|
| |
| |
| |
[V]
Met een zekere plechtstatigheid verliet Ome Hannes zijn huisje. Hij had zijn beste lakense pak aangetrokken en liep op de Zondagse toffels, die als spiegels glommen. Het ringbaardje, dat als een grijze kraag scherp onder de kin lag, trilde in de wind. Het petje scheef op de kruin, alsof de natuur zelf het zo had neergeplant, de handen stijf in de jekkerzakken, stapte hij bedaard op zijn korte beentjes het duinpad op, naar Steef toe.
Pantertje kefte als een bezetene, toen Ome Hannes het huisje genaderd was.
‘Hou je bek, lelijk satansdier!’ zei de oude man en hij schopte naar de hond.
‘Ik zeg goeie morgen, Steven Paauwels.’
‘Goeie morgen Ome Hannes!’ groette Steef terug.
Hij stond bij het fornuisje, in zijn ene hand de steel van een koekepan, in de andere een ijzeren vork, waarmee hij voorzichtig roerde tussen de bruinbakkende aardappels, die aan alle kanten over de rand dreigden te vallen. Er hing een zware braadgeur in het broeiwarme kamertje. Steef ging door met kokkerellen.
Ome Hannes ging aan de tafel zitten en stopte zijn pijpje uit de mahoniehouten tabakspot.
| |
| |
‘'t Is weer an 't afbuien, maer de zee staet nog voil door. Tegen het donker hebben we oefening’, zei Hannes tussen de eerste felle trekken aan zijn pijp door.
Steef legde even de vork neer en nam zijn cigaret uit de mond. Verwonderd keek hij Ome Hannes aan, die zijn jekker had opengemaakt en met de handen in de wijde klepbroek met zijn korte beentjes zwaaide.
‘Verrek nou Ome Hannes!’ zei hij. ‘D'r staet poddome een zee om te rille. Had je geen paer daege kennen wachten? En dan nog een aevondoefening? Je laikt wel belaezerd, Ome Hannes. As ik verzoip, dan mot 't bai een redding weze en niet bai zo'n flodderig tochie.’
‘Jai heb niet oit te maeke wanneer je verzoipt. Laet dat maer an God over.’
‘En waerom gaen we niet bai daglicht oefene?’
‘Omdat 't 's aeves nou eenmael donker is. As er bai nacht een schip op de bank komt, wacht jai dan soms met oitvaere tot daglicht. Om zes uur aentreje en geen gelul!’
Steef grinnikte inwendig, maar had er pleizier in om Ome Hannes nog wat dwars te zitten. Tientallen tochten had hij met den ouden man gemaakt, Steef als eerste roeier, Hannes als schipper van de reddingboot. Samen hadden zij het geweld van de branding leren kennen en als Hannes, die stevige zeedwerg, zo vlak bij Steef de stuurriem hanteerde, meesterlijk de boot haaks op de barre brekers richtend, met feilloos instinct het ogenblik bepalend om in een ‘slechje’ de boot te wenden, dan was het Steef wel eens zonderling te moede geweest, dat dit kleine kereltje de enige mens was, aan wien hij zich willoos en vol vertrouwen kon overgeven. Hannes was een visserman van de zeer oude soort. Als ‘klaine jonge’ had hij nog op de bomschuit gevaren, het vrome, maar bitter harde leven geleid op een van de
| |
| |
wonderlijke vaartuigen, die als van nature op de zee waren afgericht. Het had Hannes nooit gezind om op de logger over te gaan.
‘De mooiigheid is van de visserai af’, kon hij mopperen. ‘Dat is maer toesjoers visse en nog eres visse en an God's aige gebod stoort geen schipper z'n aige meer. Geen schipper zou het vroeger invalle om op d'n Zondag een net oit te gooie. Dan werd er een bakkie gedronke en een potinkie gegete - een faine zakkoek zoas die waive van tegenswoordig ze nie meer maeke kanne - en verders las de schipper een kapitteltje oit de boekies en er wier een versie gezonge met z'n alle en nog es een teksje oit de Godsvruchtige Zeeman gelezen en 's middags wier d'r een leggie gedaen. Dat is allemael oit vandaeg d'n dag. Je zou d'r es mee motte ankomme bai zo'n reder as Aerends, dat Godvervloekte hellekind! De doivel zellef heerst op zee! Zeemanne wazze d'r meer as zat, daer nie van! Zo'n bink as Steven Paauwels kon je een roer in se pote geve. Maer d'r zat geen aesempie Godsvruchtighaid in z'n zielement, al mos je van 'm houwe of je wou of niet....’
