Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hier begint dye XXIX divisie ende heeft LV capitelen.

Anno M IIII C XLVII
Paeusen.
Dat eerste capitel.

[p. 277r]

Nicolaus dye V was een Genevoyser ende sat VIII jaren. Hi was een milt ende liberael man, ende seer gheleert in der Heiligher Scriften, ende dede vele costelijke boeken scriven, want die printeri so seer noch niet int licht en was. Hij restaureerde vele kercken ende Goedshuysen binnen Romen, ende verbeterde die stat ende tcastele tot Engelenburch sere. Hi en was nyet besmet mitter sonde van simonie, gevende beneficien oft digniteiten ende prelatueren om ghiften ende gaven, alst lacen nu veel geschiet. Hi troude ende croende te Romen den keyser Frederic den III ende sijn wijf Leonora, coninc Jans dochter van Portegael. Hi celebreerde ende hildt int jaer¹ M CCCC ende L dat Gulden Jaer van Jubileen, daer dicwils op enen dach ghingen ende quamen boven die XL M menschen, ende was van allen vitaelge, van coern ende wijn die stat sere vervolt, datter geen gebrec in en was. Als hi hoerde dat die stat van Constantinopolen van den Turcken gewonnen was, starf hi van groter droefnissen, ende werdt mit groter eren in Sinte Pieters kerck begraven.

1 iarr AB.

Anno M CCCC LV.

Calixtus die III was uut Spangen ende sat III jaer ende III maenden. Hi was een seer out man als hi paeus wert, ende hadde te voren beloeft ende gesworen, indien hi paeus worde, dat hi een passage op die Turcken doen soude; ende sant daeromme grote indulgencien ende oflaten in kerstenrijc ende vergaerde vele scats ende gelts, mits diewelcken hi soudenieren sant op die Turcken, te water ende te lande, ende deden grote scade. Hij sant notabele ambassaten an den keiser van Tartarien ende van Persen, die oec doir sine informacien den Turcken groten scade deden. Hi starf, afterlatende C ende XV M ducaten tot behoef van den kersten zoudenieren ende wert in Sinte Pieters kerck begraven in die ronde capelle van Onser Liever Vrouwen van der Sagen.

Anno M CCCC LVIII.

Pius die II was uut Ytalien van der Zeine ende sat VI jaer. Hi was een uutnemende gheleert man in poeterie, ende een costlic rethorisijn, doende vele scone oratien voer keyser Frederic, coningen ende andere natien. Hi hadde opgenomen een cruysvaert te doen opten Turcken, totten welken hertoge Phillips van Bourgondien beloeft hadde selver in persone te comen; mer doer sine outheit ende crancheit en heeft hijts niet mogen volbrengen, ende sant daer sinen bastertsoen here Anthonis mit veel volcx van wapenen te scepe. Ende als dye paeus Pius gecomen was tot Anchonen om die reyse te bestaen, starf hi dair, ende wert tot Romen gevoert ende begraven in Sinte Pieters kerck, voer Sinte Andries' altaer, daer dat hoeft van denselven apostel rustet ende hi daer geset hadde eer hi starf.

Anno M CCCC LXIIII.

Paulus dye II was een Veneciaen ende sat VI jaer ende X maenden. Hi dede vele schone dingen timmeren binnen der stat, ende was sere naerstich om te vergaderen groot scat ende gelt ende costlike cleinoden ende juwelen; mer hi useerde ende gebruycte dese penningen sere liberalic, sustinerende ende onderhoudende arme cardinalen, biscoppen, princen ende edele mannen ende vrouwen, gheestelic ende waerlick, doende grote caritaten. Ende als hi op een tijt seer vrolic geseten hadde in goeden gheselscappe, starf hi snachts haesteliken van der popelcyen, ende wert mit groter pompen in Sinte Pieters kerck begraven, onder enen marmoren tombe.

Item. Dat Gulden Jaer dat die paeus Bonifacius die VIII ingeset hadde van C jaren tot C jaren, ende paeus Clemens die VI verleyt hadde van L jaren tot L jaren ( want also weinich menschen tot C jaren comen ( heeft dese paeus Paulus die II gheordineert ende ingeset van XXV tot XXV totter sielen profijt ende om der² cortheit des menschen leven; want also nu daer vele boesheden ende sonden geschien, sullen daer vele gracien

2 onder AB.

