Beknopte beschryving nevens eene naauwkeurige afgezette kaart der Zeven Vereenigde Nederlanden

§ XII.

De naast aan Zeeland liggende Provincie is

Holland.

Welke insgelyks den Graaflyken titel voert, dewyl zy van ouds door Graven is bestuurd geworden. Zy heeft haaren naam zonder twyfel ontvangen van haare laagheid en holligheid van grond, willende zo veel zeggen als Hol-land.

Deze Provincie strekt zich ten Westen uit langs de Noord-Zee, en is daar ook voorzien van goede duinen, tegen den slag van 't Zee-water, hoewel het land aan de andere zyde, daar de Zuider-Zee tegen stoot, ook door dyken moet behouden worden.

Voor 't meerder deel bestaat deze Provincie in Weilanden, op welke eene groote menigte van melkkoejen worden gevoed, waarom ook de Boter en Kaasmakery de voornaamste hanteering der opgezetenen ten platte lande is.

Egter heeft men 'er ook, voornaamlyk in haare middendeelen, veele Veengronden, waar uit de beste soort van turf gegraven en gebaggerd wordt. Gelyk ook de naamen van verscheide dorpen daar omtrent liggende, dit genoegzaam uitwyzen, als Waver-veen, Amstel-veen, Aarlander veen, Waddinx veen, Zoute-veen, enz. En in Noord-Holland, daar zulke Veenlanden broeken genoemd worden, vindt men daarom ook zo veele dorpen welker naamen op broeken uitgaan, als Broek in Waterland, en Broek aan den Langendyk, Hensbroek, Spanbroek, Bennings broek, Lutkebroek, Grootebroek en andere.

Eenige van die oorden, welke door den tyd gansch uitgebaggerd en tot Meiren geworden waren, zyn naderhand droog gemaalen en bedykt, waar door zy tot schoone

[p. 19]

Weilanden geworden zyn, als de Zype, Hr. Huigewaerd, de Woggemeer, de Boemster, Wormer, Purmer, de Hazerzousche en Westveensche plassen, de Diemermeir en de Zoetermeersche Meir.

Gelyk 'er ook een ontwerp geweest is om dit zelfde omtrent de Haarlemmer meir in 't werk te stellen.

Behalven de groote Rivieren, die de Nederlanden bewateren, en die Holland dus met de andere Provincien gemeen heeft, waar van §. IV. gewaagd is, heeft deeze Provincie nog baare byzondere en kleindere Rivieren; als de Yssel, de Gouwe, de Vlist, de Rotte, de Schie, het Spaarne, de Amstel, de Kromme Amstel, de Vecht, de Zaan en andere meer; deze rivieren zyn daar beneven allerwegen door griften in elkanderen geleid, door welke men alle dagen op gezette uuren met trekschuiten zeer spoedig, en voor een geringen prys, van de eene stad naar de andere reizen kan, en ook tot groot gerief voor den binnenlandschen Koophandel allerlei goederen kan verzenden

Door middel van 't Y, zynde een Golf der Zuider-Zee, die van de Beverwyk langs Amsterdam naar de Zuider-Zee gaat, wordt gansch Holland in twee byzondere zoogenoemde Quartieren verdeeld, te weeten in 't Zuider- en 't Noorder-Quartier, wordende 't eerste Zuid en 't andere Noord Holland, ook 't eerste alleen Holland en 't andere Noord-Holland, en West-Friesland genoemd; alleen is hier by aantemerken, dat deze verdeeling zich eenigzins anders ten aanzien van 't Kerkelyke als het Staatkundige bestuur bevindt; want in 't staatkundige worden Amsterdam en Haarlem tot Zuid-Holland gerekend, daar zy met haare omliggende dorpen in 't Kerkelyke (ten einde 'er minder ongelykheid tusschen de beide Noord- en Zuid-Hollandsche Synodens zoude zyn) tot Noord-Holland worden gebragt.