Zo praatte Ome Hannes als hij met zijn ouwe makkers uit vroeger jaren stond te klesseneren op de beurs tegenover hotel ‘De Ton’, het verzamelpunt van het kustvolk.
En nou zat Hannes weer es in Steef z'n huisje en hij keek onder zijn borstelige wenkbrauwen naar hem op, zoals hij daar bij het fornuisje stond te koken en te brajen. Was het niet de verloren zoon? Alles zou die bink kunnen bereiken, als hij z'n kop maar niet zo hoog droeg. Dat ie Arends es op z'n smoel getimmerd had, was zijn menselijke en Goddelijke plicht geweest, want Arends was de knecht van Satan en daar mocht je als christenmens niks mee van doen hebben. Maar as ie 't
| |
| |
in 't fatsoenlijke es bij een anderen reder had geprobeerd, dan zouden ze zo'n baas van een zeeman meer as graag genomen hebben. In plaats daarvan leefde Steef van de stroop en het jutten, waar niks geen zonde in zat, want het knain werd door Onzelieveheer in het doin gezet en wat de zee je es gaf, daar had een mens vol recht op. Want de zee was van God en daar had de strandvonder niks mee te schaften.
‘Nou zal ik je es één ding vertelle, Ome Hannes!’ viel Steef uit. ‘Jai mot nou poddome nie denke, dat je met een boertje an 't biljart staet. Mot je zo'n klaine kromkont nou es zien! Dat zit me in me aige hois te koeienere of ik het jongste zeuntje an boord ben. 'k Zou me nog een beetje met de bezem op me flikker komme as ik jou was!’
‘Dat zou 'k bai taid en waile ook wel es wille’, zei de onverstoorbare Hannes. ‘As ik een zeun had as jai, dan zou 'k 'm lere, dat ie in z'n hovaerdai geen grote bek tege een ouwe man mag opzette en as dan me woorde niet hollepe, dan zou 'k 't 'm met de zweep in se mieterai slaen.’
Steef schaterde het uit.
‘Blaif je 'n happie meebikke, Ome Hannes?’ inviteerde hij hem. ‘Kaik es in de pan? Da's nog wat beters dan die potinkies van jullie vroeger, watte? Aerpels met runderlappies en oie! Een zallefie op je tong! Enne.... kom es in me baikeuketje kaike....! Zie je dat vaetje....! Zoivere ouwe port! Gistere gejut! Doe je mee....? In jouw Schrift staet te leze, dat wain goed is voor de arme van geest, dus as je waigert, dan handel je in straid met Gods woord!’
‘As je me de gelegenthaid geeft om een goed woretje te spreke, dan blaif ik bai je ete!’ deed Hannes genadig. ‘Je kan voor main part bidde, dat je d'r bai in slaep
| |
| |
valt’, zei Steef en hij schonk voorzichtig twee grote glazen uit het vat.
‘Ziezo, dae gae je!’ klonk hij. ‘Is het niet, of je de zon zellef zoipt?’
‘Dat God's zege op de tocht van strakkies zal magge ruste!’ sprak Hannes eenvoudig. ‘Die port is wel goed.’
‘Wel goed....? Wel goed....? Zo hai je ze in je moers kraem niet gezope. En nou gaen we schafte!’
Hannes zette zijn petje af en bad. Prevelend bewogen zich de stoppelige lippen. Ongeduldig beet Steef op zijn lippen. Godallemachtig, wat had die ouwe daar een tijd voor nodig! Nou was ie al zeker vier minuten aan de gang.
