Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van enen gryseliken comeet ende van diversen oerlogen ende striden die hertoge Kaerle hadde tegen den coninc.
Dat XL capittel.

In den jare M CCCC LXXII, omtrent Sinte Agnieten dach, openbaerde een groote gryselicke comeet, staende int oest, over die stat van Coellen; ende horen start ghinc westwert; ende omtrent Sinte Blasius ghinc dye start staen oestwert, ende was somtijts wit, somtijts vuerich, ende stonden daernae op vele oerloghen, pestilencien ende dyertijden.

Opten III dach van mey int selve jaer van LXXII, als dat bestant tusschen den coninc ende den hertoge expireert ende uutgegaen was, dwelc een jaer geduert hadde, heeft die hertoge weder groot volc vergadert om mit heercracht in Francrijc te trecken. Want die overste princen ende heren van der cronen, als hertoge Kaerle van Berri, hertoge Henric van Calabren, ende hertoge Franchoys van Bertangen, hadden aliancie ende verbant mitten hertoge gemaect tegen den coninc, waerom die coninc sere gram was, ende dochte hoe hij dese princen tonder doen mochte ende crencken; ende alremeest toerndet hem van sinen broeder, waerom dat hi hem dede vergeven, navolgende die boosheyt van Caym die sinen broeder doot sloech. Die coninc Eduwaert van Engelant, die een sonderlinc fautoer ende vrient was deser voorscreven heren, hadde den hertoge van Bertangen gesonnen te hulpe den grave van Scallien, der coninghinnen broeder, mit groot volc van wapenen ende archyers, om tlant van Bertangen te bescermen. Coninc Lodewijc dit vernemende, maecte sijn reyse op Bertangen, ende beleide sommige steden. Hi en wander geen, want die hertoge mitten sinen hem crachteliken wederstonden. Dit vernemende hertoge Kaerle is mit alle sine macht ende volc van wapenen, mit vele archyers, gereyst int conincrijc van Vrancrijc, ende is gecomen in Viromandoys, in die stede van Bray, om over die riviere van der Zomme te passeren; ende heeft raet genomen mit sinen heren ende princen, ende sijn dye Somme passeert, ende quamen int lant van Zanter daer een scoen abdie lach, omtrent III milen van der stede van Nelen in Viromandoys, ende begreep daerin sijn

[p. 332v]

logijs; ende die ander princen, heren ende cappeteinen maecten hoer parck omtrent die stede ende verwoesten dat lant mit roven ende branden mit allen seer. Die van Nelen verstaende dat die hertoge die Somme passeert was, maecten hair stede starck, ende hilden scarpe wake, ordinerende haer poorters op die muren, poerten ende toornen, ende wederstonden den prince vromelic. Ten lesten worden si so vermoeyt, dat si ghene macht meer en hadden te resisteren, ende die stede wert gewonnen, verwoest ende gedestrueert. Die sake waerom dat se die prince dede destrueren was, want si den prince toe behoerde, ende waren hem twemael ofgegaen, makende aliancie ende verbande mitten coninc. Dit vernemende die stede van Roy waren seer vervaert, verduchtende dat hem desghelijken geboeren mochte; waerom dat hem die conincstabel van Francrijc sende om die stede te bewaren IIII cappeteinen ende ridderen mit CC paerden ende XIIII C archyers; ende als die hertoge dese stede began te naken, dye op teinde van der Somme lach, ende al eer si bestormt worden, begaven dese capeteinen die stede op in des princen handen, behouden hoer lijf ende goeden, ende scheiden mit groter scanden vandaen, passerende confuselic doer des princen heer ende parc. Dese stede mit sinen volke beset hebbende, toech hi voer die stede van Mondidyer, diewelke hi ydel ende leech staende vant, want se alle uutgelopen waren, ende sant doe sijn volck van wapenen doer dat lant, rovende ende brandende, doende uutermaten vele scaden. Die grave van Wincostien, here van Gruythusen, was gesonnen mit groter macht te bewaren die stede van Abbevijl, dat hi die voer den Franchoysen bescermen soude. Dairna bereide hem die prince te trecken veerder int lant, ende beleide die stat van Beauvays, ende dede die nacht ende dach bestormen; hoewel si daer niet op versien en waren, nochtans stelden si hem vromelic ter weer, ende keerden die vianden van der stat. Nochtans so wonnen si hem of die voerstadt. Ende in desen bestormen quamen binnen der stadt CC Franchoysen te paerde, daer die burgers sere mede gestarct waren. Ende de van Parijs sonden hem noch III C paerden met vele archyers, ende dierghelijken die van Orliens sonden hem C vaten gevolt mit alrehande artelrye van bussen, bogen ende andere instrumenten, daer si hem sere mede beholpen. Ende hadde dat grote heer an dye stat gevallen doen die voerstat gewonnen was, bi avonturen si souden die gewonnen hebben; mer si waren moede, ende hadden wel IIII uren lanc gestormt; ende die ander quamen versch an. Aldus most des hertogen volc afterwerts wijken. Ende op Sinte Marien Magdalenen dach brac die hertoge op van sine belegge, ende dede alle dat coern dat opten velde stont ende die dorpen verbarnen, die hi in sinen wege vant. Dairna wan hi die stede van Poes. Ende dit alle dede die hertoge om den coninc te provoceren ende te verwrecken om enen strijt mit hem te vechten, mer die coninc duchte alle tijt verslagen ofte gevangen te worden; daerom en quam hij te velde niet, ende lach op dese tijt in Bertangen, hebbende wel L M gewapende. Nochtans en bedreef hi daer niet. Ende omdat die hertoge den coninc te meer verwecken mochte tot striden, so wan hi noch opter Zomme II steden, als Oe ende Sinte Walrijcs; dese II steden en brande hi niet, mer hi dede se mit groote garnisoenen besetten om die strome van der rieviere te bewaren. Daerna toech die hertoge int lant van Normandien, ende wan die stede Nucasteel, ende meer andere cleine stedekens ende sloten, ende dede dat lant sere verwoesten ende destrueren, ende daer wert veel volc doot geslagen; ende wan noch Lyhon, Sengar, Cleermont, Marle, Sanctonen ende verbrande noch wel II M dorpen, al totter stat van Ruwaen toe. Ende terwilen dat hertoge Kaerle aldus int lant van Normandien lach, rovende ende brandende, quam aldaer die hertoge van Clarence, coninc Eduwaerts broeder van Engelant, om te tracteren van sommige saken. Ende die expediert hebbende, reysde hi wederom in Engelant. Dairna sant die hertoge den grave van Wintonien, stathouder van Hollant, in Engelant, om mitten coninck te tracteren hoe men best dat lant van Normandien brengen soude mogen onder dye subjectie der crone van Engelant. Die coninc ontfinc desen grave mit groter eren als een ambassaet van

[p. 333r]

sulken machtigen prince, ende mede omdat hi hem so grote vrientscap in Hollant bewesen hadde, doen hi uut Engelant verdreven was, ende maecte hem sijn swaertdrager. Binnen desen tiden besceide die coninc van Vrancrijc den hertoge van Bourgondien enen dach ende plaetse bi die stede van Diepen, om enen strijt te vechten, daer die hertoge quam opten benoemden dach mit uutgelesen wapentuers, met alle sine macht; ende verwachte den coninc aldaer menigen tijt over den benoemden dach, mer die coninc en quam niet; waerom dat die hertoge alle dat lant daeromtrent dede verbarnen ende destrueren.