De idealisten

[p. 95]

Van 't een jaar in 't ander...

De klok gaat slaan
Met droef misbaar.
Het jaar is vergaan,
Vaarwel, droef jaar.

W. KLOOS.

De dichter mijmert:

DE daken liggen als met fijne suiker bestoven, de ruiten der huizen zijn bebloemd en bewaaierd, de telefoondraden hangen als zware linten vol ijzel...

De boomen staan bepoederd, besponnen en wit beschimmeld. Takken en twijgen hangen te glinsteren en te schitteren in den lichten mist als pluimen en pluisjes ijl en zilverig.

Een waas van kristallen rijm werd door de vorst geweven broos en glimmerend.

Hier en daar gloeit een brasero...

Het jaar loopt ten einde, het zware jaar!

Heden liep ik langs de dokken. Voor de oude Gaarkeuken, naast den hangar, ligt een hoop grint. Ik keek naar het lage gebouw waarin nu een smederij gevestigd is. De vensters zijn toegemetseld, maar op de rozige kallei merkt men nog waar zij eens waren. Hier en daar kwam nog een letter der oude opschriften bloot.

Daar woonde ik een kwart eeuw geleden... En ik denk aan het jaareinde uit mijn jeugd...

't Was een heerlijke tijd!

In dees seizoen smookten 's morgens de ouderwetsche petroleumlampen in den damp die uit de ketels opsloeg. Na het ontbijt ging ik in de ochtendschemering naar school. Buiten lag alles strak van koude en 't was een aardigheid de harde paardenvijgen voort te stampen... Onder de hangars werkte volk en onze kippen met koekeloerenhaan voorop liepen dik in hun pluimen.

[p. 96]

's Middags roezemoesden de stemmen in de eetzalen. Tusschen beide zalen, afgesloten met glazen beschotten, lag de keuken waar het rook naar soep en stoverij. Ik liep verloren in de drukte, een klein eenzelvig jongsken.

Maar 's avonds, na schooltijd, lokte het lustig vuur van het groot fornuis, waarachter de rood koperen ketels glommen. Er brandde maar weinig licht en de katten zaten te spinnen in den vuurglans. Lekker smaakte het wittebrood met toespijs en de versche koffie waarop de melkroom dreef.

In vliegende vaart werd het schoolwerk gemaakt om Conscience te lezen. Het was zoo knus en heerlijk voor den reuzenoven op te gaan in het boek, en soms te blikken naar het geweldig vuur. Uit het ‘schellenkot’, waar de meiden aardappelen jasten, klonk het gezang.

Met Onnoozelkinderendag begon de stemming.

Kinderploegen liepen door de buurt. Jongentjes met een snor van blink, in vaders wijde vest en jas met opgeslagen mouwen, droegen verbalemonde hooge hoeden of slaapmutsen. Meiskens waren gemaskerd met moeders jak en muts en op de opgebonden schorten bengelde de sleutelbos. Vader, die in zijn kantoor te rekenen zat, werd keer op keer gestoord door het gezang van: Drij Keuninge, drij Keuninge, geef mij 'n nieven hoed!... of Nievejaorke zoete, het varken heeft vier voeten!... Het gebeurde dan wel dat zij niets kregen en in koor verwenschten:

Hier hangt een zaksken met zemelen uit,
En hier hangt nen gierigen duvel uit!

Elke zemel kost 'n duit!...

Na ‘Vaderkensdag’ wist ik geen blijf meer met mijn Nieuwjaarsbrief! Ik haalde hem te voorschijn, beduimelde het omslag, voelde hem branden in mijn handen en borg hem weer op een ander verdoken plaatsken.

Het geheim woog mij zwaar. Het drukte op mijn

[p. 97]

zusje, en Moeder en Vader lachten terughoudend.

De laatste dag van het jaar vertelde vader van den man met 365 neuzen die op de Groote Markt te zien was.

De meiden gilden en schetterden aan het werk, plasten en schrobten de steenen vloeren, en de withouten tafels klaarden hagelblank op bij het drogen.

Jannet, de meid die inwoonde, kwam met boodschappen beladen terug.

Ik zat stil te kijken en te hunkeren. Zusje werd vroeg naar bed gezonden.

