Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hoe dat die stede van Leyden benauwet wert, ende van een scermutsinge tusschen dye van Leyden ende den marcgrave.
Dat XXIX capitel.

Als die ander steden van Hollant, als Haerlem, Delft ende Amstelredam vernamen dat die van der Hoecxs partije, die si binnen twe jaren verjaecht ende verdreven hadden uuter stede van Leyden, die voorscreven stede inghenomen ende ghewonnen hadden, ende dat alle die overste van der stede ende van der Cabbeljaus partije ghevangen waren, so senden si terstont notabele mannen totten hertoge Maximiliaen, ende gaven hem te kennen hoe dat een Gelres capeteyn, genoemt heer Reijer van Bruechusen, mit veel Gelressen, Stichtsche ende gebannen poorteren die stede van Leyden crachtelic ende verradelic ingenomen hadden, ende dat dye voorscreven capetein mit sine adherenten in meninge waren voert te procederen om alle andere steden van Hollant oec in te nemen, ende wair te beduchten dat die Gelressen hem dat hele lant van Hollant ontweldigen souden, ten ware dat hi snellic ende cortelic een remedie dairtoe dede ende te hulpen quame ende den vianden resisteerde. Die prince dit horende, wert gram, ende bevael heer Joest van Lalling, stathouder van Hollant, die doetertijt by hem was, dat hi van stonden an trecken soude mit machte van volc om den here van Bruechusen te resisteren ende uuter stede van Leyden te verdriven mit allen sinen hulperen ende adherenten, ende sant hem van stonden an na here Jan van Ranst, marcgrave oft meijer van Andtwerpen, mit vele zoudenieren ende knechten. Ende die steden van Hollant deden terstont by hem comen here Anthonis, die bastert van Brabant, mit alle sine knechten, ende leyden dye binnen die stede van Rotterdam, beducht wesende voir die van Dordrecht ende van der Goude, dat se die ingenomen mochten hebben. Als die inghecomen van Leyden vernamen dat die stathouder in Den Hage gecomen was, senden si hoir gedeputeerde tot hem, begerende ende biddende dat men se in rechte horen wilde tegen dengenen die si gevangen hadden. Ende begeerden noch te hebben ende besitten dat regiment van der stede, ende dat men die andere, die gevangen saten, destitueren ende ofsetten wilde. Dye stathouder van der ander partije informeert wesende, gaf hem antwoerde, segghende dat si voir talre eerst den here van Bruechusen, Henric van Nyevelt mitten Gelressen, Stichtsen ende gebannen Hoecxs uuter stede souden laten passeren ende leveren hem dye ghevangen in zijnre handen; dit doende woudhy se horen. Dwelc si nyet doen en wouden, ende senden van stonden an hoir gedeputeerde totten

[p. 381r]