Men vindt in geen Land, door de gansche waereld, binnen zulk eenen kleinen omtrek, zo veele groote, volkryke en pragtige steden, als in deze Provincie, 't geen de vreemdelingen, die dit in hunne eigen landen zo niet gewoon zyn, tot geene kleine verwondering verstrekt, en hen tevens een grootsch denkbeeld geeft van den rykdom der ingezetenen.

's Gravenhage wordt onder deze steden niet mede geteld, dewyl 't met geen wal of poorten omringd is, hebbende alleen om zich een graft, over welke aan de plaatsen, daar men in en uitgaat, optrek-of valbruggen liggen,

[p. 20]

om die rede wordt het een Vlek genoemd, hoewel met stads geregtigheden begiftigt, en een vlek dat in schoonheid met de voornaamste steden van gansch Neêrland, om den voorrang twisten mag. Waar by komt, dat hier de Zetel der Regeering niet alleen van Holland, maar ook van alle de gezamentlyke Nederlandsche Provincien gevestigd is; gelyk ook van de Erf-Stadhouderlyke familie op 't Binnen Hof, hoewel deze ook des Zomers doorgaans haar verblyf houdt, op 't Lusthuis de Orange-Zaal, anders 't huis in 't Bosch genoemd, een half uur buiten den Haag, ten Noord Oosten gelegen.

1 Onder de steden van Zuid-Holland zyn de voornaamste, die ook alleen hunne gedeputeerden in de Staats vergaderingen hebben, deze elf, en wel in den volgenden rang, Dortrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam, Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam, Schoonhoven en den Briel.

Dortrecht is een der oudste steden van gansch Holland, liggende aan den slinker oever van de Merwe op een eiland, dat naar deze stad, 't eiland, van Dortrecht genoemd wordt, en op welk ook ligt het dorp Dubbeldam. Die stad heeft eenen naam gekreegen, door de nationale Synode daar gehouden 1618 en 1619.

Haarlem ligt aan 't riviertjen het Spaarne, dat uit de Haarlemmer-meir voorby de stad, te Spaarendam, in 't Y valt Die stad is aanmerkelyk wegens de daar het allereerst uitgevonden Drukkunst door Laurens Koster. Gelyk ook wegens de Laken- en Linnen Weeveryen, en Blêkeryen, hoewel de eerstgemelde voorheen daar in grooter bloei waren, dan tegenwoordig.

Delft is een Landstad twee uuren gaans ten Zuid-Oosten van den Haag gelegen, in welke 't gemeene Lands Krygs Magazyn slaat: gelyk deze stad ook praalt met de pragtige Grafstede der Prinsen van Orange, 1609 op kosten der algemeene Staaten in de Nieuwe Kerk opgerigt.

Leiden, aan den ouden Rhyn gelegen, is een stad in de oude geschied-schriften reeds vermeld onder den naam van Lugdunum. Doch allermeest vermaard door 't beleg der Spanjaarden 1573. en 't daar op gevolgd merkwaardig Ontzet 1574, waar van nog alle jaaren op den 3 October, binnen die stad de gedagtenis gevierd wordt. Ter vergoeding der gelede schade, is daar, in het daar aan volgende jaar 1575, door toedoen van Willem I. van Orange 's Lands Hooge-School gesticht.

[p. 21]

Amsterdam, of eigenlyk Amstelredam, draagt dezen naam naar de rivier den Amstel, die 'er midden door vloeit en de stad in twee deelen, de Oude en Nieuwe Zyde genoemd, onderscheidt; 't woord dam betekende we eer een sluis, waar door men 't water kan doen in- en uit lopen, dewyl men daar aan die plaats, welke nog de dam genoemd wordt, zulk eenen dam of sluis had aangelegt, door welke 't water van den Amstelstroom in 't Y. kan worden in- en uitgelaten. Voorheen was deze stad van een eng begrip, doch is van tyd tot tyd verder uitgezet, waar door zy nu de grootste van ons gansche gemeenebest geworden is. Allermeest heeft het verval van Antwerpen, veroorzaakt door de vervolging der Spanjaarden, die de meeste kooplieden van daar herwaards deed vertrekken, deze stad gebragt tot die grootheid en luister, in welke zy zich nu vertoont, en waar door zy tot een der voornaamste Koopsteden der geheele waereld geworden is.