[p. 277v]

weder tegens wesen ende oflaten.

Anno M CCCC XL.

Frederic van dier namen die III, hertoechs Aernst soen van Oestenrijc, dye een broeder was van coninc Aelbrecht van Romen voirseit, was aertshertoge van Oestenrijc, hertoge van Steyer, Carinthien, ende grave van Tyrole. Als hi out was omtrent XXVI jaren wert hi eendrachtelicken gecoren van den coervorsten tot enen Roemschen Coninc tot Frankenvoert, int jaer M CCCC ende XL. Dese Frederic, als hi noch jong was, reysde hi int Heylige Lant, ende versochte tot Jherusalem dat Heylige Graf ons Heren. Als hi die crone tot Aken ontfangen hadde, beyde hi noch wel XII jaren eer hi tot Romen quam om die keiserlike crone te ontfangen, om der twedrachts willen. Mer doe die eendrachticheit was ghecomen in der Heyliger Kercken, quam hi te Romen mit sijnre huysvrouwen Leonora, coninck Jans dochter van Poortegale, out wesende XVI jaren, ende worden aldaer getrout ende ghewijt tot eenen keyser ende keyserinne van Romen van paeus Nicolao die V, int jaer M CCCC LII, den XVIII dach van maert, daer hi op dien dach creeerde ende maecte over die CCC ridderen. Daerna hadde hi grote oerloge tegens coninck Mathijs van Hongarien, die hem groot scade dede in den landen van Oestenrijck, hem oflopende die steden van Ween ende Nyestat, ter cause van den conincrijke van Hongarien, dwelke die keiser hem vermat te wesen, overmidts dat coninc Lansloot van Hongarien ende van Bemen, sijn neve, sonder wettich oer gestorven was, dye sijns oems hertoech Aelbrechts van Oestenrijc, coninc van Romen, soen was. Ende als coninc Mathijs doot was, die int jaer van M CCCC ende XC starf, wan hertoge Maximiliaen dese II steden weder, ende tconincrijc van Hongarien conquesteerde een soen van den coninck van Polen, genoemt Vladislaus, ende was oec coninc van Bemen, ende besittet tot opten dach van huden. Item. In den jare M CCCC LXXI hadde die keyser Frederick een grote dachvaert doen beroepen tot Regenspurch in Swaven van allen den Duytschen princen, vorsten ende heren, om der overvallinge ende last van den Turcken. Ende diergheliken hadde hi oec een dachvert tot Nurenberch, vermanende den princen ende heren tot eendrachticheit, om ghelijc opten Turck te trecken. Want hi narreerde daer selver in persone, dat die Turck wilen C milen weechs in kerstenrijc waer gecomen ende gewonnen binnen XX jaren tijts; waeromme dat hi hen vermaende den Turck te wederstaen, ende heeft mits dien sinen soen hertoge Maximiliaen bi consent ende wille der coervorsten genomen tot enen medehulper des Roemscen Rijcs, ende heeft hem gemaect coninc van Romen, int jaer M CCCC LXXXVI, op dwelck dat hi mits ouderdom ende crancheit niet doen en mochte, doir sinen soen ghedaen mochten worden. Dese keyser Frederic leefde seer lange, ende starf ten lesten an een quaet been, dat hem ofgeset wert, int jaer M CCCC XCIIII, tot Lints, in Oestenrijc, opten XIX. dach van augusto; ende wert begraven te Ween in Oestenrijc. Ende hi regeerde dat keyserrijck LIIII jaer. Als dese keyser Frederic een out man geworden was van LXXX jaren, creech hi dat vier in sijn een been, ende het werdt hem ofgesneden. Ende alst of was, wert hi alle dage crancker an dat selve been, so dat ment hem noch eens of snyen soude; so vraechde die keiser oft hi dat eerste stuck van den been niet sien en mochte: ende twert hem getoent. Doen sprac hi ende seyde: 'Siet, wat ondersceyt is tusscen enen mogende keiser ende enen armen buyrman oft kaerl? Het is beter te wesen een gesont buer, dan een cranck keyser.'

