Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van den finalen ende uutersten pays die gemaect wert tusscen coninc Kaerl van Vrancrijc ende hertoge Phillips van Bourgondyen als van den jammerliken dootslach hertoge Jans van Bourgondien, sijns vader.
Dat IIII capitel.

In den jare ons Heren M CCCC ende XXXV, als coninc Kaerl van Vrancrijc die VI mit crachte uuter cronen van Vrancijc gehouden wert van coninc Henric van Engelant die VI ende hertoge Phillips van Bourgondien. Dese twe mogende princen hadden aliancie ende een starc verbant mit malcanderen gemaect ende bezegelt, die ene buten consent van den anderen,

[p. 282v]

genen pays metten coninc van Vrancrijc te maken of si en souden daer beyde in accorderen. Tgeboerde tot eenre tijt, dat coninc Henric van Engelant vraechde den eerbaren here broeder Vincent van Valentien van der Prekers Oerde, die op die tijt vele costelike sermonen ende wonderlike miraculen doende was int hertoegdom van Bertangen, ende sprac aldus: Of hi wel een rechtvaerdich oerloge tegen den Franssen voeren ende doen mochte, dan oft beter ware dat hij des ofstont ende nyet en dede; daer broeder Vincent weder op antwoerde ende seide: 'Here coninc, ghi hebt wel een rechtvaerdige sake dat conincrijck van Vrancrijc te invaderen ende te verwoesten, mer in geenre manieren dat te besitten.' Met desen woerden wert die coninc voer thoeft geslagen, vragende hoe dat te verstaen was. 'Here coninc,' sprac broeder Vincent, 'ghi weet wel, dat ghi niet gecomen noch geboren en sijt van den rechte linie ende bloede der coningen van Vrancrijc, noch oec uwe soen Henric, hoewel hi van een dochter des conincs van Vrancrijcs geboren is; mer want die almachtige Here God, dye Vader, in Wiens handen ende mogentheyt alle die rijken des werlts geset sijn, dat volc ende ondersaten des conincrijcs van Vrancrijc overmits hoere grote sonden ende misdaden mitter gheessele des disciplijns castien wil, ende heeft u dairtoe voersien ende geset als een dienstknecht om dat te doen, opdat si overmits dine discipline ende geessele kennen sullen hem sterflike menschen te wesen, ende hem ofkeren sullen van horen sonden ende boosheden, ende hem gansselic geven tot kennisse hore sonden ende beteringe van dien.' Dye coninc dit horende, dat hi van God geset was te wesen een geessele des rebellen ende sondigen volcx van Vrancrijc, sloech hi dat hoeft neder in der aerden, ende versuchte swaerlicken, ende bedroefde hem sere; mer nochtans en hilt hi niet op mitten hertoge Phillips van Bourgondien dat conincrijc van Vrancrijc te verwoesten ende met allen te vernielen. Ende also daer nyemant en was onder heren ende princen die enige middele vinden konde om pays ende vrede te maken tusschen dese II machtige coningen ende den hertoge van Bourgongen, alle man bescreyende ende beclagende den jammerliken staet ende die grote verderfnisse des conincrijcs van Vrancrijc; ende als die tijt des barmhertichheits gecomen was, heeft God die Here Sijns volcs ontfermt, ende heeft verwrect enen middelaer des vredes, als Lodewijc van Baer, geboren van dat Fransse coninclike gheslachte, wiens moeder was coninc Jans dochter van Vrancrijc, die voirtijts een vroem waerlic heer ende ridder hadde gheweest, ende nu doer ingeven des Heiligen Geests die wellustichheit des werlts gelaten hadde ende was geworden een Carthuyser, God dienende in groter heilicheit ende reynicheit des levens, denwelken paeus Martinus die V gemaect hadde cardinael van Cypren. Dese eerwaerdige religiose ende edele vader verhorende die destructie ende verderfnisse des edelen conincrijcs van Vrancrijc, daer hi of geboren was, bedroefde hem mit allen seer, ende badt God stadeliken mit groter ynnicheden, dat Hi Sijn barmherticheit tonen wilde over dat onnosele ende onschuldige volck, dat meest verdorven ende geslagen worde, ende screef vele minlike brieven an den coninc van Vrancrijck ende an den hertoge van Bourgondien, sinen neve; mer hij en profiteerde noch en verwerf nyet vele, hoewel datter twe dachvaerden ghehouden waren geweest, dye ene tot Auxoer, dander tot Cabiloenen. Soe heeft ten lesten dat concilium tot Basel mitten paeus Eugenius¹³ die Vierde doer instancie heere Lodewijcks van Baer, cardinael voerseyt, ende des cardinaels van Enghelant, coninck Henricxs oem van Enghelandt, ende meer andere groote heeren, vorsten ende princhen, desen tweedracht wijslick ende discretelijc mit groter voirsienicheit intercipeert ende opgenomen. Ende daer is een generale ende feestelijcke dachvaert gheordineert ende ingheset in der stadt van Atrecht, tot welker dachvaert van weghen des concyliums ende des paeus gheordineert ende gheschickt worde: dye cardinael des Heylighen Cruyces, leghaet,

