De idealisten

[p. 116]

Het heilig princiep

Wanneer rijst eens het daglicht...
     J. DE GEYTER.

MIJNHEER Willems, - kandidaat der Liberale Kiesvereeniging, - zat gemoedelijk op zijn kantoor te rooken.

Het raam stond open... Slierten sigarenrook trokken naar buiten, waar de najaarslucht broeide op een vochtigen, verwilderden tuin. Een merel floot.

De fluitende vogel verteederde mijnheer Willems die godzalig genoot van een rustig oogenblik in vollen kiesstrijd. Hij was een natuurbewonderaar al ging hij zelden buiten de stadspoorten wandelen... Maar zijn bewondering ging naar zijn tuin en het stadspark.

Nu de politiek hem zoo in beslag nam was het gelukkig komkommertijd, en voor zijn princiepen moet men toch iets veil hebben.

Hij keek naar de groote cijfers van den scheurkalender die naast het telefoontoestel hing, zag de bekende omgeving, het bruin geboend linoleum, de dossierskast met haar groene doozen, de kachel en de bibliotheek, de kopieerpers, den mahoniehouten lessenaar met zijn koperen inktpot en den gebloemden, verkleurden zetel. Zijn draaistoel piepte telkens wanneer hij over de lederen zitting verschoof.

En de merel floot!... Het was hem voor den wind gegaan in het leven. De zaken van zijn vader had Mijnheer Willems voortgezet en tot nieuwen bloei gebracht, want hij was handig en zeer tuk op het lieve geld. Zijn koffiebranderij was vermaard, maar een man van aanzien en invloed werd hij door wat hij zelf bemeesterd had, door de postjes van beheerder en commissaris in tallooze maatschappijen en ondernemingen. Vijftig jaar oud was hij, gedecoreerd en rechter van de Handelsrechtbank. Een gezien man als hij had zich niet weten te onttrekken aan de dringende overreding

[p. 117]

zijner politieke vrienden, wanneer het gold voor zijn overtuiging in het strijdperk te treden. Het streelde daarbij eenigszins zijn menschelijke ijdelheid, aan zijn zaken zou het geen nadeel berokkenen, en zijn naam zou drijven op de vleugels van de faam... Sìnds veertien dagen was Mijnheer Willems eerelid van een dozijn bonden en sociëteiten, eerevoorzitter eener harmonie en kandidaat. De harmonie had hem een serenade gebracht om de propaganda in te luiden en gisteren avond had hij een Vlaamsche rede uitgesproken tot zijn kiezers. De serenade had laat in den avond met fakkellicht en rumoer zijn rustige straat in beroering gebracht, de meiden aan de deuren en de buren achter hun gordijnen geroepen door dit ongewoon vertoon. Het had hem wijn gekost en een gift voor de kas. Zijn redevoering had hij laten opstellen door een specialist, een secretaris van een tooneelmaatschappij, hij had het zoo wat vereenvoudigd door de stadhuiswoorden te schrappen en het zoo meer een sinjorendraai te geven, al verontschuldigde hij zich, in den aanvang, dat hij zoo gebrekkig Vlaamsch sprak, wat de schuld was van bijzondere omstandigheden. De kiezers, althans zij die de meeting bijwoonden, waren een zeer dankbaar publiek! Zij hadden hem een wilde ovatie gebracht!...

Zijn optreden was beslist een succes. De bijval die heel zijn leven geschraagd had faalde niet en gaf hem een kalme zekerheid in zijn optreden.

Daar, voor hem, lagen de tastbare bewijzen van zijn slagen. Al de dagbladen roemden eenparig zijn redevoering, hij stelde de andere sprekers in de schaduw door de zaakrijkheid waarmede hij de havenkwesties onder de oogen had gezien en de hooge vlucht, de haast wijsgeerige breedheid waarmede hij het liberalisme had gekenschetst.

Mijnheer Willems glimlachte en lei zijn hand op de gazetten. Met zijn linkerhand nam hij een zakspiegeltje uit een openstaande schuif en spiegelde zich. De zware zegelring aan zijn pink zat achter het spiegeltje, waarin zijn lachend wezen opdook. Het dun haar lag netjes

[p. 118]

over zijn kaalheid gekamd en zijn snor en puntbaard waren nog pikzwart.

Buiten floot de merel!...