‘Aemen!’ sprak Ome Hannes en onmiddellijk barstte Steef los:
‘Kan je het Onzelieveheer niet wat korter zeggen? Kaik nou, het vrete is d'r koud van geworre!’
‘As je ziel maar warrem is’, vond Hannes, die zijn petje weer opzette en met grote happen uit de pan begon te eten. Pantertje keek zenuwachtig naar de twee mannen, die, op hun linker elleboog leunend, van beide zijden de aardappelberg bewerkten. Dat gebeurde met een regelmaat, die voor de hond allerbedenkelijkst werd. Eindelijk legde de oude man zijn vork neer en ook Steef vond het welletjes. Met een vaartje schoof hij de pan over de gladde vloer en als een bundeltje gecomprimeerde vraatzucht viel de hond er op aan.
‘Meneer Vermaes heb vanmorge opgetelefoneerd en of je vanmiddag een ogenblikkie bai 'm op 't raedhois wil komme’, zei Hannes langs zijn neus weg.
‘Wat mot ie?’ vroeg Steef verstoord.
‘Dat weet ik vanzellef niet’, antwoordde Ome Hannes. ‘Maer as je 't main vraegt, dan zal 't wel neer komme
| |
| |
op die kibbelarai tusse jouw en Raier van 't Hof. Raier most vanmiddag ook komme.’
‘Kibbelarai noemt ie dat!’ lachte Steef schamper. ‘Je doet poddome net of er twee binkies ruzie om een knikker hebbe gekrege!’
‘Dat scheelt ook zo veel niet’, vond Hannes. ‘Meneer Vermaes zal angstig sain, dat de reddingploeg er onder laidt en dat mag ook in geen geval.’
‘Zal ook niet gebeure’, gromde Steef. ‘Hai roeit sain riem en ik de maine en verders kan ie de kopere pleuris kraige, dan kan ie s'n aige de pest poetse!’
Hannes schudde het hoofd.
‘Dan weet jai niet, wat een reddingboot is. Daggie soms, dat zo'n boot allenig maer een hol stukkie hout is met tien man met een riem in d'rloi jatte en eentje an het roertje en iedereen maer voor z'n aige zo'n beetje an 't donderjaege? Dan vergis jai je, zeuntje. De goeie God heeft de mense een ziel gegeve, omdat er anders geen verschil zou sain tussen ons en het redeloze vee. Maer die ziele kenne in mekaer vloeie, as je saeme in dezellefde benauwighaid zit. Ik heb 't wel meegemaekt, dat er herrie in de ploeg was, onderlinge naaiver en zo. En dan gong de boot wreed op se roer. Dan hokte de schoit en dan kon ik 'm niet zo op de golve houwe as ik wou. Een boot voelt dat! Die heb óók een ziel. En de kunst van het sture is het nou om een boot z'n aige wil niet te breke. Dat zal je wel allemael gekkepraet van een ouwe suffert vinde, maer dat komt, omdat jai een onraine haiden ben.’
‘Je malle moer!’ schold Steef goedsmoeds. ‘Je mot main vertelle, dat een schip een ziel heb! Ben je soms vergete, dat je met een ouwe trollerschipper te doen heb? As zelfs een doodgewone troller geen ziel had, dan zou d'r nooit een oit een storrem bai Aisland vandaen
| |
| |
komme. En ik weet ook bliksems goed, dat de roeiers een ploeg vorme, maar het is het werk van de schipper om van tien mense één kracht te make. In de boot doe ik wat jai me zegt, al zou 'k vooroit wete, da'k er de moord door zou steke. En as die hufter van 'n koddebaier z'n aige ook an het woord van den schipper houwt, dan kan de branding met heel z'n kouwe drukkie naar de verdommenis lope. Dan maekt ie ons niks!’
‘Toch hai je me nog niet helemael gevat’, hield Hannes vol. ‘Ik weet wel, dat jai in de boot doet, wat ik je zeg, maar vergeet niet, dat je de eerste roeier ben. Jai geeft de slag an, de andere motte d'r aige op jóu richtte. En Raier zit op de doft achter jou. Dan kan je geen vraiving hebbe. 'k Slaen jullie met de pikhaek liever de harsens in as dat er stront in de boot komt.’