13 Engenius AB.

[p. 283r]

¹⁴ mit volle macht daerin te doen ende te laten, een seer devoet ende wijs geleert man; here Lodewijc van Baer, cardinael van Cypren, des conincs neef; die bisscop van Vexoer; here Niclaes, proest ende cratoure; here Willem, archidiaken van Ments in Loreynen ende meer andere discrete ende geleerde prelaten. Uut den name des conincs van Vrancrijc ende sijns zoens den dolphijn quamen: hertoge Kaerl van Bourbon; Reinout, aertsbiscop ende hertoech van Riemen; Arctur, grave van Richemont, conincstabel van Vrancrijc; Lodewijck van Bourbon, grave van Vendovien, des conincs hofmeester; Cristoffel van Harecourt, cancellier van Vrancrijck; Guilbert, here van Fayette, maerscalc van Vrancrijc; meester Adam van Camericken, president van den Perlamente in die stede van den coninc; meester Jan Tudert, deken van Parijs, des conincs raetsheren; Willem Cathenier; Steven Marchet; Johan Chartenier ende Robbrecht Marliere, des conincs secretarien. Uuten name van den coninc van Engelant waren gesonnen: die cardinael van Engelant, des conincs oem; die aertsbiscop van Jorck; die biscop van Norinc; die grave van Hongeyton ende meer andere vermaerde mannen, geestelic ende waerlick. Totter voerseyder dachvaert quam selver in persoen die edele hoechgeboren vorst hertoge Phillips, hebbende mit hem: hertoge Aernt van Gelre; hertoge Adolf van Cleve ende van der Marc; grave Kaerl van Nyvers; graef Jan van Stampus, sijn neven, mit meer andere grote heren ende vorsten van sinen bloede ende magen. Daer quam oec mede here Jan van Hensberch, biscop van Ludick, een seer lieftal ende bemint man, mit CC edelingen gecleet mit witten ende purpuren, hebbende mit hem here Gwie, biscop van Doernic; die bisscoppen van Camericken, Noyoen ende Terewaen. Alle dese eerwaerdige geestelicke prelaten, heren, vorsten ende princen waren binnen der stadt van Atrecht vergadert int jaer ons Heren M CCCC ende XXXV, opten XXIX dach van september, dat is op Sinte Michiels dach, als dat gheconcludeert ende gesloten was. Opten voirseiden dach vergadert wesende wert dair gedaen een misse van den Heiligen Geest, om te vercrigen gracie ende wijsheit dat dese hoghe sake comen mochte tot enen goeden ende saligen eynde. Den dienst bi den biscop van Atrecht gedaen ende alle dese heren ende ambassaten in den raet geseten wesende, wert daer gesloten ende geconcludeert dat alle saken ende articulen die daer opgedaen ende gehandelt souden worden, dat dye souden staen tot discrecie ende seggen van den legaet ende den anderen ambassaten, die in den name van den paeus ende des conciliums daer vergadert waren ende gedeputeert. Des souden die ambassaten van den coninc van Vrancrijc ende sinen soen, den dalphijn, als sculdige offereren ende in scrifte presenteren wat si voer den onnoselen doot hertoge Jans van Bourgondien souden willen doen; ende diergelijken souden die coninc van Engelant ende die hertoge Phillips van Bourgondien als actoren ende impetreerders in scriften stellen hoer eyschen ende begheerten. Ende dese cedullen souden partien leveren in handen van den legaet ende den anderen ambassaten. So hebben dan die ambassaten des voerscreven conincs ende des dolphijns sijns soens in gescriften gepresenteert coninc Henric van Engelant dat hi ende sine erven ewelic ende erflic souden besitten dat hertoechdom van Normandien. Des soud men dat van der crone te lene houden, also dat uuter cronen gecomen was ende van outs dat gehouden was. Des soude die coninc van Engelant wederom resigneren ende overgeven den coninc van Vrancrijc alle die steden sloten ende fortressen die hi in Vrancrijck in desen oerloge ingewonnen ende vercregen hadde, ende voert presenteerden ende submitteerden si hem te staen tot discrecie ende seggen van den legaet ende andere dient bevolen was. Dye Enghelsche dit horende en wouden van alsulken presentacie niet mit allen horen, mer wouden oec hebben dat dye coninc van Engelant soude oec bliven ende wesen coninc van Vrancrijc, also wel uut crachte van den composicie des huwelicx voerseit als oec uut dien dat si mitten swaerde ghewonnen hadden, want si volna al Vrancrijc becrachticht ende ingenomen hadden. Dit en wouden die Fransse ambassaten in geenre manieren admitteren noch toelaten, waer-