Gouda is een zeer fraaije stad, liggende aan den regter-oever van den Yssel; ter plaatse daar de Gouwe, die aan dezelve den naam gegeeven heeft, in die rivier valt.

Rotterdam mag na Amsterdam, ten aanzien van deszelfs neeringrykheid volgen, waartoe haare ligginge aan eenen ruimen boezem van de Maas, die tot daar toe met de zwaarstgeladen Schepen kan worden op en afgevaaren, haar zeer bevorderlyk is; zy heeft haaren naam van 't riviertjen de Rotte, 't welk daar door een dam of sluis in de Maas vloeit.

Gorinchem, van andere Gornichem uitgesprooken, is de eerst voor aanleggende stad deezer Provincie naar de zyde van Gelderland, daarom is zy ook tamelyk wel gesterkt, en verstrekt tot eene Grens-Vesting van deeze Provincie in 't byzonder: by deeze stad valt de Linge in de Merwestroom.

Schiedam is eene kleine en onbemuurde plaats, die egter stem in staat heeft, zy ligt niet verre van de plaats, daar 't riviertjen de Schie in de Maas uitwatert.

Schoonhoven is mede niet groot, doch zeer wel gesterkt, en dient dus mede voor een der Hollandsche Vestingen, liggende aan den regter oever van de Lek.

De Briel ligt op 't eiland Voorn, aan den mond van de Maas, mede een Hollandsche Vesting, en daar van aanmerklyk, dat deeze stad by den aanvang der Spaansche oneenigheden de eerste is geweest, die van de Staatschen ingenoomen, en hier door de grondslag tot de vryheid van de Republiek gelegt is, in 1572.

[p. 22]

Behalven die drie gemelde Vestingen, die te gelyk stem hebbende sleden zyn, heeft 'er Holland meer, die ter beveiliging van deeze Provincie in 't byzonder dienen, en op kosten van dezelve onderhouden worden. Van welke vestingen egter de voornaamste Sterkte in de overstroomingen, die rondom dezelve, in tyd van nood, gemaakt konnen worden, bestaat. Haare ligging in opzigt tot elkanderen is zo gerigt, dat zy de Oostlyke en Zuidlyke grenzen der Provincie als een ringmuur insluiten, als Naarden, Muiden, Weesp, de Nieuwersluische Schans, liggende voor aan 't Canaal, dat uit de Vecht naar den Krommen Amstel loopt; welke schans, daar zy eenigen tyd vervallen was geweest, voor weinige jaaren weêr is hersteld geworden. Woerden door de Franschen geweldenaryen in 1672 en 1673 zeer vermaard De Wierikker-Schans, een weinig Westwaards van Woerden, aan den ouden Rhyn

Oudewater, Nieupoort, welk steedjen voor 't eerst gesterkt is 1673. Zynde eene heerlykheid behoorende aan 't Vorstelyk Huis van Orange. Voorts Loevestein op de westlykste punt van de Bommelerwaard, schuins tegen over Gorinchem gelegen; welke schans te gelyk een gevangenhuis van staat is. Woudrichem ook Workum genoemd. Heusden benevens de daar by liggende schans te Neêr-Hemert; die ook weêr is hersteld geworden. Geertruidenberg aan den Biesbosch. De Klundert te vooren een dorp Niervaart genoemd, doch versterkt in 1583. met eene daar tegen overliggende schans Bloemendaal.

De Willemstad in 1583 door Willem I. gesticht: welke drie laatstgemelde steden benevens derzelver ommelanden, gelyk ook Zevenbergen, als heerlykheden onder de Domeinen van 't Vorstelyk huis van Orange behooren: digt by de Klundert ligt nog een overblyfsel van eene kleine schans Balacq genoemt, doch die geheel vervallen is. En eindlyk Helvoetsluis op 't eiland Voorn.

II De stem hebbende steden van Hoord-Holland en West-Vriesland zyn Zeven, en volgen in rang op deeze wyze, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen, Edam, Monnekendam, Medenblik en Purmerent

Alkmaar is een landstad liggende byna in 't middenpunt van dit deel der Provincie.