‘Van main zal de stront niet komme, daer kan je donder op zeggen’, besloot Steef.
Ome Hannes keek hem nog even met zijn driehoekige oogjes aan.
‘Jai ben de beroerdste niet, dat weet ik’, zei hij. ‘Maer je staet allenig, zonder steun van den Groten Schipper en daerom kan je tot raere dinge komme Steef Paauwels. Jai ben een afwaiker en den Here een gruwel!’
‘Laete we 't daer dan maer op houwe’, schikte Steef zich. ‘Gae je mee naar 't dorp? Dan zal ik es een paer verstandige woorde met Vermaes spreke....’
Samen liepen ze naar het raadhuisje, dat midden in het sjofele vissersdorp stond. Klunder, de veldwachter, stond aan de deur.
‘Oefening vanavond hè?’ begroette hij ze. ‘Zal je m'n vrouw horen! Die heb toch zo de mier an het reddingswerk! Ze zegt, dat ik me an de veldwachterij moet houwen en de reddingboot an zeelui moet overlaten.’
| |
| |
‘Daer heb ze ook wel gelaik an!’ treiterde Steef. ‘Ik let toch ook niet op het matjeskloppe?’
‘Ik óók niet zo erg!’ lachte de veldwachter.
Klunder was in het dorp een populaire diender. Zo eentje moesten ze er juist hebben. In het kot onder de stoep van het raadhuis had al in geen jaren een arrestant gezeten. Het viel Klunder niet in om een visserman, die eens flink zat uit de bus van IJmuiden stapte, lastig te vallen. Hij hielp hem liever naar huis of als 't moest naar bed. Overtredingen waren voor hem alleen een aanleiding om een gemoedelijk woord met de zondaars te spreken. Maar juist, toen Klunder, dank zij z'n inschikkelijkheid, de naam van Lulletje Rozewater begon te veroveren, had hij het op de Zandwijkse kermis met een zatlap uit het naburige Hoornnes te kwaad gekregen. Die wilde op sluitingsuur ‘De Ton’ niet uit en toen een pittig woord van Klunder niet hielp en de Hoornnesser zijn mes trok, had de veldwachter hem met een forse beweging de arm op de rug gedraaid en den wederspannige met de glimlach van een volmaakt gastheer naar de deur geleid. Daar aangekomen kreeg de man uit Hoornnes een formidabele trap, die hem midden op het dorpspleintje deed belanden.
‘Nou nog één glasie bier met z'n allen, jongens!’ had Klunder pleizierig gelachen. ‘En dan gaan we naar huis toe....’
‘Da's poddome een reuze bink!’ zeiden ze toen allemaal in Zandwijk.
En toen Klunder bovendien nog lid werd van de reddingploeg en een behoorlijk roeier bleek, kon zijn reputatie onder de vissersbevolking niet meer gedeukt worden. Hij was Zandwijker, al sprak hij dan ook ‘stads’. ‘Is meneer Vermaes d'r al, Klunder?’ vroeg Ome Hannes.
| |
| |
‘Hij is an 't koffiedrinken bij den burgemeester. Wacht maar effe binnen. Daar is 't warm. Vanavond kunnen we nog genoeg kou lijen....’
Meneer Vermaas, de leider van de reddingmaatschappij, kwam al gauw met den burgemeester van Zandwijk op het raadhuis. Hij was een nog jonge man, gekleed in een strakke jekker, waaronder kantig en kwiek de elegante pantalon uitkwam. Een klein hoedje stond hem onverschillig op het blozende hoofd.
