De oude symphonie van ons hart

[p. 262]

Largo

I

Ouwe Jacob is nog niet dood, die heeft zeker olympisch bloed in de aderen en leeft van ambrozijn.

Maar Stany Goethals neemt geleidelijk z'n plaats in. Ook nu leidt hij de operatie, en werkt vlug en precies, totaal verdiept in ‘het geval’. Buerbaum assisteert en denkt weer aan z'n eerste chirurgisch experiment. Hoe lang is dat geleden? Toen stonden er ook pareltjes angstzweet op z'n voorhoofd.

Deze twee gemaskerde mannen, met hun witte jas en gummihandschoenen, onder den lichtkegel van duizend watt, ze lijken wel spelers van een tragische pantomime, die een ritus voltrekken, vele malen herhaald, zoo stom en afgemeten volgen hun verrichtingen elkaar op. En Lou Anders ligt er hulpeloos bij. Je krijgt met hem te doen, omdat zoo onherroepelijk over z'n lot beslist wordt terwijl hij slaapt. Z'n laatste stameling in de narcose was: midas. Zal hij ooit weten wat het beteekent?

Stany neemt een voorwerp in chroomstaal op, een kunstwerk van fijne techniek, en plaatst het omzichtig waar achtereenvolgens Lou's harten gewoond hebben, al die lastige huurders...

Als dit experiment lukt, is niets nog onmogelijk. Het hart was het groote probleem. Den stier bij de horens, zoo is Stany's tactiek. Daarna de

[p. 263]

longen, gehard en onverteerbaar, waar geen Kochbacil iets tegen vermag. Dan de maag, kankervrij. De andere organen... En Stany's brein droomt van den nieuwen mensch, dien hij zal scheppen. Hij is jaloersch op God, en wil Diens werk overdoen, maar beter.

Nu naait hij het hartzakje dicht, trekt de long terug en bevestigt de gouden stukken rib weer op nun plaats. Haastig, het is misschien al te laat. Nu nog de wonde en het verband. Dan gauw den handschoen uit om den pols te voelen... Hij klopt. Niet zwakjes en flauw, als tot hiertoe het geval was na een operatie, maar stevig en flink. Zestig, met de regelmaat van een chronometer.

- Gelukt, zegt Stany en z'n oogen lichten.

- Natuurlijk. Maar de patiënt? Leeft de patiënt? vraagt ouwe Jacob.

Eerst begrijpt Stany den zin van de vraag niet, maar dan beseft hij opeens dat de bloedsomloop nu onafhankelijk kan functionneeren, en dat het leven niet ophoudt een mysterie te zijn, omdat hij den gebruikelijken toetssteen gewijzigd heeft.

- Welk is nu het criterium van Dasein? vraagt Buerbaum.

Hoe lucide is die man nog, denkt Stany. Hij haalt fronsend de schouders op, luistert even aan Lou's borst en zegt:

- Hij ademt.

- Jaa... - doet Jacob sceptisch, op een toon van: dat kon het wel eens wezen, he?

Ze wachten dus, in die tergende onzekerheid, of er niets zal gebeuren.

Er gebeurt iets. Lou Anders roert opeens, trekt de oogen wijd open, wil zich oprichten maar valt terug, en fluistert: irrequietum... Dan niets

[p. 264]

meer. Z'n blik blijft star naar één punt staren en z'n mond hangt verbaasd open, als zag hij een wonder visioen.

Dood, denkt Buerbaum. Ook Stany heeft het teeken van den Vijand herkend, maar hij geeft alle hoop niet op: het hart klopt nog.

De atmosfeer in de kamer wordt benauwend van spanning en onzekerheid. Griezelig, met schuwe schimmen van verantwoordelijkheid en wroeging. Stany wordt onrustig en gaat telkens het hart beluisteren. Veertig, maar het lichaam wordt koud... Twintig... Dan stokt het even, wil weer aan den gang, en blijft haperend stilstaan, voorgoed.

- Dood, zegt Stany onbewogen, maar het experiment is schitterend gelukt, - en als hij Jacobs vertrokken gelaat ziet: - Trek het u niet aan, dokter. Wat is de enkeling tegenover de Gemeenschap? Deze hier heeft door te sterven ten minste iets verricht.

_**_*

Ze hebben Lou Anders in de morgue gelegd. Of was hij het nog wel? Jacob Buerbaum zit er bij, alleen, en mijmert. Irrequietum, rusteloos... Wat kan dat zijn? Er is iets met dat woord. Hij heeft het in al z'n boeken vruchteloos nageslagen, deze man van de wetenschap. Irrequietum. Ik heb rusteloos het geluk gezocht en denkbeeldige levenswaarden nagestreefd. Zoo iets?... De stakker. Maar misschien was het verkieslijk boven Buerbaum's eigen fanatiek positivisme. Van de conceptie tot den dood. En dan? Voor ouwe Jacob is de dood niet ver meer. De mensch een dier dat leeft en sterft. En dan?... Z'n dochter weet

[p. 265]

op al die vragen een klaar antwoord. Z'n Eve Curie, en die is zoo verstandig...

