Reisbrieven

Schaffhausen, 22 juni.

Gisteravond te 7 uur à half 8 zijn wij hier aangekomen, lieve beste vrouwtje, en het eerste ogenblik stilte (deze morgen half 8) neem ik waar, om u weer een lettertje te schrijven en mijn verhaal te vervolgen. Mijn laatste was geschreven te Offenburg. Maar omdat wij 's morgens zeer vroeg daar vandaan vertrekkende de brief niet op de post konden doen, heb ik die besteld op de eerste pleisterplaats te Haslach.

De 20ste zijn wij dan van Offenburg gereden naar Villingen. Die tour is een der merkwaardigste geweest die wij gedaan hebben. Eerst gaat het door het Kinzigtal, genoemd naar de rivier de Kinzig, die uit het Schwarzwald vloeit naar de Rijn. Verbeeld u de tour langs de Vesdre van Spa naar Luik, maar oneindig grootser en meer gevarieerd. De sterk bruisende en over rotsstenen voortgestuwde vloed passeert men wel twintig maal met goede bruggen. Hij gelijkt veel naar de Lahn, die wij in het Nassause doorgereden zijn; telkens met watervallen, en heerlijke bergen aan weerszijden. Wij passeerden daar het stadje Kirnbach. Daar was met de zondag een ongelooflijke menig-

[p. 13]

te mensen, landlieden, waarvan ook de weg wemelde. Het is frappant. De boeren met grote driekante of ronde hoeden, zwarte das, scharlaken vest, elegant gemaakte jasjes van grijze stof, met witte kousen met kousebanden. Bij de vrouwen was het vreemd, dat zij allen een klein kapje van goud of zilver droegen met kleuren geborduurd, met een grote strik van lint. Aan het mutsje zit een zwarte kant, die een ruime hand breed zijnde, sierlijk langs het hoofd floddert. Van tijd tot tijd zagen wij fraaie ruïnes op de bergen. Wij dineerden te Hornsberg aan de Kinzig, midden tussen hoge bergen. Verder werd een voorspan genomen bij onze twee paarden, omdat het nu door het Schwarzwald ging. Overheerlijk schoon: zeer steile bergen op en af. Men bevindt zich midden in een woeste natuur. De bergen met hoge donkere mastbossen bezet, in de laagten met kleine hutten hier en daar bezet waarin ijzer bewerkt wordt door middel der watervallen. Zware vrachtwagen met 14 à 16 paarden bespannen. Nu en dan kwamen wij op zulke aanzienlijke hoogten, dat wij alles overzien konden. Eigenlijk strekt zich het Schwarzwald grotendeels ten noorden van deze route uit, wel 10 uur ver. Al die houten uurwerken worden daar gemaakt. Ook ons penduletje is er vandaan. In de herbergen hangen zulke kleine klokjes om te verkopen die niet groter zijn dan een kinderhandje, met daaraan hangende touwen en gewichtjes. Het laatste eind werd om het slechte weer onaangenaam. Wij kwamen zeer laat te Villingen aan, waar de straat opgebroken was, zodat we met moeite aan de Post (het logement) aankwamen. Daar vonden wij zeer goed logies.

De volgende dag reden wij langs een soortgelijke, maar minder ontzettende weg, eerst naar Zollhaus. Onderweg hielden wij even op te Donaueschingen. Daar staat het slot van de familie Fürstenberg, geparenteerd aan het [?] huis van Baden. De rivier de Breg vloeit daar en men ziet in de Schlossgarten een bemuurde bron van de Donau. Meer sources van die beroemde rivier zijn in de nabijheid. Het land en de bergen zijn