‘Middag schipper!’ zei hij opgewekt en hij schudde Ome Hannes, die statig aan zijn pet had getikt, de hand. ‘Zo Paauwels, blij dat je gekomen bent. Straks wil ik graag even met je praten. En daar hebben we onze gewapende roeier ook! Jullie zijn met de laatste storm vrijgelopen hè? Niks op de kust te doen geweest in dit gebied. Zielig voor jullie, mannen! Verdraaid sneu, dat er niet een klein strandinkje bij Zandwijk was. De Waddeneilanden hebben het druk gehad. Vier tochten en twaalf geredden. Jammer, dat die Zweden hun schip niet wilden verlaten, anders waren er zeker een veertig bij gekomen. Maar tegenwoordig moet je smeken, of je de heren asjeblieft het leven mag redden! De schepen worden te goed. Da's een geweldige bedreiging van de reddingmaatschappij, wat jou Ome Hannes? Leve de bom, wat....!’
‘As d'r allenig bomme voere, dan konne me de reddingmaatschappai wel helemael opdoeke, meneer!’ zei de oude visserman. ‘Een bom vergong ommers nooit! Wai zetten met storremweer een klain zailtje bai en krope te kooi. En dan liete we de schoit maer draive. Onzelieveheer zorregde wel voor de rest. We zain es wakker geworre en toen zeeë we: “'t Is stil weer!” en toen we an dek kwamme, lagge we tegen het doin op erges onder Terhaide. We wazze gestrand en niemand
| |
| |
had er wat van gemorreke. Dat mot je 's met een trolder doen....!’
‘Een trolder laet ze aige maer niet zo op het strand kwakke!’ zei Steef. ‘As je met een wastobbe op zee gaet, zal je ook wel es erreges terecht komme, maer ik heb een schip liever in me aige pote dan da' 'k 't an Onzelieveheer overlaet. Die heb zo'n hoop an z'n hoofd....!’
‘Gerichten sain voor de spotters beraid en slaege voor de rug der zotten!’ sprak de Bijbelvaste Hannes.
‘Pik 'm warm, Steef!’ lachte meneer Vermaas. ‘En kom je nou even mee naar binnen? Dan kunnen we een ogenblikje praten....’
De burgemeester, die wat lummelig bij de mannen had gestaan zonder een woord te zeggen, ging mee naar boven. Als voorzitter van de reddingcommissie moest hij bij de bespreking aanwezig zijn.
Die burgemeester was een zielig man. ‘Door relaties’ was hij indertijd aan het hoofd van Zandwijk gesteld, toen hij de koopvaardij als stuurman verliet. Sedert dien fossiliseerde hij gaandeweg. Hij werd dik en vadzig, had alleen nog belangstelling voor zijn volière met zangvogeltjes en wist zich nauwelijks nog te herinneren, dat hij eens op de brug van een wilde schuit had gestaan. Alleen als hij moest optreden, sloeg hij een gezagtoontje aan, dat op geen der gemeentenaren enige indruk vermocht te maken.
Ook nu weer zette hij zich achter de tafel tegenover Steef, die met zijn pet op de knie rustig den burgemeester aankeek, en begon een soort verhoor.
‘Paauwels’, kuchte hij gewichtig, ‘het heeft de aandacht van de commissie getrokken, dat de verhouding tussen u en van 't Hof niet is, zoals ze behoorde te wezen. Wat heb je daarop te zeggen?’
| |
| |
‘Dat het de commissie geen flikker an gaet’, antwoordde Steef.
Burgemeester de Zwaan kreeg een hoogrode kleur en meneer Vermaas greep onmiddellijk in.
‘Kijk es Steef’, zei hij gemoedelijk, ‘je hebt mot met Reier van 't Hof gekregen. Ik weet wel het een en ander van de aanleiding, maar daar wil ik me natuurlijk niet mee bemoeien. Iedereen heeft het recht om de smoor aan iemand te hebben, niet waar? Maar jullie maken tenslotte deel uit van dezelfde ploeg en ik hoor, dat die ruzie tussen jullie nog al diep gaat. Dat kan nooit goed zijn voor de geest onder de roeiers. Ik hoef jou waarachtig niet te vertellen, wat het moreel van een bemanning waard is. Je bent plaatsvervangend schipper. Als de ouwe Hannes er eens niet meer zou zijn, ben jij natuurlijk aangewezen als zijn opvolger. Denk nou niet, dat ik me met particuliere aangelegenheden bemoei. Voor mij gaat het maar om één ding: De paraatheid van de Zandwijkse boot! En daarom wou ik je vragen, of het mogelijk is, dat ik zo'n beetje optreed als bemiddelaar tussen jou en van 't Hof. Nou heb ik open kaart gespeeld. Voel je daar wat voor....?’
