Beknopte beschryving nevens eene naauwkeurige afgezette kaart der Zeven Vereenigde Nederlanden

§. IV.

Belangende de Rivieren, die (gelyk gezegt is) de landschappen, welke van de Zee eenigzins verwyderd zyn, echter met dezelve gemeenschap doen hebben, zo heeft men de Hoofdrivieren te ondersche den van derzelver Armen en Takken, De Hoofdrivieren, die dezelve bewateren, zyn deze drie: de RHYN, MAAS en SCHELDE.

De RHYN, welke in Zwitserland, of eigentlyk Graubunderland, by 't gebergte St. Crispalt ontspringende, van daar door Duitschland stroomt, begint eerst onzen bodem te betreeden by Schenkeschans, loopende voor by Arnhem, Wageningen en Rheenen tot Wyk by Duurstede, van waar hy zich Noord-West-waards plag te wenden langs Utrecht, Woerden en Leiden, en in Zee te storten by 't dorp Katwyk. Doch deze oude mond is, zo als Hadr. Junius (Hist Batav. p. 107.) uit de vroegere Chronyken aanhaalt, in den jaare 860, door eenen sterken stormwind, die tot zyn gevolg hadde eene gansche overstrooming van Holland, door de duinen toegestopt; neemende 't Rhynwater sedert, hoewel onder eenen anderen naam, te weeten van de Lek, zynen stroom langs Kuilenburg,

[p. 6]

Vianen en Schoonhoven tot Krimpen, daar het in de Maas stort; terwyl van deszelfs voorigen loop, die zich te Wyk daarvan afscheidt, niet dan een smal water, 't welk tot een trekvaart dient, is overgebleven, 't welk echter nog den naam Rhyn blyft behouden tot op den huidigen dag.

Deeze Lek is derhalven niet verder te erkennen, dan voor eenen arm van den Rhynstroom.

Doch behalven deeze verdeelt zich de Rhyn in nog twee andere armen, namelyk de Waal en Yssel.

De Waal zonderde voorheen zich van den Rhyn af even boven Schenkeschans, maar sints de doorgraaving van dat berugte Kanaal, gemeenlyk 't Pandersche gat genoemd, in 1701, by 't dorp Panderen of Pannerden, en gaat langs Nimmegen, Thiel en Bommel, waar na zy zich by de Schans Loevestein vereenigt met de Maas.

De Yssel zou eigentlyk gesprooken een Hoofdriviertjen op zich zelven zyn, 't welk zynen oorsprong neemt in 't Munstersche gebied: doch door een grift die van een weinig boven Arnhem tot aan Doesburg gaat, (van zeer vroege tyden aangelegt door den Romeinschen Veldheer Drusus, om daar door de Veluwe, 't Sticht van Utrecht en geheel Holland, voor den inval der vyanden te dekken, en daarom ook nog de Drusus-vaart genoemd) ontvangt dezelve zyn meeste water uit den Rhyn, 't welk dan langs Zutphen, Deventer en Kampen naar de Zuider-Zee wordt afgeleid.

De tweede Hoofdrivier is de MAAS, die 't eerste begint op de grenzen van Campagne en Lotheringen in Frankryk, loopende langs de provincie Luxemburg, door Namen, Luikerland en Over-Gelderland, vervolgens tusschen Neder-Gelderland en Brabant tot Loevestein, alwaar zy met de Waal zamenvloeit.

Voortyds was 'er een weinig hooger nog een drieërleie samenvloeijinge deezer beide rivieren, namelyk by de nu vervalle Schans Voorn, by 't dorp Herewaarden of Herwaarden, en by de Schans St. Andries; doch de gaten by de twee eerstgemelde plaatsen zyn voor eenige Jaaren toegedamt, en is alleen dat by St. Andries tot hier toe, open gebleven.

De Maas dan by Loevestein zich met de Waal vereenigende, neemt daar den naam van Merwe aan, en behoudt denzelven tot Dortrecht toe, en, na tusschen Gorinchem en Dortrecht, vooraf gedeeltelyk na zich ontlast te hebben door de Werkendamsche killen in 't Biesbosch, anders 't Bergsche-veld genoemd, ('t welk nog een klein

[p. 7]

overblyfsel is van die groote overstrooming en vernieling der 72 Zuid-Hollandsche dorpen in 1421) zo verdeelt zich deeze rivier tegen over Dortrecht weêr in twee armen, waarvan die ter regte de Maas, en die ter slinkerzyde de Oude Maas genoemt worden; welke beide egter zich weêr met elkander vermengen tegen over Vlaardingen, en dan onder den naam van Maas hunne uitwatering hebben in de Noord-Zeè.

't Kon niet ondienstig zyn van de veelvuldige verdeelingen en zamenvloeijingen deezer twee Hoofdrivieren van ons land, de Rhyn en Maas, en derzelver armen, dit bericht te geeven, dewyl de welvaart van de ingezetenen ten platten lande, voor een groot gedeelte aan de rivieren hangt, en dit onderwerp hedendaags veel stof geeft, om 'er over te spreeken, wegens de schade welke men schier jaar op jaar van de doorkwellingen en overstroomingen by de doorbraak der dyken, byzonder by zwaaren ysgang, te vreezen heeft; waarom 'er dan ook zeer gezogt wordt naar een bekwaam middel, om daar in by vervolg te voorzien.

De derde Hoofdrivier is de Schelde. Deeze begint by Castelet in de Fransche provincie Picardie; stroomt Noordwaarts door de provincien Henegouwen en Vlaanderen tot Gent, daar zy de Ley, als een van haare voornaamste takken, in zich ontvangt; gaande met verscheide kronkels voort langs Dendermonde en Antwerpen, tot tegen over Zandvliet, daar zy zich insgelyk in twee armen verdeelt, waar van de eene onder den naam van Ooster-Schelde in de Zeeuwsche stroomen vloeit, en de andere onder den naam van Wester-Schelde, ook wel de Hond, eenen zeer breeden boezem maakt; welke Zeeland afscheidt van Vlaanderen, en eindelyk zich ontlast in de Noord-Zee. Van andere rivieren van meerder aan belang, die voor 't meerder deel in de nu reeds gemelden hunne uitwatering hebben, zal nader gesprooken worden by de behandeling der byzondere Provinciën.