Beknopte beschryving nevens eene naauwkeurige afgezette kaart der Zeven Vereenigde Nederlanden

§. XIII.

Utrecht.

Draagt deezen naam naar deszelfs Hoofdstad. Voorheen was deeze Provincie een Bisdom, hebbende de Bisschop, in der tyd, behalven 't Geestlyke ook 't waereldsche Regtsgebied; doch de Bisschop Hendrik van Beyeren, in eenen gevaarlyken oorlog gewikkeld zynde met den Hertog Karel van Gelder, en buiten staat om zich zelv' te verdeedigen, verkogt in 1528 't waereldlyk bestuur aan Keizer Karel den V den, waar door deeze Provincie van een Bisdom tot eene Heerlykheid werd.

Ondertusschen is dit de oorzaak, waarom deeze Provincie nog heden door de wandeling 't Stigt ('t Stift) genoemd word, gelyk ook waarom in deeze Provincie ('t welk in geene der anderen plaats grypt) de Geestelykheid, bestaande in eenige gedeputeerden uit de Kapittels der Kanunniken, nog, benevens de Ridderschap en Steden, een lid van Staat, en wel 't eerste in rang, uitmaakt.

Deeze Provincie ligt tusschen Holland en Gelderland ingesloten, zynde deszelfs grenzen met die van Holland aan de Westzyde zeer door elkanderen geslingerd.

De oude Rhyn loopt midden door dezelve, met eene zeer langzaame drift van Wyk by Duurstede, waar dezelve, even bewesten de Stad; door eene Sluis uit den Rhyn, ouder door den dyk vloeit. Zy wordt tot aan Utrecht toe de kromme Rhyn genoemd, en vervolgens tot Leiden maar blootelyk de Rhyn. Dit water is met de Lek vereenigd door een gegraaven Kanaal van Utrecht tot aan de Vaart of Vreeswyk, tegen over Vianen, 't welk de vaartsche Rhyn genoemd wordt, en 't welk door eene daartoe gemaakte sluis doorlaat alle de Schepen, die van den boven Rhyn naar Utrecht en Amsterdam moeten.

Ook vloeit uit den ouden Rhyn by Utrecht, de Vechtstroom, die by Muiden in de Zuider-Zee valt, en die aanmerkelyk is, wegens de ongemeen pragtige Buiten-

[p. 30]

plaatsen; die men langs deszelfs beide oevers vindt, meest behoorende aan Amsterdamsche Kooplieden.

Nog loopt door 't Stigt de Eem, die uit vericheide beeken in de Veluwe ontspringende, door Amesfoort naar de Zuider-Zee loopt.

't Oostelyke gedeelte dezer Provincie is niet zeer vrugtbaar wegens de Zand- en hei-agtige bergen, die daar zyn: doch naar den kant van Holland is de Landsdouwe zeer goed bestaarde in wei- en bouwlanden. Ook wordt aan sommige plaatsen, namelyk by Mydrecht, Vinkeveen, Breukelen, Maarssen, Tienhoven en Westbroek zeer goede tuif gegraaven.

't Gantsche Sticht wordt verdeeld in vier Quartieren, naamlyk, 't Neder- en Over-Quartier, 't Eem land en 't Land van Montfoort, welke yder onder eenen byzonderen Maarschalk staan, die van 't hof van Justitie afhangen.

I. In 't Neder-Quartier is de stad Utrecht de Hoofdstad der geheele Provincie, zy is groot en meer in de lengte dan de breedte uitgestrekt, ook zindelyk bebouwd, en pronkt met eenen zeer hoogen tooren, den Dom genoemd; is voorzien met eene vermaarde Akademie, die gesticht is 1636. Ook is de stad aanmerkelyk wegens het daar gesloote vereenigings verbond, Unie genaamd in 1579 gelyk ook door den Vrede, waardoor de langduurige oorlog, wegens de Spaansche Troonsopvolginge, beslist wierd in 1712 en 1713.

II. In 't Oversticht heeft men Rhenen, van ouds Rhenanum, naar den Rhyn, die daar voorby stroomt, dus genoemd 't is een kleine stad, doch met een fraaye kerk en tooren voorzien. Daar staat ook nog 't zogenoemde hof, zynde geweest de verblyfplaats van den verdreven Koning van Bohemen en Keurvorst van de Palts, Fredrik de Vde.

Wyk is (zo men meent) dezelfde stad, die by de ouden met den naam van Batavodorum is bekend geweest, naar Bato den eersten bevolker van dit land, die deze stad, of immers het daar by gelegen slot gesticht zoude hebben. Dit slot, dat egter nu geheel vervallen is, werd ook Durostadium en nu Duurstede genoemd, en naar 't zelve heeft de stad, om ze van andere steden dezes naams te onderscheiden, den naam van Wyk by Duurstede aangenomen.

Westwaards van Wyk liggen, langs den ouden Rhyn eenige riddermaatige Hofsteden, die zeer bekend zyn, als

[p. 31]

Hardenbroek, Sterkenburg en Beverwaerd. Ook 't dorp Zeyst, zeer befaamd wegens de menigte der daar zich onthoudende Hernhutters.

En meer ten oosten Leersum, Amerongen, Veenendaal en andere dorpen.

III. In Eemland is de eenigste stad Amesfoort, welke in grootte na Utrecht volgt, van waar zy vier uuren gaans ligt in 't Noord Oosten, aan den voet van 't gebergte, dat naar deze stad den naam heeft. Men meent dat de stad voorheen Eemsfort zou genoemt zyn naar de rivier de Eem. De ingezetenen generen zich daar meest met de tabaks planting.

Even ten Noord-Westen van Amesfoort ligt het dorp Zoest, en een weinig verder 't Lusthuis Zoestdyk met eene treflyke Diergaarde, behorende aan 't huis van Orange.

Langs de Eem ziet men nog de overblyfselen van 't huis ter Eem, dat van ouds vermaard geweest is.

Ook 't dorp Bunschoten en meer andere.

IV. In 't Land van Montfoort heeft men niet dan:

De stad Montfoort, de laatste en kleinste van alle. Voorheen was zy van eenig aanzien, doch is door eenen geweldigen brand zeer beschadigd, en ziet 'er thans vervallen uit.

Tot deze Provincie worden nog gerekend eenige kleine, daar van afgescheide stukken, als de Lopiker-waerd tusschen Ysselstein en Schoonhoven.

Ook de dorpen Willigen en Willige Langerak aan de weêrzyden van de Lek.

Voor 't laatst staat hier nog aan te merken, dat aan de Oost-zyde dezer Provincie, genoegzaam langs den rand in de jaaren 1745 en 1746 eene linie aangelegt is, welke beginnende van even boven Rhenen by de uitwatering van de Greb, van daar voortgetrokken werd tot voorby Amesfoort, doch daar is blyven steeken: deze linie zou dienen om deze Provincie, gelyk ook Holland, tegen den inval der vyanden te dekken, gelyk men dan ook tevens een ontwerp had, om al 't land voor die linie tot meer bevestiging derzelve, door behulp van sluizen en dwarsdyken in tyd van nood onder water te zetten.