Item. In den jare M CCCC XLIIII wert die coninc van Polen, Vladislaus, ende die eerwaerdige cardinael Julianus, geslagen van den Turcken in enen stride. Ende dat hoeft van den coninc dede die Turck alle Turkien doirvoeren, tot groter oneren ende scoffiericheden van den kerstenen.

In datselve jaer gesciedet in een dorp bi Zegenberch dat seer wonderlicken C ende LXXX menschen versmoerden, daer si vergadert waren in eenre bruloften, ende saten in groter werscappen ende vroechden.

Item. Int jaer van M CCCC ende LIII wert die grote keyserlike stat van Constantinopelen gewonnen van den Turken als na geseit sal worden.

Item. In den jare M CCCC LVI hebben die kersten overmits die gracie Gods ende bi groten miraculen victorie

[p. 278r]

³ gehat tegen den Groten Turck in Hongarien over die riviere van der Danouwe. Die Turck heeft veel volcs verloren ende is voervluchtich geworden, wesende vervaert voer den vianden. Nochtans en wert hi van niement vervolcht; alleen die macht Goeds heeften vervaert so seyt ⁴ Broeder Jan van Capistraen, een Minrebroeder, Sinte Barnerdijns mede geselle ende discipel. Daer wert grote wraeck gedaen. Die Turcken seiden dat also veel ontallic gewapents volc hen volchde, dat si van vervaernis nauwelic en dorsten ommesien; ende daerom worden si voervluchtich ende lieten alle hoir ghereetscap ende wapenen after. Die gewapende, die si sagen, waren die heilige engelen. Ende also men seyde, bleven daer wel XXX M Turcken verslagen van den kerstenen uut Hongarien. Ende om God den Heer te loven ende te dancken van die grote victorie, heeft die paeus Calixtus dye III geordineert ende ingeset die Hoechtijt van dye Transfiguracy ons Heren Jhesu Christi, dat is die Overforminge die gheschiede opten berch van Thabor, in tegenwoerdicheit Sinte Pieters, Sinte Jans ende Sinte Jacobs. Ende dese hoechtijt ordineerde hi op Sinte Sixtus dach, want op dien dese victorie ende strijt gesciede; ende gaf daertoe dye desen dach vieren ende eren dieselfde oflaten die men verdient opten Heiligen Sacramentsdach.

Int jaer M CCCC LXIIII was in Westfalen in die stede van Ham een jonge maget gheten Kerstijn, de warachtelic ende openbaerlic hadde V wonden in handen, voeten ende in hoer syde, dat teykenen waren van den wonden ons Heren Jhesu Christi. Ende si toende die V wonden voer XII tughen, ende seyde thoer te voren dat si binnen II uren souden wedercomen, ende si en souden die wonden niet vinden, dat also gesciede; want dye littekenen ende steden van den wonden waren al ghenesen.

Int jaer M CCCC LXX quam dye Groote Turck ghenoemt Machumeth, keyser van Constantinopolen, mit CCCC scepen, groot ende clein, ende mit C M man te paerde ende becrachtichde dat grote eylant genoemt Euboyen, dat wi noemen Nigropont, ende wan die grote starcke stat Calchis genoemt. Ende daer worden ontallicke vele kerstenen dootgeslagen ende gevangen ende wechgevoert.

Item. In den jare M CCCC LXXX quam die voernoemde Groote Turck om teylant van Rodes te winnen, ende lach voer die stat mit ontallic volc, wel III maenden lang, ende assaulleerde ende bestormde dye stat dach ende nacht; ende waren tot eenre tijt op die mueren binnen der stat ghecomen, mer bi groten miraculen van God ende grote vromicheden die die meester van Rodes, genoemt here Pieter Dabuzon, een Fransoys, ende die andere heren ende ridderen van der oerden Sint Jans mitten kerstenen dair toenden ende deden, keerden ende sloegen si die Turcken weder daeruut, ende lieten daer so voer ende nae wel XIIII M man verslagen ende verdroncken. Van deser victorien vindi een scoen historye in Duytschen gedruct. Item. Int selve jaer wonnen die Turcken die stat van Ydrunthen, gelegen int conincrijc van Napels, int lant van Poelgen, ende deden dair in een grote moert van den kerstenen te doden, want se wel XII M kerstenen versloegen, mitten biscop van der stat ende den oversten cappetein di si mits doer saechden. Ende die Turcken souden voert getogen hebben ende tlant ingenomen hebben, en hadde die tidinge niet ghecomen dat die Grote Turck doot ware, waerom dat die hertoge van Calabren, Alfons, coninc Fernans soen van Neapels, die stat weder recupereerde ende wan van den Turcken.