Rond negen uur werd het stil in huis. In de huiskamer, aan de ronde tafel, las ik verstrooid. Buiten rumoerde gezang en harmonicagejoel... - Traag kroop de groote wijzer der hangklok.

Vader was onverdroten bezig in het belendend kantoortje of kwam soms in de brandkast tellen. De ijle rook van zijn pijp verwaasde Moeder scharrelde rond, opende pakjes, vulde koekjesdoozen met ‘niknak’ waarvan de gruizels mijn proefbeetje werden. Op een schotel prijkte de peperkoek met donkere korst en kleurig suikeren versiersel, aan elken hoek zat een groen blaadje. Op een tweede teljoor lag een biscuiten hart met rozige en groene fondantjes afgezet.

Jannet zag even ongedurig rond en koterde keer op keer in de roodgestookte, ronkende kachel.

Rond half twaalf werd zusje uit haar bed gehaald en begon Vader de uurwerken gelijk te zetten,

Ieder ging op zijn beurt, schijnbaar ongemerkt, zijn ‘geheim’ halen.

Dan telden wij de minuten af.

Van 't een jaar in 't ander!...

Vijf minuten voor twaalven achtte iemand dat de uurwerken kaduk waren, en begon men alvast nieuwjaar te wenschen.

Moeder stak ons een pakje toe voor Vader, en Vader een voor Moeder. Gretig snokten wij aan onze pakjes, en Jannet bewonderde de stof voor haar nieuw kleed.

[p. 98]

Dan brak het los daar buiten! Al de schepen floten in de haven en de schippers in het dok maakten ketelmuziek met deksels en potten. De nieuwjaarszangers werden overstemd.

- Nu is het Nieuwjaar, zei Vader dan ernstig nadat wij allen stil hadden toegeluisterd.

Terwijl de haven zong haalde ik mijn nieuwjaarsbrief voor de pinnen en zei de woorden met vreemde bewogenheid tot den datum inbegrepen.

Wij werden opnieuw gezoend, de wang van vader was zachtgeschoren en die van moeder en Jannet was nat van tranen.

Een sneedje beschuit en een glas Spaansche wijn kregen wij en werden dan naar bed gedaan.

Met open oogen lag ik te peinzen aan de opwindende uren die 's anderendaags voortgezet werden, hoorde het fluisterend napraten der ouders in de huiskamer.

't Was maar voorpret, morgen nog, morgen was het pas Nieuwjaar. En terwijl de slaap zoetjesaan alles vervaagde hoorde ik de honden grommen, de witte doghond en de zwarte Baron met zijn troebel oog. Baron was oud en gemakzuchtig, ging voor geen paard uit den weg wanneer hij midden op den straatweg lag neergevleid.

Reeds vroeg begonnen 's anderendaags de meiden een ‘zalige’ te wenschen. Tusschenin werd ontbeten, over het chenille tafelkleed werd een wit ammelaken gespreid. Middenin stond het likeurkastje met cognac en schiedam, een flesch advokaat, een flesch kummel en een ingedeukte, bruine met Danziger goudwater. Een kist sigaren en het gebak tooiden verder de tafel.

Voortdurend speelde de muziekdoos en krijschte de grijze papegaai.

De nieuwjaarsbezoekers kwamen en gingen, familie, buren en kennissen. Zij rookten een sigaar, proefden een glaasje, spraken over weer en wind, over de kinderen en de kleine levensrampen. Ik luisterde, snoepte koekjes of mocht mee tikken met een glaasje advokaat die Moeder zelf gemaakt had.

[p. 99]

't Waren uitmiddelpuntige menschen!... Mijn oompjes: een neerslachtige, een lacher, een grappige, een opgewekte en een ernstige... Verder de herbergier uit ‘Het Roosken’, de stoker van den rijstmolen, de boekhouder der smederij die ook volksvoordrachten hield, een kunstschilder van goede familie en zooveel anderen nog...

Hoe later het werd, hoe drukker de gezichten glommen, de stemmen klonken op in den damp der sigaren en de glaasjes werden sneller geledigd.