[p. 14]

steeds vruchtbaar en wel bebouwd; aardappelen, koren, wijn, alle groeien daar voorspoedig. Te Zollhaus (een grenskantoor van de douane) hebben wij zeer goed gedineerd. A propos van de douane moet ik u melden, dat wij nergens last hebben gehad, behalve de eerste dag door Beek komende, waar de Pruisische commiezen ons zeer lastig hebben opgehouden. Met de pas heb ik nog niet te maken gehad, behalve te Frankfurt om uw brief te krijgen. Van Zollhaus gaat men onmiddellijk op Schaffhausen: overheerlijke bergen en dalen, die wij doorgereden zijn, met de herders daarbij, nu en dan in de verte de hoorn, waarmede het vee geroepen wordt. Op een uur afstand hoorden wij, niettegenstaande het vrij onstuimige weer, de Rijnval. Schaffhausen ligt aan de rechteroever. Te 7 uur reden wij de stad in die rondom van bergen omringd is. Aan de ene zijde met een half-geruïneerde vesting op de hoogte. Verder is de stad zelf niet aanzienlijk. Schuin tegenover ons logement De Kroon stond een huis waarvan de gehele gevel in fresco zeer fraai beschilderd was, met Romeinse beelden in nog goede kleuren. Overal zijn op de straten fonteinen met ronde grote stenen reservoirs erom. Daar ziet men de dienstboden hun kuipen vol laten lopen en fiks op het hoofd zetten. Ook enige paarden die gedrenkt worden. 's Avonds ging ik nog de Rijn zien, die de stad van een kleine overstad (niet tot haar gebied behorende) afscheidt. Daar trof mij het eerst het heldere, zee-blauwe water, zoals ik het nooit tevoren zag en zoals het steeds in de Zwitserse meren is. Maar de rivier zelf is krachtig, zoals gij nog niet gezien hebt. Het is een voortstuwen van water, met vloed en draaikolkjes. Rondom fraaie bergen, met nette landhuizen bestrooid. De houten brug is 172 passen lang. Het was regenachtig en wij keerden spoedig naar huis. De straten zijn vol beken vuil water door het afstromen van de bergen. Wij hadden zeer goede kamers. Terwijl ik steeds fiks en sterk blijf, waren de vrienden vermoeid en moesten met thee souperen. Hedenmorgen ben ik dan ook vroeger dan zij opgestaan (als naar gewoonte) en begaf

[p. 15]

mij, bij zeer lief weer, naar het bad, dat vlak aan de Rijn, een weinig lager ligt. Daar zag ik reeds de gehele rivier, door de rotsstenen met golven en schuim bedekt, hetgeen over zulk een breedte vooral zeer treffend is. Uit mijn badkamertje had ik daar het gezicht op. Na het ontbijt ondernamen wij de tocht te voet naar de Rijnval. De conducteur voorop met onze grote jassen, wij met de paraplu, die al spoedig nodig was. Doorgaans hebben wij die tour onder een sterke regen gedaan. Eerst de Rijnbrug over en 3 kwartier gewandeld door het slijk naar een oud kasteel vlak aan het hoofd van de val, waar men als in een sterke regen staat, daar de massa van water 72 voet hoog vallende, alles met waterstof, evenals poeder opvliegende, bedekt. Ik kan u geen beschrijving geven van dat ontzettend gezicht. Een afbeelding breng ik mee. Vervolgens voeren wij in een klein schuitje over en jouisseerden nog eens van nabij van het schouwspel. Toen, aan de overkant, gingen wij op een toren, waar de chambre obscure is, om nog eens op die manier te kijken. Daar ziet men het en face, overheerlijk schoon, maar ik wil er niets van zeggen. Op mijn ziel heeft het een diepe indruk gemaakt, die ik nimmer zal vergeten. Bij die chambre obscure heb ik een goede plaat gekregen die ik voor u meebreng. Thuiskomende moesten wij onze schoenen en kousen uitdoen, die doornat waren. Na het diner reden wij met onze Heidelbergse koetsier, al weer in de regen, naar Zürich. Eerst langs de rechter Rijnoever, tot Eglisau, zeer berg op en neer. Daar passeerden wij de Rijn over een overdekte houten brug, zoals men er hier meer heeft. Toen dadelijk weer zeer steile bergen op, verder meer vlak land, zodat, behalve de bergen in de verte, het aanzicht was zoals in Gelderland of Brabant. Ik denk, dat het geheel noordelijke deel van Zwitserland dezelfde aanblik biedt en zal dus adviseren om dadelijk naar het fraaiste te gaan.