Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van enen jammerliken moort van enen priester binnen Gheervliet.
Dat IX capitel.

Omtrent dese tijt woende in die stede van Gheervliet een eerbaer priester, geheten heer Jan Moer, canonic aldair, ende pastoer der kercken van Avesaet, in den lande van Gelre; ende was een eerbaer ende doechtsaem man, Godvresende ende milde tegen den armen; ende hi was seer rijc ende overvloedich in gelde ende tijtlike have, van huysraet, gout ende silver.

[p. 246v]

Hem diende een joncwijf, ende was een eerbaer wedue, geheten Gheertruyt, ende hadde te man gehat Pieter van Malsem, des voernoemden heren Jans neve; ende hadde by haer int selve huys wonende een soen die si hadde bi den voerseyde Pieter van Malsem, out wesende XI jaer. Dese heer Jan hadde voer een gewoente des somerdaghes, als die dienst Gods in der kercken gedaen was, dat hi ghing spacyeren an dat tolhuys, siende die scepen of- ende anvaren. So ist geboert op eenre tijt, als men die jaerghetide houdende was in der kercken van den edelen heren Claes, here van Putten ende Strenen, fondatoer desselven collegye, dat dit kint Jan van Malsem voerseit soude in der vigelien intoneren die antiffen Omnis spiritus laudet Dominum, dat is te seggen Alle gheesten moeten loven den Here; soe began dit kint seer bitterlick te screyen.⁴⁹⁵ Here Jan Moer, sijn here, die daerbi stont, vraechde hem waerom hi screyde. Mer hi en mochter gheen besceyt of crigen. Ende als hi dus lange screyende bleef, soe geboet hem here Jan dat hi oerlof soude bidden van den scoelmeester om thuys te gaen, menende dat hi enige pijn in den buyck mochte hebben; dat welke dit kint dede, ende ghinc thuys. Nu waren in derselver stede drie jongelingen, toebehorende die rijcste ende beste van der stede ende des lants van Putten, ende waren des voerseiden here Jans dagelicxse commensalen ende gasten. So was daer noch een priester ende vicarius derselver kercken, die die machtichste van der stede ende scepenen toebehoerde, geheten here Pieter, ende was een dagelicxs commensael heren Jans ende sijn cappellaen, ende hadde die slotelen van sine doere om in ende uut te ghaen, alst hem beliefde. Dese IIII, doer des duvels ingeven, sloten enen valschen ende verdoemlicken raet, als dat si in den eersten behendelicken souden vermoerden dat joncwijf, daeran dat kint, ende na heer Jan, om te vercrigen sijn ghelt, sijn schat ende cleynoden, ende dochten dat niemant enige afterdencken op hemluyden hebben soude, oft die hem alsulcken moert souden dorren ansegghen om haer gheslachts willen, dat si waren van den besten ende rijcsten van der stede. Als nu die vesper ende die vigelie uut waren, ende dat si saghen dat here Jan ghinc spacieren opt water, als hi plach te doen, soe quamen si daer int huys, die priester voergaende ende die doeren opdoende. Ende groeteden dat joncwijf mit bliden aensichte, dat kint sittende bi den viere, ende keerde dat spit mitten ghebrade. Dat joncwijf meende dat si vermoeyt waren van kaetsen, seide si: 'Wellecoem moety wesen; ghi doet wel dat ghi coemt, ende hout mijn here geselscap mit eten, want hi nu niemant hebben en sal dan u. Dus sit neder, ick sal u eens drincken tappen.' Doen spraken si mit bliscappen: 'Daerom sijn wi gecomen, om tavont mit genoechten mit hem teten.' Als si nu die kanne nam om te tappen, ende was gecomen op die trappen om nederwaerts te gaen, so trat een van hem vieren, die een cleyn hamerken hadde onder sijn heucke, ende gaf haer enen slach after in haer hoeft, dat si ter aerden neder viel; ende die ander liepen toe, ende sloeghen se voert doot. Als nu dat kint dit gerucht hoerde, dat sijn moeder doot was, vresende mede geslagen te worden, stont haestelic op, ende liep in des priesters scoot, ende greep hem om den hals, als een trouwe vrient, biddende dat hi hem bescermen wilde, dat si hem niet en misdeden. Die priester worde een luttel bevende, beroert wesende mits die tranen des kints. Mittien quam Willem Kuys, de barbier, anlopen, ende sneet dat kint zijn keel of mit een sceermes, ende nam dat lichaem ende werpet beneden in die kelre bi sijn moeder. Die moeder, die noch niet doot en was, mer lach ende sieltoechde, siende haer kint doot wesen, nam sijt in haer rechterarm, ende custet, als si best mochte; dwelke siende die moerdenaers, traden an, ende sneden haer die kele mede of, opdat si den doot niet ontgaen en soude. Als nu dese II doot waren, namen si des joncwijfs slotelen, ende deden alle die sloten op, ende namen alle dat silverwerck, cleinouden, ghelt ende scat dat si vonden. Op deser tijt woende binnen Gheervliet een jong man, ende was een snyer,