Met een zucht van voldoening lei hij het spiegeltje weer in de lade, sloot even de oogen en droomde weer van de smokige tooneelzaal, van het rumoer en de warreling van vreemde menschengezichten, en van dat onstuimig lawaai dat er opging.

Toen nam zijn rechterhand als onwillekeurig de gazetten op en, een voor een begon hij opnieuw de verslagen der meeting te lezen.

Pas aan gang werd hij gestoord door zijn loopjongen, die Mijnheer Peeters, voorzitter der propagandaclub der 11e wijk, aandiende. Hij sloot zijn gazetten in zijn lessenaar.

- Mijn waarde Raadslid, zei de kleine dikkerd met rochelende stem, laat mij toe u te feliciteeren met uw maidenspeech!...

- Raadslid, Raadslid, protesteerde Mijnheer Willems, laat ons geen mosselen roepen eer zij aan kant zijn...

- Toe, toe! Het lijdt geen twijfel... gij wordt gekozen aan den kop van de lijst.

- Denkt gij dat, peinsde Mijnheer Willems nu luidop.

- Ik ben een oude politieke rat... ik heb veel bijgewoond! Gij hebt dat zoo goed gezegd over de haven en de belangen van de stad...

- En 'k heb het onderwijs niet vergeten, bedacht de Kandidaat.

- Noch de wezen, want daar hooren de menschen gaarne over spreken!...

- En de legerkwestie, Mijnheer Peeters!

- En de Vlaamsche kwestie, Mijnheer Willems, en het stemrecht... 't Was effenaf puik... De klerikalen voelen duidelijk hun grove kieslisten blootgelegd en zij willen met kleinzielige middelen hun wankelend kraam recht houden... Lees hun gazetten van heden...

Mijnheer Peeters zwaaide woest een paar verkreukelde gazetten boven het hoofd en zijn oogen rolden boosaardig in hun kassen.

[p. 119]

- Steek een sigaar op, kalmeerde de Kandidaat.

Ja, Mijnheer het Raadslid, dat zal ik doen, maar al mijn propaganda wil ik nu nog besteden niet alleen om de geestverstompers te bestrijden en onze haven, de bron van onze welvaart, te verdedigen, maar ook, Mijnheer Willems, ik zeg het u openhartig, om uw kandidatuur te doen lukken.

- Ik dank u, mijn vriend, op mij kunt gij ook in de toekomst rekenen, zei Mijnheer Willems bewogen.

- Wij hebben gisteren vergadering gehad van het bestuur...

- Zoo?...

- Ja, en wij hebben den ondervoorzitter uitgesloten!

- Uitgesloten?...

- Ja, natuurlijk, hij maakte propaganda om te panacheeren, hij bestreed heimelijk uw kandidatuur, uw kandidatuur... en dat konden wij niet dulden...

- Maar uitsluiten... men is toch vrij als liberaal, verweerde Mijnheer Willems zich flauwtjes.

- Ja, wij zijn liberaal, zei Peeters plechtig, stond uit zijn zetel op, probeerde zich recht te houden op de punten zijner laarzen, en ik zelf, Mijnheer de Gekozene, ik ben in den strijd vergrijsd, in den strijd voor vrijheid en vooruitgang... maar juist daarom moet de ondervoorzitter weg, want hij zondigde tegen de tucht in de partij.

- Ja, zei Willems kleurloos.

- De tucht, Mijnheer Willems, de tucht, zegevierde Peeters... Princiepen boven personen! zei een onzer leiders... Geen gewetensdwang noch broodroof, zooals bij onze tegenstrevers, maar tucht... En nu moet ik weg, want ik heb nog veel te doen...

- Neem nog een sigaar!

- Om u pleizier te doen... Wij zijn de partij der ontslaving! Tot weerziens... Wanneer spreekt ge?... Morgen avond? Ik kom natuurlijk luisteren... Morgen zal de schatbewaarder u eens komen spreken, want koken moet kosten!

[p. 120]

Mijnheer Willems knikte, zag de drukke man weggaan, luisterde dan weer naar het fluiten van den merel.

Weer kwam de loopjongen.

- Mijnheer!

- Wat is er?

- Sus, de magazijnier, moet u spreken!

- Ik heb geen tijd!

- Dat heb ik hem al gezegd, maar hij zegt dat het absoluut noodig is...

