Pyrotechnia, of meer dan hondertderleye konstvermakelijcke vuurwerken

[p. 29]

Onderrechting

Hoe men de

Vormen

Maeken sal.

EER dat men ’t maken van Vuurwerken onder handen neemt, so is ’t noodig te verstaen, hoe, en op wat manieren men de Vormen maken sal. Voor eerst, men moet al de Vormen van goed en droog hard Hout laten maeken; Want hoe harder ’t hout is, hoe gladder de gaetjes sullen zijn, die daer in geboort sullen worden; daerom is Palmhout, Pokhout, of goed taay Essenhout, best geacht, om de Vormen van te maken: en in het maken van de Vormen moet men dese proportie gebruiken; de Vorm moet zes mael soo lang sijn als het gat wijd is; als by exempel, is de Vorm een half duim wijd in ’t gat dat doorgeboort is, dan moet ze drie duimen lang wesen; is ze een duim wijd in ’t gat, dan moet ze zes duimen langh wesen. ’t Hout gekregen hebbende, laet’er een gat in booren, heel glad en rond; en als gy de Vorm net een mooy wilt hebben, laet dan den Draeijer dat Hout na de Vorme van een Kanon draeijen; daer na laet’er een voet toe draeijen, op de welcke een stuckje uit-gedraeit moet werden, dat dicht in ’t gaetje van de Vorm past, welk stukje twee duimbreed in de Vorm moet gaen; de helft van dat stukje, dat ingaet, moet een derden dunder

[p. 30]

gedraeit wesen, als het gaetje van de Vorm wijd is; en het einde daer van moet rond afgedraeit wesen, dat ’et by na een halve Noote Muskaet gelijkt; ’t welck dan dient, om de mond van de Kardoes te maken: In welk eindetje gy een Yserdraed moet steken van ontrent vier duimen lang, soo men Lochtpijlen maken wil: maer soo men Aerdpijlen, Lijnpijlen, of Radpijlen maeken wil, soo heeft men geen Yserdraed van doen; als hier na geleert sal worden. Besiet de eerste Figuur, met de letter C.

A. De Voet van de Vorm.

B. Het stuk dat een duimbreed in de Vorm gaet.

C. Het halve ronde stukje, dat in de mond van de Kardoes past, gelijk gezeid is.

D. Het Yserdraed of de Pen die in de voet vast is, moet vier Diameters van ’t gat zijn,en een zesten dik.

E.E. Is de dikte van ’t Papier aen wederzijden de Rol of Stamper.

F.F. De dikte van de Vorm.

F.G. De lengte van de Vorm moet zes Diameters van de Boer of ’t Gat zijn.

De Vorm dan gemaeckt hebbende, soo moet men mede Rollen en stampers maecken, om daer mede de kardoesen voor de Vuurpijlen te maeken. Voor eerst, laet een Rol maken, twee derde deelen soo dik als ’t gaetje van de Vorm wijd is; als by exempel, is ’t gat van de Vorm een duim wijd, dan moet de Rol

[p. 31]

[afbeelding]

[p. 32]

[p. 33]

en zes duimen breed, hebbende in ’t midden een handvat, om dat men ’t te beter regeeren kan: gelijk beduid word in de tweede Figuur, met de letter E. Maer ’t Papier moet soodanigh om de Rol gerolt zijn, dat de korte Rol maer schaars een duimbreed in ’t Papier steekt, om dat de mond van de Kardoes niet te lang mag zijn: als het soo gerolt is, houd het Papier met de Rol in de slinkerhand vast, en bind het Papier met een sterke Pees stijf toe, tusschen de twee Rollen in: En om dit gemakkelijk te doen, moet men een Ooge laten maken met een staert, daer een schroef aen gevijlt moet zijn, om ’t voorschreven Ooge in een pael te schroeven; gelijk beduid word in de tweede Figuur, met de letter I. Dan bind men een einde van de Pees aen die ring vast, en wind het overige van de Pees, dat te lang is, om een rond Houtje, tot dat men omtrent twaelf a veertien duimen lengte heeft van de Pael; dan neemt men de Pees, als voorschreven is, en doet’er een ommeslag over ’t gerolde papier, tusschen de twee Rollen, en treckt het stijf toe; en in het toetrecken moet men de slinkerhand ook draaijen, om ’t Papier netjes toe te brengen. Besiet de derde Figuur, met de letter A. Hebbende dan de eerste lengte Papier toegetrocken, rolt de tweede daer op, als vooren, en trekt het insgelijks weder toe; dit moet men soo lang doen, tot dat’er soo veel Papier op de Rol gerolt is, dat het stijfjes in de Koker mag; als dan bind de Kardoes sterk toe met Bindgaren, in de kerf die toe getrokken is tusschen de twee Rollen; neemt’er dan beide de rollen uit, en soo de mond van de Kardoes

[p. 34]

te lang is. snijd ze af op zijn lengte: Nota, gy moet letten, dat na de grootte van de Kardoes, moet de Pees groot of klein zijn; want een kleine Pees sal niet sterk genoeg zijn om een groote Kardoes toe te trekken; en een groote Pees sal al te wijden kerf maeken tusschen de twee Rollen: maer dewijl het toetrekken van de Pijlen, om het Laedgat te maken, wat moeijelijk is, door het breken van de Pees, daer men ’t mede toe trekt; daerom heb ik geinventeert een Instrument om de Kardoesen mede toe te trekken; ’t welke soo gemakkelijck is te gebruiken, dat een Kind kan een Kardoes toe trekken, ja de grootste Kardoes die men gebruikt in ’t maken van Vuurwerken. Gewoonlijk heeft dat Instrument een rad, met een schroef, sonder einde. Voor eerst, maekt een vierkante stellinge van Yser of Koper, ontrent acht duimen hoogh, en zes duimen breedt in de wijdte; gelijk een stelling ven een Braedspit, en ontrent het midden van de hooghte van de stijl laet een gat booren, door beide de stijlen, om een radt daer in te draeyen, en laet daer een Rad toe maken van Yser of Koper, na ’t u believen sal, en op de spil van dat Radt moet een hout gepast zijn, de heele lengte van de spil, ontrent drie a vier duimen dik, en ’t moet vast aen de spil zijn, soo dat, als het Rad draeit, ’t voorschreven houtje ook draeyen moet; als dan moet onder aen een van de stijlen een dwersstukje zijn, aen weereinden gebogen, soodanig, dat het omgebogen einde moet juist onder ’t Rad komen, en in dat dwersstuk moet men een schroef sonder einde passen, soodanig, dat het in de tanden van het voorsz. Rad loopt, en ze doet om-

[p. 35]

draeyen. Besiet de gedaeute van dit Instrument in de derde Figuur, geteikent met de letter B.

A.A.A. De Vierkante Stelling.

B. De Gaeten die in de stijlen moeten zijn, daer ’t Rad in spelen moet.

C. Het Rad.

D. Het stuk Hout aen de spil vast gemaekt.

E. Het Dwersstuk aen de stijl daer de schroef sonder einde aen vast is.

F. De Schroef sonder einde.

G. De Krik om die te draeijen.

Maekt dan dit Instrument vast op een Tafel, en maeckt de Pees vast aen het houtje van ’t Radt van het Instrument; en het ander einde maeckt vast aen een Pael, die mede op de Tafel vast gemaeckt is; woelt dan de Pees eens om de Kardoes, tusschen de twee Rollen, als voren geseid is, en draeit de schroef om, die dan ’t Rad sal omdraeijen, en de Kardoes seer egael en net toe nijpen.