Doch Hoorn en Enkhuizen aan de Zuider-Zee,

[p. 23]

en zyn daar door ook zeer neeringryke Koopsteden, voornamenlyk Enkhuizen, welker ingezetenen sterk in de Haring-visschery doen.

Edam is een weinig van de Zuider-Zee verwyderd, doch heeft gemeenschap met dezelve door eene gerieflyke haven.

Monnekendam ligt een uur gaans Zuidwaarts van Edam en aan de Zuider-Zee, welke stad haaren naam ontvangen heeft van een naby gelegen meirtjen 't Monneke-meir, welks water hier door een sluis in de Zuider Zee loopt.

Medenblik is de uiterste stad van Noord-Holland insgelyks aan de Zuider-Zee.

Doch Purmerent ligt landwaards in, een uur ten westen beide van Edam en Monnikendam, aan 't einde van de Purmer, een geweeze meir 1620 drooggemaalen, waar van de stad dezen naam ontvangen heeft.

Behalven deeze algemeene verdeeling van Holland, in de Noorder- en Zuider-Quartieren, is dezelve Provincie ten platten Lande nog onderdeeld in Baljuw- of Heemraadschappen, met de daar onder liggende vlekken en dorpen, welke haare byzondere Regtbanken hebben, alle ondergeschikt aan 't Hof van Holland, en aan den Hoogen Raad over Holland, Zeeland en West-Friesland in 's Hage. Onder deeze komt (om van kleindere Regtbanken niet te gewagen).

1. 't Eerst in aanmerking 't eigenlyk gezegde Zuid-Holland, waar door voorheen verstaan werd de zogenoemde Groote Zuidhollandsche Waard, liggende meest in 't Zuiden van Dortrecht, waar naar zy ook de Dortsche Waerd genoemd wordt. Doch die eene groote verandering ondergaan heeft in 1421, wanneer op St. Elizabeths-nacht door eenen vreeslyk sterken stormwind, die 't water van de Merwe deed opzwellen, de dyk (zo sommigen zeggen aan den ouden wiel, één der killen by Werkendam) doorbrak, waar door deeze gansche Waerd overstroomde, en twee-en-zeventig dorpen, met derzelver inwooners, jammerlyk te gronde gingen; zynde hier van nog een overblyfsel der zogenoemde verdronke Zuidhollandsche Waerd, anders de Biesbosch of 't Bergscheveld geheeten. Sommigen van deeze dorpen zyn egter naderhand weêr als uit 't water opgekomen en bedykt.

Van deezen Grooten Zuid Hollandschen Waerd is dan nu nog overgebleeven 't Land van Altona 't

[p. 24]

welk weleer aan den te Brussel onthoofden Graaf van Hoorn toekwam, doch door deszelfs weduwe verkogt is voor f 90,000 aan de Staaten van Holland, die dit sedert onder hunne Graaflyke domeinen gerekend hebben. 't Heeft zynen naam ontvangen van 't Kasteel Altena, 't welk 1393 door Albrecht van Beijeren Graaf van Holland, verwoest is, zynde de Heuvel, waar op 't zelve gestaan heeft, nog te zien in de nabuurschap van Almkerk.

Ook 't Land van Heusden, naar de stad Heusden dus genoemd, 't welk zich Oostwaards uitstrekt tot aan de rivier de Diest, en verscheide dorpen onder zich heeft.

Hier aan volgt de Zogenaamde Langestraat, vervattende zes byzondere Dorpen, die nog onder 't Baljuwschap van Zuid-Holland behooren, naamlyk Raamsdonk, Waspik, Kapelle, in onderscheiding van meer andere dorpen van deezen zelfden naam, 's Grevelduin-Kapelle genoemd, voorts Bezoyen, Sprang en 's Gravemoer. Deeze landstreek is zeer beroemd wegens haar kostlyk en overvloedig Hooy, dat daar word gewonnen op de landen welke langs de beide oevers van de oude Maas liggen, en van daar allerwege verzonden worden.

