Het mysterie van de doodshoofden

[p. 140]

Arrestatie met humor

Het feit dat een rechercheur in burger gekleed gaat, maakt hem nog geen burger. Deze stelling gaat zeker op voor mensen die de bevolking graag in twee groepen willen verdelen, namelijk politie en burgerij. Het onderscheiden van deze beide groepen betekent voor hen vaak het verschil tussen de vrijheid en de gevangenis. Daaruit is te verklaren, dat zij een soort zesde zintuig hebben ontwikkeld, dat hen in staat stelt een agent-in-burger onmiddellijk van een gewone burger te onderscheiden. Zij ruiken het.

Vanaf het moment dat een rechercheur zijn eerste wankele stappen in zijn moeilijke beroep doet, is hij gebrandmerkt als een ‘stille’ of een ‘rus’. Hij kan dan net zo goed op borst en rug een bordje hangen met de woorden: ‘Hier loopt een rechercheur.’ Het resultaat zou hetzelfde zijn, want een ieder die daarbij belang bij heeft, kent zijn houding, loop en gestalte. Een rechercheur die meent, dat zijn colbertjasje hem tot een gewone burger maakt, is een dwaas. Elke blik, elk gebaar en elke draad van het kostuum, dat hij draagt, ademt het Wetboek van Strafrecht. Er is geen ontkomen aan en het beste dat hij kan doen, is zich erbij neer te leggen en de schijnvertoning voort te zetten.

Toen de jonge leerling-rechercheur de gelagkamer van het logement in de oude binnenstad binnentrad, ver-

[p. 141]

stomden de gesprekken en explodeerde de stilte. Hij keek rond en ontmoette vijandige blikken en stuurse gezichten. De aanwezigen in de gelagkamer vormden een eenheid; een gesloten front tegen hem die het waagde hun domein binnen te dringen. Want hoe onderling verdeeld de logementgasten ook mogen zijn, zij hebben één ding gemeen: een instinctieve afkeer van alles wat met de overheid te maken heeft. De jonge rechercheur was de overheid, met alles wat daaraan kleefde. Hij straalde het uit.

Door de stilte liep hij naar de tapkast. Hij was er zich van bewust dat iedere stap, ieder gebaar van hem, kritisch werd gadegeslagen, en hij voelde zich als een slappe toneelspeler, die met stil spel een sterke persoonlijkheid moet uitbeelden.

Er is enige ervaring voor nodig om achteloos een indruk van zelfverzekerdheid en onaantastbaarheid te maken. De jonge rechercheur had die ervaring niet en daarom bracht die zwijgzame eenheid van haast tastbare vijandigheid hem uit zijn evenwicht. Hij struikelde.

Zijn schoen haakte achter een kokosmat en hij maakte een buiteling, die hem onelegant voor de tapkast bracht.

Het zou voor hem een bevrijding hebben betekend, wanneer er na zijn buiteling een gulle lach uit die zwijgende monden had geklonken. Maar er gebeurde niets.

Toen hij overeind gekrabbeld was, keek hij in het gezicht van Tante Marie, de logementhoudster. Zij troonde als een ongenaakbare matrone achter de tapkast, naast een pruttelende koffieketel. Een ieder die haar beter kende, wist dat dit maar een pose was. In feite was zij een zachtaardige vrouw, die onder het mom van onverschilligheid, naastenliefde in de praktijk bedreef. Er bestaan geen commissies die dit vaststellen, anders zou spontaan een leger van vrijwilligers zijn aangetreden om daarvan te getuigen.

Hoewel zij de jonge rechercheur nog nooit had ge-

[p. 142]

zien, vroeg zij niets, maar bukte zich en diepte van onder de tapkast het beduimelde logementsregister, dat zij met een klap voor hem op de tapkast wierp.

De jonge rechercheur wilde bewijzen wie hij was en haalde uit zijn binnenzak een gloednieuw legitimatiebewijs. Zij wuifde het weg. ‘Laat maar zitten, jongen,’ zei ze.