14 CC LXXXIIII AB.

[p. 283v]

om dat die Engelscen ambassaten hem bereiden om vandaen te reysen. Dit vernemende die legaten, deden die Engelscen arresteren ende besetten, ende leyden hen een dach van rechten; mer si en compareerden niet, ende worden als rebellen ende overhoringhe in den banne gedaen, beswaert ende weder beswaert als recht dat wijst. Ende si als rebellen appelleerden ende versmaden den banne, seggende dat si in gescriften hebben wouden die articulen van den coninc ende dolphijn geproponeert om die den coninc van Engelant te presenteren; ende avijs ende deliberacie daerop gehadt hebbende, souden si des conincs meninge daerop weder overscriven; mer dat seyden si om niet van hoerre reysen impediert te worden, hopende ende daeran niet twifelende, den hertoge van Bourgondyen in geenre manieren pays noch vrede mitten Fransen te maken buten consent ende wille des conincs van Engelant, want si mit malcanderen een starcke alyancie ende verbant hadden gemaect ende gesworen dye ene buten den anderen mitten Franssen niet te composeren noch enige dadinge noch pays te maken. Na welker wederkeringe die hertoge hem mede bereyde om vandane te trecken. Die legaten ende andere ambassaten dit vernemende quamen totten hertoge hem oetmoedeliken biddende doer die liefde Gods ende Sijns bitteren lidens, dat hi dair noch een weinich tijts soude willen perseveren ende bliven. Des anderen dages sijn die legaten ende cardinalen mitten anderen geesteliken prelaten wederom bi den hertoge gecomen, hem soeteliken inducerende ende vermanende te willen navolgen dat exempel ons Gesontmakers, (Diewelke hangende in den cruce gebeden hadde voer dieghene die Hem cruysten) dat hi oec wilde vergeven den onsculdigen doot sijns heren vaders, allegerende dat hi mit alle eren wel doen mochte ende niet afterlaten om der aliancie ende verbants willen die hi mitten Engelscen hadde gemaect, gemerct dat den Engelscen grote presentacien gheoffereert ende gepresenteert waren van den coninc van Vrancrijck; ende die legaet woude hem uuten name van den paeus ende des conciliums mit goeden openen besegelden brieven van alsulken jurament, eede ende verbant als hij mitten Engelscen hadde gesworen absolveren¹⁵ ende ontbinden. Ende als die hertoge na dese woerden onberoerlick ende volstandich bleef in sinen propoesten ende opnemen, siet, so quam vrouwe Ysabele, die hertoechinne, sijn huysvrouwe, ende bat hem mit screyende ogen ende mit swaren versuchten, ende om hem te bemorwen ende te brengen tot verghiffenisse viel si neder op haer knyen biddende oetmoedeliken te willen anhoren die doechdelike ende salige vermaninghen van desen eerwaerdigen vaderen ende prelaten der Heiliger Kercken, ende dat hi om dat bittere liden ons liefs Heren Jhesu Cristi wilde vergeven den ontsculdigen doot sijns liefs heren vaders. Die hertoge nam sijn huysvrouwe mit wenenden ogen op van der aerden, allegerende ende beclagende alle wege den smadeliken doot van sulcken prince sijns vaders, ende also hi noch stantvastich bleef in sine hardicheit ende hem niemant mit screyen noch bidden bemorwen noch bugen en mochte, siet, so stont op de legaet ende cardinael des Heiligen Cruces, mitten cardinael van Cypren als legaten des universaels Heilige Kercke ende ghingen staen int middel van allen den heren ende spraken onbeveynsdelic uut vrier herten totten hertoge aldus: 'Siet, doerluchtige prince ende hoechgeboren vorste, wi hebben u gebeden ende ghi hebt ons versmaet; wi sijn om uwe salicheyt tot u gecomen, ende ghi en hebt ons niet willen horen; waeromme so segge ic u, ten si sake dat ghi obediert ende onderdanich sijt onse geboden, ic sal tegen u procederen ende voirtgaen uut crachte des universaels Heilige Kercke, dien wi nu ter tijt gebruken in deser sake als tegen enen rebellen ende ongehoersamigen soen, ende sal u vermaledien.' Ende dede hem mits desen woerden brengen een scoen wit broot. Ende dat houdende in sine handen, volcomen betrouwen hebbende in die goetheyt ende mogentheit Gods, heeft hi uut crachte sijnre commissie openbaerlic in hare alre presencie dat witte broot vermaledijt, dattet van stonden an swart worde gelijken een cole, waervan dat die hertoge ende alle die daer