Behalven 't Eiland van Dortrecht, dat mede onder Zuid-Holland gerekend wordt, ziet men aan de overzyde van de Merwe de Alblasserwaard, die tusschen deeze rivier en de Lek beslooten is, en den naam heeft van de rivier, Alblas die langs 't dorp Alblas by Alblasserdam in de Merwe valt.

Oostwaards van deezen Waard is 't Land van Gorinchem, ook 't Land van Arkel genoemd naar 't dorp Arkel liggende aan den Lingestroom. Dit land wordt door den Bazel of Souwendyk, van den Alblasserwaerd afgescheiden; en behoort benevens de Landen van Vianen, Hagestein, Everdingen en Leerdam, onder de zogenoemde Vyf Heeren Landen.

Aan de overzyde van de Lek ziet men den Krimperwaerd, zynde besloten tusschen de Lek, den Yssel en de Vlist. Welke deezen naam draagt naar 't dorp Krimpen, geleegen aan de Lek, ter plaatse, waar die rivier in de Merwe valt.

2. Meer Westwaards en nader by de Zee, treft men aan verscheide Eilanden die door de veelerlei verdeelingen van de Maas gevormd worden, om welke reden eenige

[p. 25]

Aardsbeschryvers aan die gansche streek den naam van Maasland geeven.

't Eerst voor aanliggende Eiland wordt Ysselmonde genoemd, naar 't dorp Ysselmonde, dat regt tegen over den mond van den Yssel ligt.

Daar aan volgen de Eilanden Voorn, Putten, Beyerland en 't Land van Stryen, die mede aldus genoemd worden naar byzondere dorpen, die de voornaamste daar van zyn; en welke niet dan door smalle wateren van elkanderen afgescheiden worden

In 't laastgenoemde is digt by 't dorp Stryen 't Stryen-Sas, zeer ongelukkig vermaard geworden door den Prins Jan Willem Friso, die daar, als hy uit het leger naar 's Hage zoude reizen by 't overvaaren van 't Hollandsch diep, den 14 July 1711 verdronken is.

't Oostelykste gedeelte van dit Eiland wordt Bonaventura genoemd.

't Eiland Overvlacque wordt van Voorn afgescheiden door 't Haringvliet; dewyl 't dus in 't Zuiden van Voorn ligt, daar van heeft het ook den naam van Zuidvoorn ontvangen; 't wordt Overvlacque genoemd naar de Zandplaat de Vlacque, over of agter welke dit Eiland ligt, in opzicht tot Voorn. Men vindt op dit Eiland, dat ongemeen schoon koorn voortbrengt, zeer groote en volkryke vlekken of dorpen, als Zommelsdyk; een Heerlykheid, behoorende tot de Provincie Zeeland, voorts Middelharnis, stad aan 't Haringvliet, den Bommel, Oude en Nieuwe Tonge, enz.

't Eilandjen Goêreê of Goede-Rede was voorheen van Overvlacque afgezondert, doch de opening die tusschen beide was, den Hals genoemt, door den tyd allengs verland zynde, is 't zelve 1751 door eenen dam aan Overvlacque vastgehegt.

Nog ziet men eindlyk ten Noorden van Overvlacque, midden in de Maas liggen 't Eilandjen Rozenburg, 't welk binnen eenige weinige jaaren aan de Westzyde merkelyk is vergroot geworden, en op 't zelve ligt het dorp Blankenburg.

3. Hier aan volgt Schieland, 't welk naar 't riviertjen de Schie genoemd wordt, aan 't welk legt 't dorp Overschie. Binnen dit Baljuwschap is ook Delfshaven, een vermaaklyk en digt bewoond vlek, 't welk de Stad Delft toebehoort, en aan dezelve tot eene haven verstrekt voor de Schepen, die de Oost-Indische kamer van Delft bezit.

