlandse voorbeelden van de nieuwe beeldtaal	64
11	Samenvatting en reflexie	67
11.1	Norm... en Vorm	67
11.2	Norm en... Vorm	68

 

Bijlage: de druktechnieken voor kinderboekillustraties sinds 1850	70
Literatuur	72
In tekst en afbeelding genoemde kinderboeken	75

 

 

[pagina 76]

Het NBLC is de landelijke vereniging van openbare bibliotheken, met een bureau in Den Haag. Tot de taken behoren belangenbehartiging op landelijk niveau, samenwerking met verwante instellingen, deskundigheidsbevordering en centrale dienstverlening. De hieruit voortvloeiende activiteiten houden o.m. in de uitgave van diverse brochures, tijdschriften, folders en lijsten op het gebied van jeugd- en schoolbibliotheekwerk en jeugdliteratuur. Hieronder een overzicht.

 

Vakpublicaties over jeugdliteratuur en jeugd- en schoolbibliotheekwerk

Onder deze verzamelnaam (tot en met 1983: Buiten het boekje) valt een aantal brochures van uiteenlopende aard en, binnen het aangegeven terrein, over uiteenlopende onderwerpen. De uitgave die u nu leest valt er ook onder.

 

En nu over jeugdliteratuur

Zesmaal per jaar verschijnend vaktijdschrift over jeugdliteratuur in de ruimste zin van het woord. Bevat artikelen, meestal themagericht, en diverse rubrieken met nieuws, besprekingen en verslagen.

Prijs ƒ45,05 incl. btw. (Leden-instellingen ƒ34,65 excl. btw).

 

Lezen over

Reeks brochures met informatie over auteurs, illustratoren en genres, bestemd voor informatiezoekers van elf jaar en ouder. Tot nu toe verschenen: Lezen over Tonny Vos en Lezen over K.M. Peyton. Prijs wordt per deel vastgesteld.

 

De schoolmediatheek

Losbladig periodiek voor het basisonderwijs over het gebruik van documentatiecentra en schoolmediatheken. Drie afleveringen per jaar.

Prijs ƒ21,60 incl. btw. (Leden-instellingen ƒ16,60 excl. btw).

 

Duvel; boekenblad voor kinderen

Verschijnt viermaal per jaar met fragmenten uit kinderboeken, eenvoudige informatie over auteurs en illustratoren, en diverse rubriekjes.

Prijs ƒ19,55 incl. btw. (Leden-instellingen ƒ15,05 excl. btw) (korting bij aantallen).

 

Keuzelijsten

Tien keuzelijsten per jaar, uitgevoerd als folder, met 30 à 50 geannoteerde titels en soms andere informatie. Sommige zijn tot kinderen gericht, andere tot volwassenen, de onderwerpen lopen uiteen.

Voorbeelden: Ik kan koken, Paul Biegel, Gezin of niet, Decemberfeesten (boeken voor sinterklaas en kerstmis, ieder jaar herzien), Een goedboek voor 7-10 jaar (ook voor andere leeftijdscategorieën te krijgen). Te bestellen in pakjes van vijftig of honderd (prijs resp. ƒ19,95 en ƒ31,85), vaak om mee te nemen in de bibliotheek aanwezig. Bij vijf van de tien lijsten worden tentoonstellingspanelen geproduceerd.

 

Advieslijsten

Gestencilde lijsten, bedoeld als steun bij de opbouw van een collectie kinderboeken in het basisonderwijs.

Bv.: informatieve lektuur voor de basisschool (volgens Siso gerangschikt), verhalende lektuur voor de basisschool, (4-8 jarigen en 8-12 jarigen), verhalende lektuur lager beroepsonderwijs, informatieve lektuur voor het lager beroepsonderwijs. Prijzen tussen f3,40 en ƒ11,20 incl. btw.

 

Kaartrecensies

Ongeveer 700 (witte) kaartjes per jaar met recensies van een doorsnede van het aanbod aan kinderjeugdliteratuur (één recensie per kaartje).

Prijs f237,40 incl. btw. (Leden-instellingen ƒ182,60 excl. btw).

 

Onderwijsrecensies

Van ongeveer 350 meest informatieve, voor schoolbibliotheken geschikte boeken twee besprekingen per boek: de aanschafinformatie, met achterop een tweede, meer onderwijsgerichte bespreking. Twee afleveringen per jaar.

Prijs ƒ268,25 incl. btw. (Leden-instellingen ƒ206,35 excl. btw; volgabonnementen ƒ25,75 tol ƒ32,75 afh. van aantal).