Int jaer M CCCC ende LXXXI, in die mey maent, was dese Grote Turck getogen in Asien, mit groot volck van wapenen, ende starf daer haestelicken int heer, enige menende dat hi vergeven ware, out wesende LVIII jaren; ende hadde na sijn vaders doot, Amorath Baby, regneert XXXIIII jaren. Ende hadde binnen desen tiden den kersten rijcke ofghewonnen II keyserrijcken, IIII conincrijcken, XX lantscappen, CC grote steden, ende kersten volc verslagen sonder getal. Hi liet II sonen after; die outste was genoemt Bayseth, ende wert keyser van Constantinopel ende van alle sine vaders landen; die ander zoen, genoemt Zaliab, dit vernemende, nam een stat in in Asien, geheten Burstien, ende began daer te regneren als coninc, denwelcken Bayzeth in enen stride verwonnen heeft ende verjaecht

3 CC LVIII AB.

4 ontbr. AB.

[p. 278v]

uuten landen, ende quam in handen des Groten Meesters van Rodes, dye hem voertbrochte in Vrancrijc bi den coninc Lodewijck die XI; vandaen quam hi bi den paeus Innocencius die VIII te Romen. Ende als coninc Kaerl die VIII van Vrancrijc tconincrijc van Sicilien conquesterende was ende wan, begeerde hi van den paeus Alexander die VI desen jongen Turc Zaliab te hebben; dwelc hem gheconsenteert wert. Mer eer hi uut Romen track, werdt hi vergeven, als men seyde, van des paeus soen, here Valentijn; ende dat fenijnt was so gheordineert, dattet niet en wrochte voir dat hi te Napels quam, dair hi starf int jaer M CCCC XCIIII, tot groten hinder ende afterdele des kerstenrijcs.

Item. Int selve jaer van LXXXI, als die Grote Turck ghestorven was, hadde coninc Mathijs van Hongarien veel volcs vergadert, ende recupererende ende wan dagelicx vele steden ende sloten die die Turck den kerstenen ofgewonnen hadde, ende soude noch meer gedaen hebben en hadde des keysers overste cappetein ende ritmeester nyet ghecomen in Hongarien, rovende ende brandende ende veel van des conincs ondersaten verslaende ende vangende, buyten consent ende beveel des keysers, daer hij harde gram om was opten ridtmeester; waeromme dat die coninck Mathijs wederkeren moste van sinen goeden opsette ende bescermen sine landen ende ondersaten. Desgelijcs wonnen vele heren ende princen haer landen weder uuter Turcken handen na des keysers doot. Dese coninc Mathijs starf int jaer M CCCC XC ende en liet gheen kinder after dan enen bastaertsoen. Ende die Hongerssen namen tot enen coninck Vladislaum, des conincs soen van Polen.

Item. Int selve jaer van XC, opten XII dach van julio, was in der stat van Constantinopel also groten tempeest ende onweder van donre ende blixem, dat in den eersten dye calomne daer des groten keysers Constantijns beelde op stont ter neder gheslagen wert, daertoe noch VIII C husen ende hofsteden, dat men noch steen, noch calc, noch hout, noch geenreley dinck oft materye daerof staende bleef of sach, ten werdt van den donre ende blixem in der aerden geslagen ende verbrant; ende daertoe noch wel III M menschen, die daer doot bleven, ende daertoe al des Turcs artelry ende instrumenten van oerlogen, die groot ende veel waren, die hi hadde doen vergaderen om opten kerstenen te trecken. Mer God heeft se verdestrueert ende te nyete ghedaen. Op deser tijt openbaerde in der lucht over dieselve stat een gewapent ridder, hebbende een hooft gheliken die sonne, ende hadde in sine handen hangen een scone figuere van eenre maget mit ghelen hare, hebbende II vlogelen, gheliken den aernt, waerbi dat se die ridder houdende was, ende beneden den navel hadde si enen gesplitten staert, gelijken een slange, die om des ridders benen gewrongen was. Ende daerbi hingen II scilden mit een teyken van een dubbelde Griecx u van roder verwen. Ende dese figuere openbaerde aldus wel XXIIII uren lang.

