Het mysterie van de doodshoofden

[p. 100]

De aardigste inbreker die ik ken

De aardigste inbreker die ik ken, is Klaassie. Hij was tweeëntwintig jaar toen ik voor de eerste keer met hem te maken kreeg. Klaassie had als inbreker een zwak dat hem steeds weer in handen van de politie bracht. Hij was te onvoorzichtig.

Die onvoorzichtigheid sproot voort uit de blijmoedige onbezorgdheid waarmee hij door het leven stapte.

Klaassie verstond de kunst van het inbreken voorbeeldig. Hij was een artiest die open doekjes zou hebben gekregen wanneer bij zijn geveltoeren publiek zou zijn toegelaten. Maar hij moest nu eenmaal, hoewel het hem zelf speet, zijn werk in het verborgene doen. Voorbestemd om op te treden in het licht van felle schijnwerpers en beloond te worden met een klaterend applaus, viel het hem zwaar, in het duister te moeten opereren, terwijl er niemand was die zijn verrichtingen op prijs stelde. Dat knaagde aan zijn gemoed, voor zover er iets aan het gemoed van Klaassie kon knagen.

Klaassie was een jongen die niet in hoofdzaak inbrak om de buit, maar meer omdat hij het werk nou eenmaal graag deed. Hij kon het eenvoudig niet laten. Hij was te vergelijken met een kunstschilder, die het ene doek na het andere met verf bekladt, hoewel niemand zijn werk kan waarderen. Ik zei u al: Klaassie was een

[p. 101]

artiest. Hij bezat klimvermogens waarop een jonge gorilla jaloers zou zijn. Het is gebruikelijk dat gevels en muren rechtop gebouwd worden. Voor de meeste inbrekers is dat een gruwel. Zo niet voor Klaassie. Hij klom langs regenpijpen sneller naar de bovenste etage dan u en ik met de lift.

Toen ik Klaassie voor de eerste keer in het jak pakte, was hij op de Nieuwendijk in Amsterdam bezig een gloednieuwe luchtbuks aan de man te brengen. Hij demonstreerde de buks op straat omstandig aan een aspirant-koper en dat op nog geen tien meter afstand van de zaak waar hij die buks de nacht te voren had gestolen. Zo was Klaassie: erg onvoorzichtig.

Op een keer was hij via een lichtbak in de keuken van een snackbar binnengedrongen. Het geurde er naar patates-frites en gebraden kippetjes. Voor de hongerige maag van Klaassie waren die geurtjes verleidingsattributen van een onvergelijkbare grootte. Hij was juist bezig met smaak het derde kippeboutje te verorberen, toen de eigenaar van de zaak plotseling terugkwam. Klaassie verzette zich niet, toen hij aan de politie werd overgeleverd.

Hij veegde het vet van zijn kin en lachte vriendelijk. (Zelfs toen de rechter hem tot drie maanden gevangenisstraf veroordeelde, mopperde Klaassie niet. Eén maand voor elk kippeboutje vond hij redelijk.)

Toen ik mij bij die gelegenheid op de Nieuwendijk aan hem voorstelde en hem verzocht met mij mee te gaan, zei hij met een grijns: ‘U bent er ook gauw bij.’

Ik verzweeg maar dat het louter toeval was, dat ik hem op straat met die luchtbuks bezig had gezien.

De afstand tussen de Nieuwendijk en het politiebureau aan de Warmoesstraat is niet groot, maar het is een lastig stukje om een arrestant over te brengen. Er loopt daar nogal wat publiek. En publiek heeft de neiging partij te kiezen voor de vrijheid. Bovendien zag Klaassie er lenig en gespierd uit. Ik overwoog, dat ik bij een eventuele hardloopwedstrijd zeker de verlie-

[p. 102]

zende partij zou zijn. Dus sleepte ik Klaassie de dichtstbijzijnde winkel, een manufacturenzaak binnen en belde vandaar om assistentie. Geflankeerd door twee potige dienders, wandelde Klaassie enige minuten later, opgewekt fluitend, het politiebureau binnen. Toen wij hem fouilleerden, kwam er een splinternieuw paar nylonkousen uit de zak van zijn jas te voorschijn.

‘Wanneer heb je die gestolen?’ vroeg ik.

Klaassie lachte beminnelijk en antwoordde: ‘Daarnet, toen ik met u in die manufacturenzaak stond.’

De agenten die mij hadden geassisteerd, schoten in de lach. Ik wist een moment met mijn figuur geen raad en produceerde ten slotte maar een zoetzuur lachje. Klaassie stond erbij als een man die zojuist een goede mop heeft verteld.