- Laat hem dan maar binnen, berustte Mijnheer Willems, terwijl hij met zijn kladpapier een blauwe bromvlieg in de vlucht trof.

Sus met zijn gladgeschoren blozende boerentronie beloerde met kleine, listige oogjes zijn patroon.

- Awel, Sus?

- 'k Heb gisteren avond naar de meeting geweest, Mijnheer, om u te hooren spreken...

- Dat doet mij plezier, Sus, zit neer en neem een sigaar... en wat hebt ge mij te vertellen... Ge weet dat ik nu weinig tijd heb met de politiek...

- Dat begrijp ik, Mijnheer, maar 't is juist over de politiek dat ik u wou spreken... ik heb er mij nooit mee bezig gehouden... maar gij weet dat Mijnheer altijd op mij kan rekenen!...

- Ja, Sus, dankte Mijnheer Willems gevleid, hoe lang zijt ge al in mijn dienst?

- Zestien jaar, Mijnheer, met Allerheiligen.

- Een heele tijd...

- Ik was dus gisteren avond naar de meeting gegaan en wat zag ik?... Gust!...

- Gust, wel dat is braaf!...

- Ja maar, wat hoorde ik?... Gust die de socialisten voorsprak...

- Toe, toe...

- Mijnheer was ook 'n kapitalist, zei hij... en de kapitalisten zijn dieven, zei 'n andere... 't Was allemaal achter in de zaal te doen en Mijnheer heeft het zeker niet kunnen hooren...

[p. 121]

- Gust is anders 'n goede magazijnier, meende Mijnheer Willems.

- Daar wil ik niet van spreken, Mijnheer, - maar hij is tegen uw partij...

- Dat is zijn recht, zei zwakjes Willems.

- Het is onmogelijk, Mijnheer... Maar ik denk aan uw belangen... Gust kan het werkvolk opmaken om tegen u te stemmen en dat mag toch niet zijn!

Listig keek Sus zijn meester aan.

- Ik kan hem dat toch niet beletten, aarzelde Willems.

- Ik zou het beletten, zei vurig Sus, wiens brood men eet wiens woord men spreekt, zegt het spreekwoord...

- Ja...

- Ik zou hem afdanken, maar Mijnheer moet het weten, ik heb mijn plicht gedaan met hem te waarschuwen.

- Ik dank u, Sus...

- Mijnheer kan altijd op mij rekenen... en het werk van Gust kan ik wel overnemen... ik werk dan maar wat langer en met wat meer ijver...

- Ik zal hem vandaag nog afdanken, besloot Willems, zoo iemand is te gevaarlijk onder het werkvolk...

- Zoo is het, Mijnheer...

- En één magazijnier is eigenlijk voldoende...

Toen bracht de loopjongen de brieven om te teekenen en Sus vertrok.

IJverig las Mijnheer Willems de stukken, teekende en gaf het pakje terug aan den kantoorjongen.

Dan genoot hij weer van de rust en de zoete avondlucht. Hij stak een versche sigaar op en haalde de gazetten weer te voorschijn. Het begon te schemeren. Het rammelde op den toren, een meid zong in de buurt, maar de merel zweeg.

Het slot zijner rede was werkelijk treffend geweest: - Wij eischen recht voor iedereen en politieke gelijkheid... De vrijheid van geweten is het hoogste goed dat onze voorouders ons gelaten hebben... De liberale partij is de partij van den vooruitgang en van de

[p. 122]

verdraagzaamheid!... Onze groote voorman Graux had gelijk de verdraagzaamheid te heeten ‘cette haute vertu libérale’, die geen zwakheid is of geen aarzeling, en die ook geen schipperen kent. Graux zei het zoo juist dat de verdraagzaamheid het eerbiedigen is van de menschen en hun vrijheid!... Wij bevestigen wat wij als waarheid aanzien, maar erkennen dat anderen het recht hebben voor hun verkeerde opvattingen uit te komen; waar wij ze bestrijden zullen wij nooit gebruik maken noch van beleedigingen, noch van geweld, noch van verbanning... Dat is liberalisme, Mijnheeren!

Mijnheer Willems sloot de gazetten weg, stond op en plots namen zijn gedachten een andere koers. - Wie had dat ooit van Gust gedacht, schuddebolde hij en ging zijn handen wasschen.