Steef had zich helemaal naar meneer Vermaes toegedraaid en toonde den burgemeester zijn brede rug.
‘Nou kunne we tenminste praete’, zei hij. ‘Kijk es meneer Vermaes, d'r sain nou eenmael van die dingen, waer je liever niet mee mot beginne. As stroper kan ik geen goeie vrinde weze met zo'n koddebaier, vooral niet as die koddebaier een jaer of wat met me mee op de stroop geweest is. U bent marine-officier geweest. Stel nou es, dat een kameraed van u naar de vaiand overloopt, - as u dan weer gewoon een borreltje met 'm gaet drinke, dan ben u het doodschoppe niet waerd. Zeg ik daer te veel mee?’
| |
| |
‘Ik moet even naar mijn kamer’, excuseérde zich de burgemeester.
Toen hij was verdwenen, stond meneer Vermaas op. Hij wandelde het vertrek wat door en zei plotseling: ‘Luister es Steef, ik snap bliksems goed, dat het tussen jou en van 't Hof niet meer kan boteren. Maar haal geen stommiteiten uit! Ik wil jou niet uit de ploeg missen. Zonder dat je het weet, heb ik daar al het bewijs van geleverd en dat wil ik je nou wel vertellen. Arends en Crijnssen hebben me de eis gesteld, dat je wegens ongeschiktheid zou worden ontslagen....’
Met een ruk ging Steef overeind staan.
‘Hebbe ze dat....?!’ barstte hij uit. ‘De schooiers...! En wat heb u gedaen?’
‘Ik heb de heren gevraagd, of ze argumenten konden aanvoeren voor jouw ongeschiktheid als roeier. En ik schreef daarbij, dat vooral het oordeel van den heer Arends mij interesseerde, omdat hij jou immers wel het bevel over een trawler had toevertrouwd, zodat er aan je zeemanschap in korte tijd wel veel veranderd moest zijn, als hij je nu niet meer capabel achtte als roeier in een reddingboot.’
‘En....?!’
‘Niks en! Ze hebben me niet geantwoord en alleen hun steun aan de maatschappij ingetrokken. Ja man, dat plaatsje van jou kost ons een driehonderd pop per jaar. Je bent een duur paardje op stal!’
Steef stond even zwijgend voor zich uit te zien. Toen ging hij naar meneer Vermaas toe en drukte hem de hand.
‘Ik dank u wel’, zei hij nors. ‘Ik vind dat reusachtig. En of ik nou mot heb met dien koddebaier - dat dondert allemael niet. Maer ik beloof u, dat ik die driehonderd pop op de een of andere manier zal vergoede.
| |
| |
Voor zó'n maetschappai is het een eer om es een keer te magge verzoipe. 'k Mag laie, dat we morrege an de dag een baes van 'n stranding kraige. Dan zal je poddome es wat beleve!’
‘Smeer 'm maar!’ lachte meneer Vermaas. ‘Ik moet nog met je vrind Reier praten en die zal wel op het matje staan. Tot vanavond bij de oefening!’
‘Zeg maer tege die koddebaier, dat ie kan doodvalle!’ sprak Steef hartelijk.
Meneer Vermaas hield hem staande. Met zijn fel-grijze ogen keek hij hem doordringend aan en langzaam zei hij:
‘En als die Reier van 't Hof nou es overboord valt, wat doe jij dan, Steef Paauwels....?’
Steef streek met de hand langs de raspige wangen. Hij kon die strakke blik niet doorstaan, keerde zich wrokkig om en smeet met een daverende slag de deur dicht. In de gang stond Reier van 't Hof in het hatelijke, groene koddebeierspak. Met de dicht genepen handen in de zak, zonder de recht vooruit gerichte ogen ook maar een seconde af te wenden, stapte Steef rakelings langs hem heen.
|
|
Auteursrecht onbekend