[p. 26]

4. Delfland word naar de Stad Delft, die 'er midden in ligt, dus genoemd.

Hier in liggen de aanzienlyke vlekken Vlaardingen en Maassluis, van eenige verkeerdlyk Maaslandsluis genoemd, beide aan de Maas, en 's Gravezande, van ouds een tyd lang geweest de verblyfplaats der Graven van Holland, en nu eene Heerlykheid behoorende aan den Koning van Pruissen; gelyk ook 't daar by gelegene Naaldwyk benevens 't heerlyk lusthuis Honslaardyk, en eindelyk Wateringen, welke goederen, benevens andere meer, herkomstig zyn uit de erfenis van Koning Willem III.

Nog zyn hier aanmerkelyk de dorpen Monster, ter Heide, Loosduinen, Scheveningen, Ryswyk vermaard door den vreede daar op 't huis te Ryswyk geslooten 1697, en eindlyk Berkel, benevens de Tempel en 't Lusthuis Rodenrys.

5. 't Grootste van alle de Baljuwschappen van gansch Holland is Rhynland, 't welk benevens 't Waterschap van Woerden, zich oostwaards tot aan de Provincie Utrecht uitstrekt, en in Opper- en Neder-Rhynland wordt verdeeld. Daar in liggen langs den ouden Rhyn Bodegraven, by verkorting Boref genoemd, en Zwadenburgerdam, anders Zwammerdam, of maar blootelyk Damme uitgesprooken, welke twee dorpen 1672 door de Franschen uitgeplunderd en afgebrand zyn, en de inwooners jammerlyk mishandeld. Doch 1673 zyn de huizen weêr opgetimmerd. Lager den Rhyn af, ligt het heerlyk dorp Alphen, dan Koudekerk, Leiderdorp, Rhynsburg en de beide Katwyken, waar van 't eene Katwyk aan den Rhyn, en 't andere Katwyk op Zee genoemd wordt. Niet verre van 't laatste liggen nog in Zee, de overblyfsels van 't huis te Britten, 't welk voorheen op strand gestaan heeft, en geweest is een Tuighuis der oude Romeinen.

6. Hier aan volgt Amstelland, naar de rivier den Amstel die 'er midden doorstroomt, dus genoemd.

7. 't Goyland, waar in aan Zee liggen Muiderberg en Huizen.

8. Kennemerland is een Baljuwschap 't welk tot Noordholland behoort, daar in heeft men de stede Beverwyk, en daar digt by de overblyfsels van 't Kasteel Brederode, welk het Stamhuis is van de oude Graven van Brederode, in de Nederlandsche geschiedenis vermaard. Ook Egmond, weleer een Graafschap, 't welk den te Brussel onthoofden Graaf van Egmond behoorde. Eigenlyk is 'er driederley Egmond, namelyk Egmond- op den Hoef,

[p. 27]

binnen en op Zee. Voorts Zaanredam by verkorting Zardam, aan den uitloop van de Zaan, een zeer bloeiende plaats, daar sterke handel gedreeven wordt, en meer andere dorpen.

9. Waterland, dat deezen naam met regt verdient, dewyl het door zo veele meiren en griften doorsneden wordt.

10. Eindelyk 't eigenlyk gezegde West-Friesland, 't welk den naam van 't uiterste gedeelte van Noord-Holland is, en opgevuld met eene menigte van dorpen; daar onder Obdam eene heerlykheid, behoorende aan 't Hoog-Adelyk geslagt van Wassenaar; Spanbroek, Winkel, Schagen, Callants-oog en eindelyk de Helder, 't uiterste dorp van gansch Holland aan 't Mars-diep liggende. Tusschen Callants oog en de Helder, daar de duinen weggespoeld zyn, ligt een dyk, de Zanddyk genoemd, om deeze twee met elkanderen te vereenigen.

Men kan hier niet onaangeroerd laaten de Eilanden, die tot de Hollandsche Provincie behooren, die deels aan- en deels in de Zuiderzee liggen.

En wel.

1. Texel of Tessel, in 't gezigt van de Helder, aan de overzyde van 't Marsdiep; by dit Eiland is een bekwaame reê voor de in- en uitgaande Schepen, wordende de Muskovische reê genoemd, daar de Schepen onder 't geschut van eene Schans zeer veilig liggen.