495 dit woord wordt gevolgd door een verkortingstekentje, dat doorgaans et aanduidt van et cetera.

[p. 247r]

geheten Jan Paeu, geboren van Culenburch, ende was een eerbaer jong man. Dese was oec veel tijts heren Jans commensael ende nootgast, omdat hi sijn lantsman was. Als here Jan thuys gaen soude omtrent VII uren, niet wetende van den moort dye daer tsinen huyse was gesciet, so ghinc hij verby desen Jan Paeuwen huys, ende begeerde dat hi tsavonts mit hem wilde comen eten. Die snyer dede onsculde, omdat hi veel te doen hadde tegen die hoechtijt van Sint Jans dach, dancte hij heeren Jan seer, ende begeerde thuys te bliven. Ten lesten, doir grote instancie ende moeyte, beloefde hi te comen, gevende hem sijn brootmes te pande. Als here Jan die poort had opgedaen ende soude gaen in die doere van sijn huys, stonden dese IIII, dye priester mitten III leken, bereyt mit haer hameren ende messen om hem te slaen. Die doere van der salen hadde binnen een portael. Ende sluytende dye doere toe na hem, als hi in was, ende dat hi doer dat portael in die sale gaen soude, so sloech een van hen allen mit een loden hamer after in sijn hoeft so crachteliken, dat hem die ogen uuten hoefde op sijn wangen vielen, ende viel ter aerden. Terstont, also hij een starc man was, so vielen si daerop, ende staken hem die kele of, ende namen dat lichaem, ende worpent mede in die kelner, bi die ander II. Die clocke VII geslagen wesende, quam Jan Paeu die snyer, als hi beloeft hadde, om mit heere Jan te eten. Ende cloppende II of III mael, ende daer nyemant en was dye hem inlyet, ghinc hi wederom thuyswaert. Dese here Jans huys was alomme mit eenre grafte omme begraven, dat men alleen doer dye poorte daerin comen moste; ende daernaest, over die graft, woende een ander canonic, geheten heer Pieter Benger, dye op dye tijt was mit sijn joncwijf gereist tot Uutrecht, ende hadde een van desen III leken, die die feit deden, die slotelen van sijn huys gegeven, om aldaer tsnachts te gaen slapen ende dat huys te bewaren. Dese moerdenaers spolieerden ende beroefden dat huys van here Jan Moer van als dat hem diende, ende brochtent over een planke dye si over dye graft gheleyt hadden, ter naerster plaetsen in heren Pieters huys voerseyt. Doe namen si stroe, ende leyden dat in die grote schoerstien in die sale, ende leyden daer here Jans dode lichaem op. Ende daer leyden si weder stroe op, ende leyden daer dat joncwijfs lichaem op; ende doe weder stroe, ende daer des kints dode lichaem op; ende bedecten dese lichamen aldus mit stroe, op, als si dat huys anstaken mit brande, ende dat stroe begonde te barnen, dat dye lichamen mede verbarnen souden, ende dat men niet sien en soude dat si vermoert waren. Als die clocke X was geslagen in der nacht, staken si dat stroe an; dairna dat huys tot IIII plaetsen, opdattet mit die lichamen verbarnen soude. Die wakers van der stede vernemende roeck ende brant, sloegen die clocke, ende riepen mit luyder stemmen om den brant te lesschen. Die poorters liepen mit gewelt die poorte ende die doere op, ende mit grooten perikel haers lijfs quamen si int huys. Ende hoewel alle dat stroe verbarnt was, nochtans bleven die dode lichamen op malcander ongebrandet. Dair elc of verscricte die se sach, ende verwonderden sere. Doe quam gelopen die priester, dye dese moort mede gedaen hadde, screyende ende wenende, wringende sijn handen, ende beclaechde seer mit groten verdriet den doot sijns lieven heers ende vrient. Ende siende sinen heer leggende in die scoerstien, nam hi hem by der hant, dat hi hem uuthalen woude, als medeliden hebbende mit hem. Ende hier stont sijn oem bi, die een scepen van der stede van Gheervlyet doentertijt was. Ende als hi dus lange sijns heren hant in sinen hant hadde gehadt, en mocht hij geenssins sinen hant weder na hem crigen van den dode hant. Ende alle die III lichamen bestonden ter noesen te bloeden. Ende als hi aldus langhe hadde staen trecken om sijn hant weder nae hem te crighen, ende hij dat nyet doen en mochte, worde hij seer root int aensicht, ende nam sijn mes, ende sneet des doden priesters handt off, al heymelijcken onder sijnen heucke. Sijn oem dit siende, sprack hij secretelijck tot hem ende seide: 'Neef, wat teken is dat?' 'Voerwaer', seide die priester, 'oem, ic en weets niet.' Ende die