Toen ik later met hem alleen was, zei ik tegen hem: ‘Hoe kon je dat nu doen, Klaassie. Nu moet ik straks die nylonkousen terugbrengen en zeggen, dat jij die hebt gestolen waar ik bij was.’

Klaassie peinsde zichtbaar.

‘Ja,’ zei hij, ‘dat is rot voor u, he? Daar heb ik nou héél niet aan gedacht.’

Ik zag aan Klaassie dat het hem oprecht speet.

‘Weet u wat,’ zei hij. ‘Die vent van die zaak heeft er toch niets van gemerkt. Geef ze aan uw vrouw.’ Hij keek mij glunderend aan. ‘Of is het d'r maat niet?’

‘Dat zullen wij maar niet doen,’ zei ik, ‘anders word ik nog jouw medeplichtige.’ Het idee leek hem wel. ‘Dat zou een mop zijn,’ zei hij. En hij glunderde met zijn hele gezicht.

Om mij terwille te zijn, bekende hij een reeks van vijftien inbraken, die hij alleen of in samenwerking met een aantal kornuiten had gepleegd. Zo boekte ik met behulp van Klaassie nog een aardig succesje.

Er gingen twee jaar voorbij, waarin ik geen taal of teken van Klaassie vernam. Ik had gehoord dat hij voor die serie inbraken een jaar en drie maanden moest opknappen. Toen zijn tijd verstreken was, hield ik het

[p. 103]

oog op de binnenkomende meldingen van inbraken, om te zien of er mogelijk een ‘krakie’ bij was, dat op rekening van Klaassie kon worden geschreven. Maar het bleef stil rond Klaassie. Hij had mij beloofd dat hij na het uitzitten van zijn straf ‘eerbaar’ werk zou zoeken. Nu geef ik niet zoveel om dergelijke beloften, omdat er in de praktijk toch weinig van terechtkomt. Maar bij Klaassie was dat anders. Ik had vertrouwen in zijn goede bedoelingen en toen ik na zijn straf niets van hem hoorde, hoopte ik maar dat Klaassie de eerste schreden had gezet op de weg die het rechte pad wordt genoemd.

Op een morgen kreeg ik echter het bericht dat Klaassie 's nachts met twee gebroken rugwervels in een ziekenhuis was opgenomen. Zijn toestand was zorgwekkend. Hij was door twee agenten op straat gevonden. Klaassie lag bewusteloos op de rijweg, naast het trottoir. Om hem heen lagen stukken glas van een versplinterde ruit. Het onderzoek had uitgewezen dat Klaassie vermoedelijk, door een nog onbekende oorzaak, van de tweede verdieping uit een raam was gevallen. Uit het huis waartoe die tweede verdieping behoorde, was niets ontvreemd. De oude man die het huis 's nachts bewaakte, had op de tweede verdieping gestommel gehoord en was toen op onderzoek getogen. Hij kon niets verdachts ontdekken. Plotseling hoorde hij echter glasgerinkel, gevolgd door een klap op de straat. Toen hij uit een raam keek, zag hij op straat een man liggen en waarschuwde de politie.

Ik wist niet wat ik van het geval moest denken. Ik vroeg toestemming aan mijn chef en spoedde mij naar het ziekenhuis.

Klaassie lag er wat ‘witjes’ bij. Maar hij was volkomen bij zijn positieven. De dokter had mij verteld dat zijn beide benen waren verlamd en ik was bezield van medelijden, toen ik hem daar zo zag liggen.

‘Dag Klaassie, jongen,’ zei ik.

Hij moet gemerkt hebben dat er iets in mijn stem

[p. 104]

trilde, want hij keek mij aan en zei: ‘Zeg, je gaat toch niet grienen.’

Ik negeerde zijn opmerking en vroeg: ‘Wat is er nu gebeurd?’

En toen vertelde Klaassie zijn verhaal. Het verhaal van een jongen die circusartiest had moeten worden, maar als inbreker te boek stond:

Toen hij op een zonnige morgen, na het uitzitten van zijn straf, uit de gevangenis werd ontslagen, stond Klaassie alleen buiten de poort. Er wachtte niemand op hem om hem met een duwtje in de maatschappij te drukken. Familierelaties die het de moeite waard vonden om zich de datum van zijn vrijlating te herinneren, bezat Klaassie niet. Zijn enige hulpmiddel was een treinkaartje enkele reis Amsterdam, welwillend en volgens voorschrift door de gevangenisdirectie geschonken. In zijn zak rinkelden een paar guldens uitgangskas.