Tot Tessel behoort ook 't Eijerland; dat wel eer daar van afgescheiden, doch naderhand door eenen dyk daar meê vereenigd is.

En digt daar by Flieland aan den Fliestroom.

Deeze Eilanden, gelyk ook die verder Noordwaards daar aan volgen, zyn in vroeger tyden met de vaste kust van Neêrland vereenigd geweest, maar door overstroomingen daar van afgescheurd, gelyk dan ook langs derzelver kusten naar de zyde der Noordzee noch de duinen liggen, waar door dit land beveiligt wordt, tegen de Zeebaaren. Tegenwoordig zyn deeze Eilanden nog van zeer veel nut voor die Provincien, die aan de Zuiderzee paalen, als Holland, Utrecht, Gelderland en Friesland, welker landen nu alleen, dewyl zy van duinen ontbloot zyn, door dyken gehouden moeten worden, dewyl die zelve Eilanden den vloed der Zeebaaren, die met de Noordelyke en Zuidelyke winden uit de Noordzee komen, eeniger maate stuitende, daar door beletten, dat dezelve met zo veel geweld, dan wel anders, op deeze dyken aanslaan.

[p. 28]

In de Zuiderzee zelve ziet men de Eilanden Wieringen, Marken, Urk, en Schokland, op 't welk twee dorpen Ens en Emmeloort liggen, naar welke het Eiland zelfs wel eens Ens en Emmeloort genoemd wordt.

Voorts treft men in- en aan- de Zuiderzee ook eenige Zandplaaten aan, die door de Schippers, welke deeze Zee bevaaren, zorgvuldig vermyd, en om die reden door baaken moeten worden aangewezen.

Regt aan den mond van 't Y is 't Pampus, hoewel deeze naam ook gegeeven wordt aan den doortogt, welke tusschen de beide droogtens ligt, en die egter geen behoorlyke diepte heeft om van de zwaarstgeladene Schepen te konnen worden bevaaren, waarom dezelve geligt moeten worden.

Voorts 't Enkhuizerzand, 't Kreupelzand, Monnekezand, het zo genoemd Meir bezuiden Wieringen, de Lutjeswaard, 't Breêzand, de Waerd, 't Schuitenzand, Hendrik Tjaartsplaat, en andere die voortyds drooge landen zyn geweest, maar van tyd tot tyd door 't Zee water verzwolgen.

Nog heeft men eindlyk in de Noordzee, by de kust van Holland, eene groote Zandplaat, de Breê-veertien genoemd, dewyl zy doorgaans van 14 vademen diepte is.

Men mag nog als een aanhangsel tot Holland brengen eenige kleine heerschappyen, die binnen deszelfs grenzen liggen, als niet alleen de heerlykheden Asperen en Heukelom, liggende beide aan de Linge, welke de Souverainiteit van de Heeren Staaten van Holland erkennen, gelyk ook Vianen met deszelfs ommeland. 't welk, daar 't wel eer behoorde aan 't huis van Brederode, door de Staaten van gemelde Provincie aangekogt is; maar ook voornamelyk nog drie heerschappyen, die aan 't Vorstlyk huis van Orange in eigendom toebehooren.

Als Leerdam met 't daar onder gerekend dorp Schoonderwoerd. Keizer Maximiliaan de I. verhief dit tot een Graafschap en beleende daar mede den Graaf Philip van Nassau, door wien het tot het tegenwoordige huis van Orange is overgegaan.

De Baronie van Acquoy, die daar tegen aanstoot, zynde een klein en geen aanzienlyk dorp, doch daar door aanmerkelyk, dat het is geweest de geboorteplaats van den beroemde Janssenius, gewezen Bisschop van Yperen.

De Baronie van Ysselstein, zynde een steedjen met het daaronder behoorende dorp Benschop.

[p. 29]

En eindelyk de Baronie van Liesveld, liggende tegen over Schoonhoven, hebbende een oud vervallen Kasteel van dien zelfden naam, benevens de beide Dorpen Groot-Ammers en Otteland.