De professor jaagt een vlieg van het lijk. Buiten op den weg begint een versleten draaiorgel een lied van Tosti te parodieeren. En bij de schamelheid van deze poging tot kunst, rollen langzaam twee tranen over de wangen van ouwe Jacob.

- Lou Anders... zucht hij.

Maar hij weent om alles: hijzelf, z'n Eve Curie, en het naamloos jammer van een laten twijfel.

II

Kanunnik A. Dufraing? Nooit van gehoord. Dokter Buerbaum legt het naamkaartje terug op z'n werktafel en sloft aarzelend naar de spreekkamer. Pastoors kunnen toch zijn tarief niet betalen?

Bij het binnentreden is hij eerst verwonderd, dat z'n bezoeker niet oud is en leelijk, bij zijn weten twee noodzakelijke vereischten voor de waardigheid van kanunnik; dan verrast, omdat het gelaat hem bekend voorkomt, van Sion; ten slotte verbaasd, wanneer de vermeende patiënt niet begint te klagen over z'n hart, maar rustig zegt:

- Dag, dokter. Wij kennen mekaar nog, he? En hoe verliep de operatie van Lou Anders?

Dat is het dus.

- Schitterend gelukt, - zegt Buerbaum, en laat er dan zachter op volgen: - Maar de patiënt is dood.

Er komt een spijtige trek op beider gelaat, en ze zitten nu zwijgend, deze twee mannen: één van het Oude, één van het Nieuwe Testament.

[p. 266]

Tusschen hen ligt niet meer dan de schaduw van een Gallileeër, maar die wordt een diepe, gapende kloof, door geen vergelijk te overbruggen, want voor den een is Hij de Zoon van den Timmerman, voor den ander de Zoon van God.

- Zoo... zegt Dufraing eindelijk, dat hart dus...

- Was prima, onderbreekt Buerbaum kortaf. Het klopte nog toen de patiënt al dood was.

- Ja, ik heb niet veel verstand van die dingen, dokter. Maar ik vraag me toch af, als het werkelijk prima was, of de patiënt niet moest leven, zoolang het klopte.

H'm, doet de professor impenetrabel, en neemt het air aan van een sfynx, maar vraagt zich af, wat die pastoor hier eigenlijk komt verrichten.

De kanunnik, die z'n gedachten raadt, komt met z'n rekest op de proppen:

- Dan heb ik nog maar één verzoek, dokter. Wanneer mag ik om het stoffelijk overschot sturen, voor den dienst?

- O, maar dat is in orde, pastoor. Ik neem alles op mij.

- De zaak is deze, gaat Dufraing onverstoorbaar verder: ik wil Lou Anders met een dienst en in gewijden grond begraven. Op diens eigen verzoek natuurlijk, anders zou ik zoo'n indiscretie niet begaan.

Nu is de beurt aan Buerbaum om ‘Zoo...’ te zeggen. Een posthume bekeering? Dan denkt hij opeens aan iets, dat misschien eenig licht kan werpen op Lou's uiterste wilsbeschikking.

- Het laatste woord van den patiënt was: irrequietum... Is er geen citaat of wat, dat zoo begint? Ik heb het nageslagen...

- U hebt verkeerd gezocht. De juiste tekst van

[p. 267]

Augustinus luidt: Inquietum cor nostrum, donec requiescat in Te. U ziet, het is een laatste getuigenis. Lou Anders was een zoeker van God.

- God... - zucht ouwe Jacob sceptisch, en denkt: een onbepaalde functie, een parameter die al de berekeningen op het laatst in de war stuurt.

- God, herhaalt de kanunnik zeer beslist. Maar u staat aan den verkeerden kant, dokter. Het is met God als met een kerkraam: je moet het zien van binnen uit.

- En waar stond Lou? vraagt Buerbaum met een zweempje ironie.

- Op de rechte plaats, dokter, al had het niet den schijn. Zoo heb ik eens een man gekend, die droomde maar van jagen, wild en wijd. En omdat hij aan z'n dorp vastgestrengeld zat, schafte hij zich alvast een geweer en een jachtakte aan. Maar telkens als hij een haas of een konijntje in 't vizier kreeg, liet hij ontgoocheld den loop zakken: hij kon het niet over z'n hart krijgen. Naar mijn oordeel, besluit Dufraing, was die man een jager op grof wild, al heeft hij nooit leeuwen of tijgers gezien.

De professor zit zwijgzaam. Hij denkt ergens over, en schijnt innerlijk van iets afstand te doen.

- Komt u het lijk maar halen, zegt hij eindelijk. Er is een morgue aan de kliniek. Ik zal de lui verwittigen.

Daarna zegt hij niet veel meer, en de kanunnik begrijpt dat hij moet opstappen.

- Weet u bij geval ook wat een midas is? vraagt Buerbaum nog bij het afscheid.

- Nee, zegt Dufraing verbaasd, dat weet ik niet.

Dan reiken ze mekaar toch maar de hand, over het kruis van Christus.