15 aldus C; alsolveren AB.

[p. 284r]

¹⁶ bi stonden sere verscricten ende vervaert waren. Ende als die legaet dit selve broot weder gebenedide, wertet weder wit als tevoren. Dit ghedaen sijnde, versuchte die hertoge sere perplex ende in twifele staende, wat hi doen soude, overmits des verbants mitten Engelscen. Ende hi hadde oec ghehoert dat die coninc van Vrancrijc mitten dolphijn sinen soen vele grote dingen hadde geproponert ende gepresenteert, tot beteringe ende in recompensen des dootslachs sijns vaders; waerom hi harde sere bestont te twifelen wat hi angaen wilde. Ende als hi overmits sijn wenen ende claechlike woirden alle dengenen die daer present ende tegenwoerdich waren tot screyen ende wenen hadde geprovoceert ende beroert, vraechde hi ten lesten mit versuchtender herten van den cardinalen oft hi wel soude mogen angaen ende maken enen particularen ende sonderlingen pays ende vrede, behouden sinen ede, obligacie ende ere, mitten coninc van Vrancrijc, buten consent van den Engelscen; datwelke si affirmeerden, ende seiden dat hi dat wel soude¹⁷ mogen doen, ende dat si hem mit openen besegelden brieven uut cracht des universaels Heilige Kercke wouden absolveren van alsulken ede, obligacie ende verbanden, gemerct dat die coninc van Engelant vele grote dingen waren gepresenteert ende nergens na horen en woude, mer bleven obstinaet ende verhart in hare opinien. Ende uut desen woerden so submitteerde hem die hertoge tot seggen ende uutsprake van desen eerwaerdigen vaderen ende geestelike prelaten, ende gaf hemluyden volcomen macht te procederen ende voert te gaen in deser saken om enen vasten pays ende zoene te maken; waervan dat si God loofden ende dancten. Ende ordineerden enen bequamen dach, ende vergaerden bieen, ende concludeerden ende sloten eendrachteliken mit malkanderen dat coninc Kaerl van Vrancrijc mit sinen soen den dolphijn souden ghehouden wesen tot beteringen ende in recompensen des dootslachs van den edelen hoechgeboren vorst ende prince hertoge Jan van Bourgondyen te volbrengen ende te onderhouden alle dese nagescreven ponten ende articulen. In den eersten soude coninck Kaerl van Vrancrijck mit brieven ende mit sekere notabele ambassaten doen bliken ende bekennen ende openbaerlic voer allen den heren, vorsten ende princen, gheestelic ende waerlic, seggen, dat den doot des edelen hoechgheboren vorst ende prince hertoge Jans van Bourgondien ware geprocureert, geschiet ende ghedaen overmits bedriechlike woerden ende quade informacie van sommige raetsheren, boven enen vasten zoene ende payse, ende dat hem altijt dien dootslach mishaghede ende noch uut gansser herten mishaechde; ende badt oetmoedeliken, doer die liefde ende dat bittere liden ons Heren, dat men hem dat vergeven wil om Gods willen. Item. Dat men alle die dootslagers, consenteerders ende raetgevers, noch in levende live wesende, tot allen plecken soude justicieren ende ter doot brengen. Item. Dat die coninc soude funderen ende stichten in der kercken van Monstreul een vicarye van LX gouden cronen tsjaers mit een dagelixe misse te gheschien voir dieghene die daer verslagen waren; ende van deser vicarien soude die hertoge van Bourgondien ende sine nacomelingen collatoren bliven ten ewigen dagen. Item. Bi der stat van Monstreul soude die coninc doen funderen¹⁸ ende maken een Carthuser cloester van XII priesteren, ende soude die doteren ende begaven mit jaerlixe renten. Item. Op die plaetse daer hertoghe Jan van Bourgondien dootgheslaghen ware, soude hi doen rechten ende setten een groot steenen cruys. Item, soude hi noch funderen ende stichten binnen den convent van der Carthusers buten Dygioen, daer hertoge Jan voerscreven begraven leyt, te doen alle dage een misse van requiem op dat Hoge Outaer voir die siele van hertoge Janne, ende daervoir soude hi den convent assigneren ende bewisen tot ewigen daghen C ponden Parasijs jaerlicxs. Item, sal die coninc noch betalen den hertoge van Bourgondyen voer dye gheslaghen ende ghevanghen eens vijftich duysent gouden Vrancrijcse cronen van ghewichte, daer dye LXIIII of doen een marck gouts.