Het was voor haar een poging om hem op zijn gemak te stellen. Maar de gemoedelijke, haast moederlijke toon, waarop zij het woord ‘jongen’ had uitgesproken, was niet bevorderlijk voor het reeds geschokte zelfvertrouwen van de jonge rechercheur.

Hij had zich zijn rol zo heel anders voorgesteld. Met wat meer glans. Hij had graag gebruik gemaakt van dat mooie nieuwe legitimatiebewijs. Het achteloos tonen daarvan, had hij meermalen voor zich zelf gerepeteerd en nu wuifde die vrouw dat alles met een simpel handgebaar weg en zei: ‘Laat maar zitten, jongen.’ Om zich een houding te geven, begon hij in het logementregister te bladeren. De namen waren echter met zulke onregelmatige hanepoten ingevuld, dat hij er geen wijs uit kon worden. Tante Marie zaag dat en vroeg vriendelijk: ‘Wie moet je hebben?’

‘Ik zoek ene Arie Schelvis,’ zei hij.

‘Die slaapt op zaal 5, derde bed vanaf het raam.’

‘Mag ik even gaan kijken?’ vroeg hij.

‘Ga je gang, jongen.’

De jonge rechercheur was blij de gelagkamer te kunnen verlaten. In het logementje zocht hij zich een weg door het doolhof van gangetjes, trappen en portalen.

Toen hij na veel moeite zaal 5 gevonden had, stapte hij resoluut naar binnen. Bevrijd van de kritische blikken uit de gelagkamer, voelde hij langzaam zijn zelfvertrouwen terugkomen. In zaal 5 hing een weeë lucht van lysol en zweet. De bedden, die er zindelijk uitzagen, waren keurig opgemaakt. Alleen op het derde bed vanaf het raam sliep een man. Hij lag geheel gekleed op de dekens en snurkte zwaar met piepende bijgeluidjes. Toen

[p. 143]

de jonge rechercheur dichterbij kwam, rook hij de dranklucht die de man uitwalmde. Hij greep het been van de man en begon te schudden.

‘Hee, wakker worden!’ riep hij.

De regelmaat in het eentonige gesnurk stokte even, maar hij had al gauw weer het vroegere ritme gevonden.

Toen nog een paar pogingen om de man te wekken op niets waren uitgelopen, ging hij mismoedig naast de slapende man op het bed zitten en dacht na.

De jonge rechercheur bevond zich in een uiterst moeilijk parket. Hij was leerling en moest dus nog bewijzen dat hij geschikt was voor het edele beroep van rechercheur. Dit bewijs wilde hij dolgraag leveren. Al maanden had hij op een kans gewacht om te tonen wat hij waard was.

Zijn leermeester, een oudere, in de dienst vergrijsde rechercheur, had hem met een nonchalance als gold het een kleinigheid de opdracht gegeven om Arie Schelvis uit het logementje te halen. Arie had zich namelijk voor een diefstalletje te verantwoorden. De opdracht had hem zelf ook heel simpel geleken, want wat is er eenvoudiger dan een mannetje op te halen? Op de cursus had hij geleerd hoe een dergelijke opdracht te behandelen.

De werkwijze was eenvoudig.

Je gaat naar het logement. Je legitimeert je als rechercheur.

Je vraagt naar het logementregister. In dat register staat dan de naam, met daarachter het nummer van de kamer. Dan ga je naar die kamer en zegt - nadat je je weer gelegitimeerd hebt - tegen de man: ‘U gaat mee naar het bureau.’

Dat is alles. Zo is het geleerd.

Dat de praktijk soms listen en lagen legt, waarop de theorie geen antwoord geeft, was hem inmiddels wel duidelijk geworden. Bepaald ‘groots’ was zijn optreden in de gelagkamer niet geweest en nu werd hij opnieuw

[p. 144]

voor een probleem gesteld, waarin de theorie niet voorziet. Want hoe kreeg hij die slapende man naar het bureau? Er was geen beweging in te krijgen. Het idee om onverrichter zake terug te keren, verwierp hij. Dat kwam zijn eer te na. Trouwens - zo overwoog hij - wat zou hij als verontschuldiging kunnen aanvoeren?