In desen tiden openbaerden vele wonderlike teykenen, als aertbevingen; die hemel sceen te barnen; vierige wapenen ende schilden in der lucht; het regende oec melc, wolle ende bloet uuter lucht. Daer openbaerden oec III sonnen ende III manen, ende daer viel een grote steen uuter lucht van III canten, hebbende int midden dat teyken des heyligen cruys. Ende in den jaer M CCCC ende XCII, in novembri, quam een steen gevallen uuter lucht mit enen groten donreslach, ende was lang ende teinden scarp van III canten, ende wert ghetoent in Hoechduytslandt tot Ensheym.

In den jare M CCCC ende LXXVIII, als coninc Jan van Aragon ende van beyde Sicilien gestorven was, regneerde sijn enige soen genoemt Fernant na hem. Dese nam te wive bi sijn vaders leven Ysabele oft Elizabeth, coninck Henricx enige suster van Spangen, die verslagen wert in enen strijt van coninc Eduwairt van Portegael. Dese coninc Fernant ende sine coninghinne anmerckende dat die ongelovige Saracenen ende Machometisten dat vermaerde ende rijckste conincrijc van Granaten an hoer landen ghelegen besaten, ende wel VII C ende LXXX jaren beseten ende besmit had-

[p. 279r]

den mitter ongeloviger secten des valschen propheets Machomets, sijn te rade geworden mitten edelen ende princen van den landen hoere conincrijcken datselve conincrijck van Granaten te conquesteren ende uuter heydenen handen te crigen ende te winnen, ende hebben in den eersten angevochten, in den jare M CCCC ende LXXXVII, den ouden coninc van Granaten, genoemt Meles, ende hem verwonnen. Daerna sijn si voertghetogen voer dye grote mogende stat van Granaten, daerin op die tijt regneerde coninc Ysmael, ende lagen daervoer omtrent III jaren, ende benauden die stat also, dat si hem ten lesten opgeven mosten in des conincs ende coninghinnen handen, dwelc gesciede int jaer M CCCC ende XCII, den XXV dach van november; ende die coninc ende coninghinne quamen daerin mit groter triumphen ende bliscappen, mit X M reysigers ende L M voetgangers, ende ordineerden daer enen biscop ende andere priesteren, ende lieten der heidenen mesquite oft kercke wijden ende consecreren in der eren der onbesmetter ontfangenissen sonder erfsonden, der glorioser ende ghebenedider Maghet ende Moeder Marien. Ende na desen wonnen ende cregen si alle die ander steden ende castelen, groot ende clein, des conincrijcs van Granaten, ende dwongen ende brochten den ongelovighen heydenen ende Machometisten daertoe, dat kersten gelove an te nemen, oft si mosten mit wijf ende kinderen uuten landen trecken; aldus, dat si tlant gepurgeert ende ghereinicht hebben van der boser ende valscher ongeloviger secten Machomets, ende hebben dat gebrocht mit groten arbeyt, onsprekelicke costen ende mit groten bloetstortinghe onder dat heilige kersten gelove, dair omtrent VII C ende LXXX jaren of vervreemt was gheweest. Als si nu dat conincrijc van Granaten in goeden ende bequamen state ende policien ende ten heiligen kersten gelove gebrocht hadden, opdat die ridderlicke oerde ende mannen van wapenen niet vertragen en souden, hebben si voer hem genomen dat heilige kersten gelove te verbreden ende vermeerderen te water als si te lande gedaen hadden; ende hebben toegemaect vele costlijcke ende grote scepen om te perscruteren ende te ondersoeken nyewe landen ende provincien. So hebben si dan geordineert ende opghestelt een vroem capitein, Cristoffel Colom, mit vele vrome ende onversaechde mannen van oerloge, ende sijn int jaer M CCCC ende XCIII te scepe ghegaen, ende hebben menigen dach ende myle ghezeylt over die Spaensse zee na den zuden toe ende zuytwesten, ende hebben daer gevonden vele ende diversse eylanden, groot ende cleyn, mit menigerley volc van formen ende ghedaenten, die meest alle al naect gaen; oec vint men daer vele wonderlike dieren van beesten, voghelen ende visschen, ende uutnemende vreemde vruchten ende andere dingen die wi in onsen landen niet en hebben; van desen insulen ende eylanden ware wonder te scriven, mer also daer boecxkens of gedruct sijn, so laten wi dat hier onbesceven om der cortheits willen. Dese victorieuse, glorieuse ende mogende coninc Fernant starf int jaer M CCCCC ende XVI in de maent van januario. Ende die doechtlijcke ende alredevoetste coninginne vrouwe Elizabeth, starf int jaer M CCCCC ende IIII. Dese doerluchtige ende edele vrouwe Elizabeth is te prisen ende commenderen dat si II levenen heeft geleit opter aerden, daer dat heilige Evangelie of sprect, als een werckelic leven ende een bescouwende leven; want si gaf alle dage in rechter aelmissen den armen C gouden ducaten. Si hadde int heer een plaetse mit CCCC waghenen ombeset, dwelc des coninghinnen hospitael ofte gasthuys genoemt was voer allen siecken crancken ende ghequetsten menschen, daer alle medicamenten ende specerien, doctoren ende cyrurginen ende eerbare vrouwen in geconstitueert ende ghestipendeert waren totter siecken ende ghequester behoef ende oerbaer. Daer waren oeck int heer vele religiosen ende gheleerde consencieuse mannen dye den volcke ende ridderen dagelicxs leerden, informeerden ende vromicheyt toespraken te vechten opten heydenen. Si hoerde daghelicxs op haerre knyen XVI missen met alsoe groter devocien ende ynnicheden, dat si dicwils mit wenende