Rond twaalven viel de muziekdoos stil en kraamden de bezoekers op. Dan kwamen de klanten der Gaarkeuken, en aan de winketten, terwijl zij hun noenmaal opnamen, wenschten zij nieuwjaar. En weer waren het vreemde menschen: buildragers en voerlieden, arme sloebers en doolaars, mannen uit Hoogstraeten, gewezen soldaten, douanen, brugdraaiers en agenten!

Vroeg mochten de meiden vertrekken... Jannet sloot de blaffeturen, ruimde de tafel af en trok naar haar familie.

Dan gingen wij Grootmoeder nieuwjaar wenschen.

In de schemering zwierden dronken matrozen rond de dokken, en dieper in de stad liepen velen die den reus gezien hadden.

Grootmoeder woonde in een oud huis met trapgevel in de Kaasstraat. Boven en onder waren het magazijnen waarin tabak gestapeld lag. In haar kamer rook het naar geurige koffie.

Zij zat in een leunstoel voor het venster dat uitzicht gaf op de afbraak voor het Steen, en zag de booten op de Schelde varen. - Zij was zwaarlijvig, onder haar kanten muts keken haar strenge, bruine oogen in het kwabbig, scherp doorgroefd gelaat. Zij sprak keurig Hollandsch en was zeer vroom. Haar zakdoek geurde naar eau-de-cologne.

Wanneer ik mijn briefje gelezen had zoende zij mij, stak haar bril op den neus om mijn hanepooten te onderzoeken. Een beetje angstig keek ik onderwijl naar de zware balken der zoldering, naar het groene, pokkige

[p. 100]

flacon en naar de twee gekleurde, Engelsche postuurkens in de glazen kast. Een vreemde aantrekkingskracht hadden de postuurkens! Het waren paardjes met ruiterkens.

Dan knikte Grootmoeder goedkeurend en schonk tante Dien borreltjes advokaat.

Later kwam de familie en vulde de groote kamer met rumoer. Grootmoeder zat kalmpjes toe te zien... Ik kreeg een album op de knieën en zag verbleekte portretten van Grootvader en Hollandsche neven uit Zierikzee en Over-Flakkee.

Hier ook speelde een muziekdoos.

Later werden er liedjes gezongen: De lieflijke meid van hierover!... Het leugenlied! De Vischmarkt van Leuven en de historie van den heerenknecht, Jacotje, de meid en de haverkist!...

Alleen de Vischmarkt van Leuven amuseerde mij, want de oolijkheid der andere zangen ontging het jongentje en Grootmoeder, om mijn aandacht af te leiden, bewonderde het reukfleschje dat ik haar had mogen schenken.

Dan gingen wij naar huis door de opgewekte stad, en vermoeid door den pleizierdag vielen de oogen toe voor wij, kinderen, te bed waren.

De tweede nieuwsjaarsdag kregen wij nog bezoek en gingen wij zelf in de buurt op visiet... De ongewoonheid en het bewogene bleven een heele week nawerken.

Op Driekoningendag zongen de kinderen weer als op Onnoozelkinderendag.

Met Verloren-Maandag kregen de meiden worstenbrood en dronken 's namiddags chocolade. Ik ging op de Paardenmarkt pennen koopen en een schrijfboek en kreeg van de juffrouw een houten tonnetje met vijf onbruikbare pennen als nieuwjaarsgift.

In de stad dreven wallebakkende zatlappen rond. Zij waren van 's morgens op marode, estaminet in, estaminet uit, en sjouwden volle lading. 's Middags hadden de klanten geen gewone appetijt en velen kwamen niet

[p. 101]

naar de Gaarkeuken. Harmonicaventen trokken rond met ploegen zingende wijven en venten.

's Avonds hoorde ik het ver rumoer en las weer in Conscience.

Dan was het nieuwe jaar bepaald in gezet!

Van 't een jaar in 't ander!...

Nu staan de sterren in harde schittering aan de vrieslucht. Er klept ergens een kerkklokje. - Laag blokt het gebouw aan de doode haven.

Ik keer terug in de donkere stad en zie de blauwe lantaarns schemeren.

Thuis bewaar ik de geschonden postuurkens uit de glazenkast van Grootmoeder...