Klaassie stond er netjes bij. Zijn broek was geperst, hij was geschoren en geknipt en onder de scheiding in zijn zwarte haren lag een ernstig voornemen om van dat kaartje enkele reis, hoe dan ook, geen retourtje te maken. Amsterdam ontving Klaassie, zoals het stedemaagden betaamt, welwillend. Het Damrak koesterde zich in een vriendelijk zonnetje en op de Dam koerden de Amsterdamse duiven met de uit Venetië geïmporteerde doffers, alsof er geen Twente bestond.

Klaassie besteedde twee uur om te kijken of alles in Amsterdam nog op zijn plaats stond en vond toen zonder veel moeite een baantje als casserolier in een hotel, wat erop neerkwam, dat hij in wisselende diensten de borden moest wassen, waarvan anderen hadden gegeten. Maar Klaassie was vol goede moed. Hij deed trouw en behendig zijn werk en ontving zijn loon.

Maar wat doe je, als je enige broek door het afwaswater wordt bedorven en je geen econoom in de buurt hebt om je een inzicht te geven in het beheer van een

[p. 105]

wekelijks tekort. Het is een probleem waarvoor diverse oplossingen mogelijk zijn.

De oplossing die Klaassie vond, was een regenpijp, een ‘snoepie’ van een regenpijp. Het was een prachtexemplaar, goed verankerd aan een gevel die was opgetrokken in een tijd dat de regering nog geen bouwsubsidie gaf en ‘duizendpoten’ onschuldige insekten waren.

Op een nacht, toen de broek van Klaassie toch werkelijk om een vervanger schreeuwde, klom Klaassie langs die regenpijp omhoog. Het behoefde niet veel op te leveren, als hij er maar een nieuwe broek, en als het even mogelijk was, ook nog een paar nieuwe schoenen aan overhield.

Nu zult u zeggen: ‘Is dat een inbraak waard?’ En ik antwoord uit de grond van mijn hart: ‘Neen, dat is het niet.’

De enige moeilijkheid is dat u en ik zich moeilijk in de gemoedstoestand van Klaassie kunnen verplaatsen. Wij kennen onze medemensen slecht. Ook al doen wij nog zo ons best, ze te begrijpen. Zij blijven voor ons vaak een gesloten boek, waarvan wij hoogstens de titel kennen.

Mischien ligt het wel aan ons zelf, omdat wij graag over menselijkheid spreken, zonder te beseffen wat het woord inhoudt. Toen het allemaal was gebeurd, heb ik tegen Klaassie gezegd dat ik nog wel een oude broek en een paar schoenen voor hem had gehad. Als hij maar naar mij toe was gekomen, toen hij in moeilijkheden zat. Ik meende dat.

Later overwoog ik hoe huichelachtig dat was. Mooipraterij, achteraf. Want in plaats van mij om het lot van Klaassie zelf te bekommeren, had ik na afloop van zijn straf gekeken of er een ‘krakie’ was gepleegd, waarvoor ik Klaassie verantwoordelijk kon stellen.

Gezien vanuit het oogpunt van mijn beroep is dat heel goed te verdedigen, maar hoe is dat ten aanzien van mij zelf als mens? ‘Wie geeft wat hij heeft, is

[p. 106]

waard dat hij leeft,’ zo luidt een oud spreekwoord. Ook Klaassie kende dat spreekwoord en hij was tot de overtuiging gekomen, dat de wereld dan ten onrechte zo dicht was bevolkt, want hij was in zijn leven maar weinig mensen tegengekomen die ‘waard’ waren om te leven.

Denkt u nu niet dat Klaassie een jongen was met wrok tegen de wereld en een wrange trek om zijn lippen. Beslist niet. Hij hield van zijn medemensen en stond niet als een onwillige tegen de maatschappij te schoppen. Hij had slechts één opvatting, die niet met de gangbare mening strookte. Klaassie zag namelijk echt geen kwaad in het stelen van iets dat hij beslist nodig had. Dat hij soms ook wel iets wegnam dat hij niet beslist nodig had, was nu net datgene dat aan zijn volmaaktheid ontbrak.

De regenpijp en zijn behendigheid brachten Klaassie, acht meter boven de begane grond, bij een raam op de tweede etage. Voorzichtig probeerde hij of het raam kon worden opengeschoven. Het lukte. Even later stond hij, met een klein zaklantaarntje in zijn handen, in een groot kantoorlokaal. Hij overzag het slagveld van stalen bureaus waarop hier en daar schrijfmachines onder hoezen.