[p. 247v]

priester ghing al droevende ende troerende wech, want sine consiencie bestont hem te wroegen; ende comende in sijn moeders huys, began hij sijn handen te wasschen; ende als hij se droegen soude, bleven dair littekenen van bloede in die dwale, gelijcken een hant ende vingeren. Doen seyde dye moeder: 'Kint, hebdi u gequetst?' 'Waerom vraechdijt?' sprac die priester. 'Ic hebbe gesien dat ghi u handen wischt, ende nochtans is die dwale bebloet; dus sorch ic of ghi u gequest mocht hebben.' Mer hij veynsde hem, ende ghinck wech. Ende also dese moort allen menschen openbaer was, ende datter nyement en was die suspicie hadde oft quaet vermoeden op enige van desen vier, want si alremeest gearbeyt hadden om dat vier te lesschen, soe murmureerden nochtans dye poorters onder malcander, dat dese moerdenaers noch binnen der stede waren in dye heerlicheyt van Putten, ende dattet goet ware, dat men boden sende op allen havenen ende eynden, dat niement te scepe dat lant van Putten uutvaren soude; want dat lant van Putten leyt rontomme int water. Dese moerdenaers bi hulpe van vrienden cregen die commissie; ende dye eene reet in Spikenesse; dander int dorp van Putte; die derde int dorp van Heer Simons haven, verbiende allen scipperen dat si gheen vreemde luyden uuten lande souden voeren, om die moorts wille, dier geschiet was. Des anderen dages worden die lichamen in kisten geleit ende opten kerchove geset, ende dair worde gecondicht dat alle poorters souden comen ende tasten dye doden, bi avontueren dat die hantdadighen ghecomen hadden, dat die dode lichamen souden beghinnen te bloeden. Die III moerdenaers reden alle dat lant doir, ende aldus en tasten si die doden niet. Ende hierentusscen bereyde hem die vertwifelde priester ende moerdenaer om die Hoechmisse te doen. Ende als dat volc ombeveinst die lichamen hadden geroert, ende si niet en bloeden, brochten si die lichamen mit groter droefnissen in die kercke, om dye uutvaert te doen. Als nu dye moerdenaer, dye priester, uut grooter presumpcie dye misse began te doen, omdat men gheen quade suspicie op hem hebben soude, ende dat choer began te singen Kyrieleyson, so worden al schielicken uut Gods verhengenisse alle die kaersen opt Hoge Outaer ende opt lijck staende uutgedaen. Mer men sach niet van wyen, daer al dat volc seer of verwonderden ende verscricten, seggende onder malcanderen dat die rechtschuldige moerdenaer waer in die kercke oft int lant van Putten. Ende als si weder ontsteken waren, ende men dat offertorium sang, worden si als te voren weder onversiens uutgedaen. Dye luyden verwonderden veel meer dan si te voren deden, ende worden weder ontsteken. Die priester, die moerdenaer, staende ant outaer, verwonderende ende nyet