16 CC LXXXV AB.

17 sonde AB.

18 fnnderen AB.

[p. 284v]

Item, so sal dye coninc noch geven den voerscreven hertoge voer hem ende sine nacomelinghen, mannen ofte vrouwen, gherechte erfgenamen van sinen live gecomen wesende, tot ewigen dagen te besitten ende ten eyghen te houden: In den eersten dat graefscap ende stat van Mascon, mit alle sinen dorpen ende renten; ten anderen dat graefscap van Auxoure, mit alle sine steden, dorpen ende nutscappen; ten derden die heerlicheit van Sinte Gengon, met alle sine districten ende landen; ten vierden, dat dorp, slot ende casteleinscap van Bare, gelegen opter Zeine, mit allen sinen toebehoren; die heerlicheit van Braye; die heerlicheit van Lucheul mit allen sinen profiten. Item, alle die sloten, dorpen, bosschagien, preposituren ende casteleinscappen van Mondidyer ende Peronen mit alle sine collacien, renten ende profiten. Item, so sal die coninc noch resigneren ende overgeven den voerscreven hertoge Phillips alle dye steden, dorpen, landen ende heerlicheden toebehorende der cronen van Vrancrijc gelegen op dene side des riviers van der Zommen totter stede van Sinte Quintijns toe in Veromandoys, als Corby, Amyens, Abbevijl, mittet ghehele graefscap van Pontyeu, totter voerscreven rivieren toe, als die stede van Dorlens, Sinte Richaert, Crevecuer, Alleux, Mortaygue, mit allen sinen toebehoren; welke landen, steden, sloten ende heerlicheden die coninc tot allen tiden sal mogen lossen voir enen sekeren somme van penningen, als doe daer uutgesproken was. tem. Die hertoge sal behouden ende besitten dat graefscap van Buenen te water ende te lande ende opter zee, also lange als daer een manlic oer ende leenvolger hem ende den sinen succedeert; ende alsdan soude dat graefscap weder devolueren ende comen an der cronen van Vrancrijc. Item, sal hi noch besitten ende houden ten ewigen dagen dat graefscap van Ghiesen. Item, so en sal die hertoge niet gehouden wesen den coninc te doen enigen eet noch sine vasalle noch leenman niet worden, noch en sal den coninc niet dienen, mer sal bliven exempt ende uutghesondert, ende met sine successoren ende nacomelingen. Nochtans sal die hertoge uut goeder herten kennisse dragen ende nemen dat die coninc sijn overste is. Item, sal die coninc beloven dat hi voertan een singulaer getrou vrient mit herten ende wercken sal wesen des hertoechs van Bourgondien in allen saken. Item, desgeliken sal die hertoge getrou wesen den coninc in allen saken. Noch veel meer andere loftenissen ende compromissen worden ghedaen ende uutghesproken dye die coninck beloefde te onderhouden, die om der cortheits willen hier niet bescreven en sijn. Ende van allen desen condicien, articulen ende compromissen worden gemaect goede ende vaste brieven mit des conincs ende hertoechs ende meer andere heren ende princen segelen bezegelt, opdattet soude sijn ende bliven in ewiger memorien. Dit aldus gedaen wesende, is een ygelic mit groter bliscappen wedergekeert totten sinen, ende hertoge Phillips wert ontfangen ende gehult in allen desen voorscreven landen, steden ende sloten als een prince ende here. Dese voerscreven coninc Kaerle was genoemt die goedertieren, ende hadde bi sinen wive, die coninghinne, Lodewijc, den dolphijn, die na hem coninc wert; Kaerl, hertoge van Berry; Katherine, die versekert was Kaerle, grave van Charloys, hertoghe Phillips soen van Bourgondien; Johanna, hertoechinne van Bourbon; Ysabeel, hertoginne van Savoyen ende Magdalena, princesse van Navern.