Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hoe die van Ludic rebelleerden ende opstonden tegen horen biscop ende hertoge Phillips van Bourgondien.
Dat XLVI capitel A.

[p. 307v]

Also voer gescreven staet int jaer M CCCC LV, hoe dat here Jan van Hensberch gheresigneert ende overgegeven hadde here Lodewijc van Bourbon, der graefinnen van Charloys broeder, dat bisdom van Ludic int jaer M CCCC LVI, omtrent Sinte Margrieten dach, wert hi mit groter eren ende solemniteiten tot Ludic ingehaelt ende introniseert ende van den heren des capitels van Sinte Lambrecht in sine biscoplike zetel gheset, die burgeren van Ludic roepende ende seggende: 'God si geloeft! Nu sullen wi wel varen ende overal worden ontsien, want wi nye so edelen ende so princeliken biscop hebben gehadt als wi nu hebben!' Dese here Lodewijc was een scoen jonc man, gracelic ende manierlic, out wesende XVIII jaren, ende was die LXXXI biscop van Ludic. Dese here Jan van Hensberch starf corts haestelic daerna opten XI M Maechden dach, int jaer M CCCC LIX. Dye cause ende sake deser resignacie was dese: als dese⁸⁸ eerwaerdige vader ende here, here Jan van Hensberch, bisscop van Ludic, dicwils sieck ende cranck was, hoewel hij dat bisdom eerliken ende rustelic geregeert hadde, so screven hem die burgemeesters ende regenten van der stat vele brieven, concluderende altijt int einde dat, als hi desen brief gevisiteert ende gelesen hadde, dat hi alsdan sonder dylay ende enige onscult bi hem tot Ludic comen soude, oft daer mit allen sinen leven lang uutbliven. Ende als si hem dus dicwils screven, recht oft si sijn heren ende oversten hadden geweest, was hi des sere gestoert, ende bedroefde hem dat hi aldus van hemluden bedwongen was ende benauwet. So nam hi op ende beloofde hen alsulken biscop te setten, dat si hem wel te dienste souden moeten staen, ende hem so niet scriven en souden. Ende doer instancie des hoechgeboren vorst hertoge Phillips resigneerde hi dat bisdom here Lodewijc van Bourbon, der graefinnen broeder van Charloys, denwelcken Calixtus, paeus, die derde, confirmeerde int jaer M CCCC ende LVI. Ende als hi dat bisdom in groten rusten ende vreden V jaer lang geregeert hadde, die van Ludic benyende die voerspoedicheit ende twelvaren der geestelicker personen ende gheleerder mannen (wanttet een volc is seer hoemoedich ende nydich God, den priesteren ende geleerden), waerom oec here Jan van Hensberch dat bisdom geresigneert hadde; bysonder benydende ende hatende die geleerde mannen in den rechten, die des biscops consistorye ende rechtstoele regeerden; want dat hof van Ludic was een dochter ende navolger des hofs van Romen, in denwelken geestlike rechten, digniteyten ende vryheden vigeerden ende bloeyden, twelc die Lukenaers⁸⁹ seer benyden. Waerom op een tijt, als die biscop in der stat was, baden si hem te comen in horen raet opter stathuys; ende onder andere saken informeerden si hem van sommige articulen tegen sinen consistorialen rechteren ende andere geestlike personen te willen admitteren, allegerende dat sine rechteren waren exactioneerders ende scatters hore burgeren van der stat ende des ghehelen bisdoms, ende meer andere ondoechtlicke quade saken die si hemluden opseyden. Dus waert sake dat hi wilde consenteren dat alsulke malefactoren by den raet van der stat mochten gecorrigeert worden, hem soude daerof comen groten scat ende goet. Die biscop allene onder hemluyden wesende, ende horende alsulke eerbare mannen spreken op sine officieren ende rechteren mit horen dienres, menende al waer te wesen dat si seyden ende allegeerden, sonder enige deliberacie ofte beraet, als jonge luden plegen, gaf volcomen consent op sekere condicien. Van stonden an om dit mandaet te executeren maecten si een cappetein ende executeerder deser saken, enen ridder genoemt heer Raets van Heer, die terstont als een grimmende leeuwe beswaerde ende verdructe des biscops officiers ende die dienres des consistorijs, sonder yemant te sparen, geestlic noch waerlic, man noch wijf, van wat condicien ofte state si oec waren, violerende haer huysvrouwen ende eerbare maechden, mit gewelt haer husen ende hoven opbrekende, beroefde ende sloech als sine vianden, eerbare⁹⁰ ende degelike mannen benemende hem haer goeden, scat ende cleinoden, andoende denselfden alle scoffiericheden, die Turcken ende heidenen hem scamen souden den kerstenen mede

88 dese dese AB.