Met een zucht stond hij op en begon opnieuw aan de slapende figuur te sjorren. De man was kennelijk dronken en lag zijn roes uit te slapen. Met veel moeite gelukte het hem, de zware kerel in een zittende houding te brengen. Na lang schudden opende de man eindelijk zijn ogen en keek de jonge rechercheur in een moment van helderheid aan.

‘O,’ zei hij, ‘een rus.’

Hij achtte het blijkbaar niet de moeite waard om daarvoor zijn slaap te onderbreken, want hij viel onmiddellijk weer horizontaal.

‘Hee, u moet mee naar het bureau,’ riep de jonge rechercheur, terwijl hij hem weer overeind trok.

De man begreep niet, of wilde niet begrijpen wat de jonge rechercheur van hem verlangde en hij voelde er blijkbaar niets voor blijhartig zijn medewerking te verlenen. Ten slotte liet hij zich toch, hoewel luid protesterend, uit de slaapzaal leiden.

Via de gang kwamen zij bij een trapje. Het transport van de dronken man langs dat trapje was een ware kwelling voor de rechercheur. Hij voelde zich verantwoordelijk voor het welzijn van zijn arrestant en doorstond duizend angsten.

Als een koorddanser met evenwichtsstoornissen wiegde de dronken man over de treden en dreigde elk moment van de trap te storten. Bij de laatste treden duikelde hij voorover. In een reflex greep de jonge rechercheur hem nog net bij zijn kraag. Door de ruk aan die kraag, verloor de dronken man zijn evenwicht.

Toen de traptreden hem geen houvast meer boden, gleed hij langzaam uit zijn jas, die als een leeg omhulsel,

[p. 145]

in de handen van de verbijsterd toeziende rechercheur, achterbleef.

Met een plof kwam de dronken man in het portaaltje terecht.

De schade was gelukkig gering. Voor zover waarneembaar, was er niets verschoven. Alle botten zaten nog zonder kwetsuren op de juiste plaats. De jonge rechercheur zweette uit al zijn poriën, toen het hem eindelijk gelukt was de dronken man - weer met jas aan - het logement uit te loodsen.

De straat bood nieuwe moeilijkheden.

Amsterdam is geen Amsterdam zonder Amsterdammers en Amsterdammers zouden geen Amsterdammers zijn, wanneer zij op straat geen uitbundige belangstelling toonden voor alles wat een kijkspel kan opleveren. De jonge rechercheur en zijn dronken arrestant waren dan ook al spoedig omringd door een grote schare kijklustigen. De arrestant was het intussen ‘ergens’ niet mee eens. Zijn beneveld brein kon er echter niet opkomen wat dat niet precies was. Daarom bleef hij om de twee stappen staan om een nadrukkelijk betoog te beginnen. Hij haalde dan diep adem en lalde heel langzaam en zonder enige samenhang een reeks woorden, als een experimenteel gedicht.

De jonge rechercheur verkeerde allerminst in een stemming om geduldig een declamatie van experimentele poëzie te beluisteren. Dat was dan ook de reden waarom hij voortdurend de voordracht onderbrak en de man stevig vooruit duwde.

Uit de joelende schare belangstellenden was inmiddels spontaan een deputatie naar voren gekomen, die de jonge rechercheur in zijn vaart belemmerde en dringend om een onderhoud verzocht. De jonge rechercheur, die zijn weg versperd zag, ging er noodgedwongen op in.

Het bleek spoedig, dat de schare vrijlating van de dronkeman eiste. De motieven waren menselijk, omdat

[p. 146]

vrijheid een goed ding is. Een van de leden van de deputatie hield over dit onderwerp een gloedvol betoog, dat niet naliet een diepe indruk op de menigte te maken. Hij eindigde zijn toespraak tot de jonge rechercheur fijntjes, met de opmerking: ‘Het kan je eigen vader toch ook overkomen?’ Blijkbaar stamde hij uit een familie van drankzuchtigen.