[p. 279v]

ogen ende tranen God den Here bat voer hare sielen salicheyt ende victorie des heylighen kersten geloves. Si was so oetmoedich ende sachtmoedich, dat men ghene pomposichheit ende overvloedicheit van habiten, cleinoden ofte juwelen an hoer sach. Si lieten enen soen after genoemt Fernant, dye getrout hadde vrouwe Margriete, hertoech Maximiliaens, Roems coninc, ende vrouwe Marie van Bourgondien dochter, daer hi enen soen an wan. Mer hi ende dat kint storven binnen tsjaers, daer groten rouwe om was, alst wel betamelic was. Dye outste dochter hadde te man Emanuel, coninck van Portegale, die oec corts starf sonder kinder. Dye ander dochter, genoemt Johanna, hadde te man aertshertoge Phillips van Oestenrijc, hertoge van Bourgondien⁵, ende op dese starf dat conincrijc van Spangen van hoere moeder wegen. Ende die hertoge, haer man, wert gecroent in den name van sinen wive, coninc van Castillen, Leons ende Granaten; mer hij en leefde oec niet lange daerna, als ghi na horen sult. Die derde dochter, ghenoemt Maria, hadde te man coninc Henricx outste soen van Engelant die VII, genoemt Artur, ende die starf eer dat hij se beslapen hadde; ende na sijnre doot nam si te man sinen broeder, genoemt Henric die VIII, bi voergaende dispensacie des Stoels van Romen. Aldus dan met betameliker redenen mogen hem die landen wel verblien daer dye successoren van desen twe gloriosen ende vermaerde victoriosen truncken ende stammen gedescendeert dominerende sijn, want wi hopen ende betrouwen ons doirluchtige ende hoechgheboren vorst ende prince aertshertoge Kaerle van Bourgondien, etcetera, grave van Hollant, Zeelant ende Vrieslant, die voetstappen ende doechtlike wercken sijnre voervaderen ende ouderen na te volghen, rust ende vrede in sinen landen te maken ende te houden, om te bet den ongelovigen te persequeren ende dat heylige kersten gelove te augmenteren ende te vermeerderen.

In dat eerste jaer des keyser Vrederijcxs die Derde, als in den jaer M CCCC ende XL, werdt die profitelike konst van den boecdrucken eerst ghevonden ende opghebrocht.

5 Bonrgondien AB.