89 Lukenaees AB.

90 eeerbare AB.

[p. 308r]

⁹¹ te pinigen, sonder dat hi niemant en dode ofte seer weinich. Die bisscop anmerckende haer grote vermetelheit, ende horende dagelicxs grote sware crachten ende dat hem van der correctien, als si hem wijs gemaect hadden, niet ter handen en quam, ende siende dat hi dus bedrogen ende verleyt was, bedroefde hem ende arbeide sere naersteliken alsulken violencie, crachten ende gewelden te doen cesseren die tegen recht ende justicie gescieden; mer en mochts niet doen, ende begeerde dat men enen ygeliken recht ende justicie doen soude, na der grootheit van der misdaet. Ende als hi dit mit goethede niet vercrigen en mochte, sceyde hi mit enen toernigen moet uuter stat, ende reysde tot Maestricht, daer hi een wijl bleef leggen, hopende mit goetheit ende sachtmoedicheit henluden te bemorwen, ende dat si abstineren souden niet alleen van hore violencie ende gewelde, mer oec van hore abusen, bose manieren ende onmenscelike quade gewoenten. Ende quam weder tot Ludic, doende den Raet van der stat vergaderen, ende vermaende se eens, twemael ende derdemael oetmoedeliken ende goedertierliken, dat si sulke quade abusen ende gewoenten of stellen wilden, ende dat si souden houden die rechten, plebysciten, policien ende goede oude gewoenten ende doechtlike usancien van der stede. Als si gelijc dove serpenten alle dit versmaden ende hem in geenre manieren en wilden reformeren noch beteren, hoe sachtelic ende goetlic hi hemluden oec bat, so vermaende hi hem bi den eet ende getrouwicheit⁹² dye si hem gedaen hadden, dat si hem wel beraden souden ende volbrengen sine doechtlike begeren ende beden, of hij soude se mit recht daertoe brengen. Dit horende, ghingen si mit enen arren moede van hem doende vergaderen alle den Raet ende dekenen van den ghilden van der stat, ende gaven hen te kennen des biscops wille ende meninge. Hierop nemende haer beraet, concludeeren ende sloten eendrachteliken, dat si gansselic wouden bliven in haer oude rechten ende gewoenten, als si tot noch toe ende haer ouders gedaen hadden, ende en wouden van hem niet gereformeert noch geregeert wesen, ende wouden oec dat hi hen in gene manieren intermitteren noch onderwinden soude van die officien van der stat, als scepenen, raden ende andere officieren te setten, opdat hem geen arger daerof en quame. Dese ende diergeliken deden si hem weten bi enen bode van der stat. Die biscop dese woerden horende, ende siende dat hij se mit genen doechden noch goetheden verwinnen mochte, mer mit rigoruesheden ende bi wegen van justicien tot sijnre obedincie ende onderdanicheit brengen moste, dede se cyteren tot Colen voer des biscops consistorie. Ende als si daer mit recht verwonnen waren, appelleerden si int hof van Romen. Die paeus mit sine cardinalen ende heren van den rade horende der beider partien allegaten ende articulen, ordineerde bi rade sijnre cardinalen ende geleerde doctoren een manier, settende die in gescriften, doer welcken bi goetduncken van den wisen ende geleerden mannen des Stichts alle dingen ende saken in goeder manieren mochten modereert ende geregeert worden; ende dat si mitsdien mit horen biscop ende here rustelic ende vredelic souden mogen leven, bevelende den ambassiaten dat si weder tot Ludic keren souden ende den Lukeners des paeus scriften ende ordinancien te kennen geven ende thonen. Ende waert, dat si binnen den tijt van IIII maenden niet accorderen ende overeencomen⁹³ en mochten, dat si weder te Romen quamen: men soude hem van stonden an die sentencie diffinitive doen hebben. Binnen desen tiden dat die ambassaten te Romen lagen, die Lukeners, die tevoren mit groter bliscappen geroepen hadden tot lof des biscops, seggende: 'Wi sullen nu wel staen, want wi nye dus edelen biscop hebben gehat!' riepen nu als verwoede menscen, seggende: 'Laet ons desen sotten biscop uut onsen landen verdriven ende kiesen enen goeden ende verstandelen man tot enen biscop ende momber des lants, die sonder nyewicheden dat bisdom mach regeren.' Ende senden II notabele doctoren totten marcgrave Kaerle van Baden, seggende dat die Lukenaers bi consent des conincs Lodewijcs van Vrancrijc gecoren hadden here Marc sijn soen tot een voecht des Stichts van Ludic, seggende daerenboven dat de coninc hen beloeft had te senden alle maents III M goude cronen, also veer dat hi wil ontseggen hertoge Phillips, des biscops defensoer ende bescermer; want die coninc hem seer hatede. Die marcgrave dit horende, gelofde hair woirden, ende beloefde hem te senden sinen sone om dat bisdom te

91 CCC III AB.

92 getrouwicheitheit AB.