De jonge rechercheur overwoog, hoe weinig waarheid er in de opmerking schuilde, want zijn vader was al jaren overleden en bij zijn leven een overtuigde blauweknoopdrager.

De dronken man zwiepte nog steeds aan de arm van de jonge rechercheur. Met vertroebelde blik overzag hij de schare. Plotseling doemde uit de muffe zolderkamer van zijn herinnering een strijdkreet. ‘Leve de socialen!’ brulde hij.

Het klonk weinig toepasselijk, want in dit kortstondig treffen tussen politie en burgerij was tot nu toe van politiek geen sprake geweest. Bovendien was de strijdkreet wat belegen en het resultaat dan ook povertjes. Geen van de belangstellenden nam de kreet over en de leuze ebde weg langs de geveltjes aan de oude gracht; blijkbaar niet in staat de harten nog te beroeren.

De dronken man zag slechts geamuseerde gezichten. Zij drukten dankbaarheid uit voor het gratis schouwspel. Brood hadden zij al.

Omdat de jonge rechercheur zijn plicht kende, leverde het verzoek tot invrijheidstelling niets op. De schare bleek echter geenszins van plan daarmee genoegen te nemen.

Als vriendelijke verzoeken niets uithaalden, moesten andere maatregelen genomen worden.

Uit de menigte maakte zich een man los in wie, dank zij de vijfdaagse werkweek, een overschot aan daadkracht ongebruikt lag. Waarom zou hij dat niet benutten om een arme zondaar uit de klauwen van de gerechtigheid te redden.

[p. 147]

Hij greep de vrij zwengelende arm van de dronken man en begon eraan te trekken. Aan de andere arm zat - om het evenwicht te bewaren - de jonge rechercheur. Het werd een krachtsportdemonstratie met de arrestant als inzet. De schare leefde sterk mee en uitte kreten van aanmoediging.

Hoewel het Amsterdams publiek als zeer sportief te boek staat, ging de sympathie toch duidelijk niet naar de jonge rechercheur uit.

Maar met een rood hoofd en wijkende krachten hield hij stand. Hij had zeker als verliezer het strijdtoneel moeten verlaten, als niet een reddende engel, in de opmerkelijke vermomming van agent van politie, ter plaatse verschenen was.

Met behulp van die geüniformeerde gezagsdrager belandde de dronken man ten slotte toch op het politiebureau.

Hoewel dodelijk vermoeid, blonk er toch iets van triomf in de ogen van de jonge rechercheur en met een gevoel van trots over het slagen van zijn missie, bracht hij zijn arrestant naar de recherchekamer. Nog hijgend van de geleverde inspanning, toonde hij zijn vangst aan zijn leermeester.

‘Hier hebt u hem,’ zei hij. Zijn leermeester keek hem verbaasd aan.

‘Wat moet je met die man?’ vroeg hij.

Verwonderd antwoordde de jonge rechercheur: ‘U hebt mij toch weggestuurd om Arie Schelvis op te halen?’

‘Ja,’ zei de mentor.

‘Nou, hier is hij.’

‘Wie?’ vroeg de mentor.

‘Arie Schelvis,’ antwoordde de jonge rechercheur.

‘Arie Schelvis,’ herhaalde de leermeester verbaasd. ‘Maar lieve jongen, dat is Arie niet.’

De blik van de dronken man verhelderde.

‘Zie je nou wel,’ zei hij. ‘Ik ben Arie niet. Ik lag alleen maar even op zijn bed te slapen.’

[p. 148]

‘Maar waarom hebt u mij dat dan niet gezegd?’ vroeg de jonge rechercheur, die als een verslagen man op een stoel was neergeploft.

‘Zie je,’ zei de dronken man, ‘ik wou het je al die tijd al vertellen, maar ik kon er niet opkomen.’