prince om tregiment van der stede ende destitucie van den anderen. Ende binnen desen tiden bereyde hem die stathouder mit alle sijne macht die stede van Leyden te beleggen. Mer²⁹⁶ dye ingeseten ende poorteren van Delft, Haerlem ende Amstelredam waren onwillich ende en wouden uut hoer steden niet, so dattet vertoech totten derden dach van maerte; want hyerenbinnen quamen veel knechten int lant, ende worden van den steden angenomen. Dye regenten ende overste van der stede van Haerlem, als si tinnemen van der stede van Leyden hadden vernomen, ontboden terstont bi hem opter stadthuys alle dye rijcste ende machtichste van der stede, begerende van hem enen eedt ghedaen te worden, dat si geen rumoer ofte commocye in der stede teghen hemluden maken en souden, mer dat si dye stede wilden onderhouden ende conserveren in enen goeden ruste ende vrede ende eendrachticheyt. 'Soe beloeft ende sweert ons weder', sprac die rijcdomme van der stede, 'dat ghi buten onse consent ende wille gheen cappeteinen noch zoudenijeren ende knechten innemen en sult, ende wy sullen doen dat ghy begheert.' Ende aldus so swoeren ende beloefden si malcanderen te doen ende te onderhouden dat elcxs begeerde. Onlans hierna quamen binnen Rotterdam ende in Den Hage vele zoudenieren ende knechten van des hertoghen wegen; ende doen wert ordineert dat here Jan van Ranst, marcgrave van Antwerpen, trecken soude binnen Haerlem mit CCCC oft CCCCC knechten. Ende binnen Haerlem comende, omtrent Sinte Matijsdach, werter een grote commocie ende murmuracie tegen den regenten van der stede, dat si tegen horen eedt ende beloeftenisse dit lieten gheschien; wairom dat zij te rade ghingen ende gaven se weder oerlof, want si voer een oploep beducht waren. Ende eer dat die knechten tot Hillegom waren ghecomen, so lieten si de wederom comen in der stede, want dairenbinnen hadden si versiert ende voert ghesteken dat dye van Bakenesse alle den regenten ende oversten van der stede mit anderen van der Cabbeljaus partie dootslaen wouden; ende aldus quamen si weder binnen. Omtrent dese tijt quam Ghijsbert van Raphorst, Jacobs van den Wouden swager, ende begreep dat huys te Warmont, andere thuys te Alkemade ende thuys te Endegheest in den ambocht van Oestgheest, dair si die van Leyden mede dwinghen wouden. Die van Leyden togen uut ende pilgeerden ende beroefden dat huys Ter Does ende thuys te Sweten. Ende opt thuys te Zijl leyden si hair knechten om die stede te bewaren²⁹⁷. Dairna lieten die van Leyden een blochuys opslaen an die uuterste molen, buten die Haechpoorte, ende een aen dye Reynsburger poorte, ende braken die brugghen dairomtrent op, om nyet lichtelyck an die stede belopen te worden. Ende sonderling een uutnemende starck blochuys dat si deden slaen op die Molenwerf, neffens Heimans brugghe over, dair si de van Haerlem ende van Amstelredam mede bedwonghen, dat si nyet ter Goude varen en mochten. Soe ist gheboert datter een grote commocie ende twedracht opgestaen is in den lande van Hollant, wie dat dese soudeniren ende knechten betalen souden. Dye overste regenten van der stede, die se ontboden hadden, wouden hebben dat se die ghemeenten van den steden betalen souden, want si uut beveel des princen dair gecomen waren om dye landen te defenderen ende bescermen. Dair die gemeenten op antwoirden: 'Laet se dan betalen dye se geroepen ende doen comen hebben; want als ons prince compt so sullen wi voir dat welvaren van desen landen doen alle dat ons mogelic is van doen; so wair dat hi voir gaet, sullen wi hem volgen.' Op dese tijt lach dye marcgrave van Antwerpen, heer Jan van Ranst, binnen den dorpe van Alphen, van sprincen ende tlans wegen, mit een deel knechten. Dese wert in meninge te trecken om te becrachtighen²⁹⁸ dat blochuys staende op de Molenwerf, neffens Heymans brugge over. Die van Leyden dit vernemende ende oec me dat op tblochuys groot gebrec was van vitaelge, maecten hem rede omtrent Sinte Geertruden dach, ende namen CCCC knechten ende M poorters wel getuicht ende om dat blochuis te spysen, ende den marcgrave te moete te gaen, van denwelken capeteinen waren heer Reyer van Bruechuzen; Henric van Nievelt; Dirc Potter uuter

296 aldus B; m van mer beschadigd A.

297 bewareu AB.

298 betrachtinghen AB.

[p. 381v]

Haghe. Ende als si quamen tot Rinenburch by Coudekercke ende die marcgrave vernam dat die van Leyden uut gecomen waren, heeft sijn opset muteert ende laten vallen ende is haestelic getogen van Alphen, passerende doir Buscoop ende Haserswoude, dair si van dye ghemeenten ende buren een wijl tijts gescut worden overmits een blochuys dat si dair opgesleghen hadden, beducht wesende voer brande ende pilgeringe van der voorscreven knechten. Mer int eynde lyeten zij se passeren doer haer dorp op goeder gheloven; ende alle die ingheseten van den dorpe van Haserwoude stonden opten kerchove. Ende dair voirby lijende wasser een van den achstersten knechten die een van den buren een spietse ontnemen woude, dair die ander tegen was; waerby datter een clein scermutsinge geviel dat sij IIII van den buren opten kerchove dootscoten. Ende als dye van Leyden gecomen waren opten Menenwech om den marcgrave te ondersceppen, vonden si alle die bruggen opgebroken. Doen liep Dirck Potter mitten knechten dye Hogeveense vaert op ende beliepen den marcgrave binnen Benthusen, ende scoten seer vreselic op malcander. Ende siende dat grote heer aencomen vochten si hemselven daer doir. Die marcgrave was in groten perikel, want hi was onder die voet gheslagen, ende sinen slede²⁹⁹ wert hem benomen; mer mit groter cloecheyt ontquam hi mit sinen knechten doir heimelike wegen ende toepaden binnen Delft. Ende die ander quamen weder binnen Leyden ongescadicht, uutgeseyt enen; die wert hen omtrent thuys te Sweten ofgescoten. Daerna zijn die stathouder ende marcgrave mit veel volcxs van wapenen gecomen voir die stede van Leyden des saterdaghes, tsnachts van midvasten, ende wonnen stormenderhant dat blochuys buten die Haechpoorte an den uutersten molen, ende verbranden vijf molens ende een deel husen dairbuten staende, waerom dat grote commocie ende beroerte in die stede was overmits den brande, beduchtende dye stede te verliesen; dwelck al campelic doen stont. Ende van desen tijt voert worden dye van Leyden seer benauwet, dat si nergens uuter stede comen en dorsten si en worden gevangen. In dit jaer van LXXXI, opten V dach van maerte, ghing men droechsvoets over dye rivier genoemt die Wijel, tusschen Gheervliet ende Heemvliet; ende binnen V dagen dairna, als dat water weder gewassen was, ghing men dair weder over dieselfde rivier opten ijse, dattet so seer gevroren was.

299 aldus C; slade AB.