93 overeeneomen AB.

[p. 308v]

regeren. Als dese II doctoren wederom tot Ludic gecomen waren, senden terstont notabele mannen bi consent des gemenen raets van Ludic ende bisonder heren Raets van Heer, ridder, totten coninc Lodewijc van Vrancrijc, hem seggende dat si tot versmadenis des hertogen van Bourgongen gecoren hadden enen edelen ende machtigen prince ende here tot horen tutoer ende momber des Stichts van Ludic tegen horen here Lodewijc, den biscop, die dat bisdom scandeliken in groter perturbacien ende discoorde geregeert hadde doir informacien des voorscreven hertoechs. Begerende opten voorscreven coninc, waert sake dat hi hem assistencie ende bistant mit ghelt ende mit scatte doen wilde, si wouden den hertoge mit allen sinen adherenten ende hulperen ontseggen. Dye coninc dit horende, verblijt wesende, beloefde hen assistentie ende bystant te doen; ende tot een sekerheit sende hi hem III M gouden⁹⁴ cronen. Dit gesciede eer dat den pays gemaect was tusschen den coninc ende den grave van Charloys, doen den strijt van Montlehery geschiet was, als voer geseit is. Ende als alle dese voorscreven saken den here van Marck van Baden narreert ende vertelt waren, quam hi tot Ludic ende accepteerde den gehelen last des Stichts van Ludic, ende is gehult ende ontfangen, niet simpelic als men plach te doen, mer van elc bisonder die wapen dragen mochte. Ende als die Lukeners dese saken scandeliken ende confuselic tegen recht ende horen gesworen eet gedaen hadden, quamen die ambassaten uuten hof van Romen tot Colen, ende vernemende alle die quade feyten die si int hertoechdom van Limburch bedreven hadden, en dorsten tot Ludic niet comen, om hore indiscrete ende onbesceiden verwoetheit, mer senden die articulen ende scriften van der ordinancien des paeus an den Raet van Ludic, begerende een antwoert van hem te hebben om te voldoen ende weder rappoert te brengen den paeus Pius, den Anderden van dyer name. Die Lukenaers, als rebellen, versmaden des paeus scriften, mer doir cracht ende macht procedeerden ende voertgingen mit hoir begonnen boesheden; die biscop van Ludic dede se overal condigen in den ban te wesen. Die paeus vernemende die onwittelicke verwoetheit des rasende volcs, sant enen cardinael legaet neder, hem gevende volcomen macht om den Lukeners ten rechten wege van obediencie te brengen. Dese cardinael ende legaet nedercomende, ammoneerde ende vermaende hemluden mit saften ende bequame woerden ende mit scriften dat si wilden ofstaen ende ophouden van hoer insolencyen⁹⁵ ende quade abusen: hij woude se absolveren van alle hoir voirgedaen misdaden ende quade feyten, indien si die Heylige Kercke ende horen warachtigen here ende biscop obedieren ende gehoersaem wesen wilden. Mer si, als verharde ende verstijfde, verbaesde menschen, en wouden nergens na horen, verdrivende hen mit dreygementen uuter stat van Ludic. Die legaet verwonderde sere van hore verhartheden ende wreetheden, en woude nochtans terstont niet weder na Romen trecken, bleef om alle rust ende vrede noch by na een jaer leggen tot Aken, sonder yet te profiteren. Die ongesinde ende vertwifelde Lukenaers, versmaende des biscops excommunicacie ende bannen, deden vele quaets int bisdom, leggende die ene boesheit opten anderen, tot spijt ende versmadenis des biscops, ende dit doer raet des voorscreven here Raets van Heer, ridder voorscreven. Ende hoer boesheit ghinc den boesheden der Turcken ende ongelovigen heidenen te boven. Als die paeus Pius dit vernam, dattet also in der waerheit was, leyde interdijct over dat gehele bisdom van Ludick

94 gonden AB.

95 inolencyen ABC.