Een schrijfmachine was voor Klaassie een magisch instrument. Hij had al vaak bewonderend toegekeken, hoe rappe vingers over de toetsen gleden. Reeds dikwijls was hem de lust bekropen het ook eens te proberen en nu stonden hier schrijfmachines bij de vleet. Hij ontdeed een van de machines van de hoes en ging achter de toetsen op een draaibare bureaustoel zitten.

Hij bekeek aandachtig de half afgemaakte brief, die in de machine stak en draaide daarna aan de rol, totdat hij een schoon stukje papier voor zich had. Voorzichtig drukte Klaassie op de ‘K’.

De toets gaf wel mee, maar er verscheen geen letter op het papier. Toen drukte Klaassie iets harder op de

[p. 107]

toets. Het geluid van de tik die volgde, klonk als een pistoolschot en weerkaatste tegen de wanden van het lokaal. Klaassie hield zijn adem in en luisterde. Hij hoorde niets. Niemand scheen het geluid te hebben gehoord. Klaassie ging verder en het lukte hem ten slotte, het woord ‘klaas’ uit de machine te toveren.

Hij was zo ingespannen bezig geweest, dat hij pas, toen hij ophield, de voetstappen op de trap hoorde. Hij schrok en haast werktuigelijk greep hij een grote, zware perforator, die naast de machine op het bureau stond. Vlug deed hij de hoes weer over de machine en verschool zich achter een stalen kast, dicht bij het raam. Zijn hart klopte in zijn keel, toen de deur werd opengedaan en voetstappen door het lokaal begonnen te sloffen. Hij luisterde gespannen.

Plotseling herinnerde hij zich dat onder die hoes, op de half afgemaakte brief in die machine, zijn naam stond. Hij moest die brief uit de machine halen. Het móést. Als hij het niet deed, zouden zij straks zijn naam lezen en die naam was bij de politie maar al te goed bekend. Voorzichtig gluurde hij langs de stalen kast waarachter hij zich schuil hield.

De afstand tussen hem en de machine bedroeg slechts een goede twee meter. De sloffende voetstappen waren aan de andere kant van het lokaal. Nu moest het gebeuren, anders kreeg hij geen kans meer. Hij sloop gebukt naar de machine en greep onder de hoes door naar de brief. Het klonk als een salvo van een mitrailleur, toen hij het papier van de rol trok. Het geluid had hem totaal verrast.

Zodra het geluid was verstomd, hoorde hij ook geen sloffende voetstappen meer. Het was maar een ogenblik. Toen hoorde hij ze weer. Ze kwamen dichterbij. Ze kwamen op het geluid af. Voorzichtig sloop Klaassie terug naar de stalen kast en drukte zijn rug tegen de muur. De schuifelende voetstappen waren nu al dichtbij.

Plotseling voelde hij dat hij de zware perforator nog

[p. 108]

in zijn hand had. De greep waarmee hij het ding vasthield werd steviger naarmate de voetstappen dichterbij kwamen. Het slof-slof van de voetstappen hamerde in zijn hoofd. Tot het uiterste gespannen stond hij naast de kast. Het zweet brak hem uit. Zou hij.

Ineens was het alsof er iets in Klaassie knapte. Hij had inbraken gepleegd, series inbraken. Maar nog nooit had hij iemand werkelijk kwaad gedaan. Als hij naast die kast bleef staan, dan zouden straks die voetstappen heel dichtbij zijn en dan zou hij, Klaassie, misschien toeslaan met die zware perforator die in zijn handen als lood woog. Hij moest weg, voordat het zover kwam. Maar er was geen uitweg. Achter hem was het raam en voor hem die sloffende voetstappen.

En toen deed Klaassie iets wat hem in mijn ogen tot een groot man maakte. Klaassie sprong, omdat hij van zijn medemensen hield en niemand echt pijn wilde doen.

Nuchter bezien waren er nog wel andere mogelijkheden geweest en had Klaassie zijn noodlottige sprong niet behoeven te maken. Maar wie zo redeneert, is nooit jaren van zijn vrijheid beroofd geweest en begrijpt weinig van het dierlijk instinct waarmee de mens nu eenmaal erfelijk is belast. Een kat in nood doet rare sprongen. Klaassie was een kat in nood, maar zijn sprong deed hij uit menselijke motieven. Hij was bang dat hij in zijn nood de oude bewaker zou neerslaan en daarom vluchtte Klaassie langs de enige vluchtweg die overbleef.

Klaassie leeft nog. Op de Veluwe in een revalidatiecentrum rijdt hij rond in een karretje en vlecht mandjes van pitriet.

Ik heb zo'n mandje van hem gekregen. ‘Uit vriendschap,’ zei hij.

Het heeft - verbaast het u? - een ereplaatsje in mijn kamer gekregen.