wetende wat hi angaen soude, ende omdat men die moort ymmers op hem niet houden en soude, so ghinc hi voert, ongebiecht, ende procedeerde in die misse. Ende als dese moerdenaer die hostie opboeren soude, so worden derden mael alle kaersen weder uutgedaen, onversienlijck, ende men en mocht se niet lichtelic weder ontsteken. Die priester ende moerdenaer, kennende hemselven sculdich voer God ende dat hi in den ban was, ontsach hi hem die hostie te consacreren, ende en consacreerde se niet. Nochtans hilt hi die manier, ende volbrocht die misse. Den dienst voleynt wesende, worden dye lichamen mit groter droefnissen begraven. Als die maeltijt was ghedaen, so vertelden des priesters oem of stiefvader ende sijn moeder desen priester ende moerdenaer datgheen dat si dien nacht te voren in haer visioen hadden gesien, ende en mochten van die tijt voert desen priester met goeden oghen nyet wel ansien. Des snachts daeran quamen dese vier moerdenaren tesamen, ende deelden ghelijck mit vreden den scat ende cleinoden. Dit aldus gesciet wesende, ende dit rumoer wat vercoelt was van desen moert, ende dat si nu sonder sorch waren, soe ordineerden sy een van hem allen, die veel schaepsvellen ende lamsvellen coepen soude, onder dyewelcke si den huysraet ende dye cleeder van

[p. 248r]

⁴⁹⁶ heren Jan Moer verbergen souden, om die uuten landen te voerren ende in vreemden landen te vercopen. Ende dese drie leken ende moerdenaers pacten dese vellen huysraet ende cleder tesamen, ende voerren daermede die Wale op, ende quamen omtrent Vrouwen Lichtmisse tot Nimmaghen, int lant van Ghelre. So ist geschiet daerna dat die scout van Gheervliet uuter kercken quam, om thuys te gaen. Doer Gods verhengenisse quam hem een wijf opter straten te moet, halfdol of rasende, roepende ende seggende: 'Mijn lieve heer scout, en vangt mi doch niet, want sonder twifel en heb ick heere Jan Moer noch sijn joncwijf mit hair kint niet vermoert. Mer diet gedaen hebben sijn mit heer Jans huysraet na Nimmagen te scepe gevaren; dus waer die nu daer of morgen, ghij sout se daer vinden mitten huysraet.' Die schout, die een wijs man was, strafte dat wijf, dat si swigen soude, ende sodanige dingen niet na segghen, want hi veynsde hem voer diegene die mit hem ghingen, ende diet hoerden; mer niettemin, secretelic, nam hi III scepens van der stede ende enen bode, ende sijn voer winde ghevaren, dat si op Sinte Blasius dach quamen tot Nimmagen, bedect ende vercleet wesende geliken scippers, dat men se niet kennen en soude. Ende si deelden hem an tween: dye scout mit een scepen bleef op die rivier van der Walen, ende die ander III ghingen in die stede, ondersoeckende oft si die ergens konden bevinden. Ende niet lange en letet, dese III quamen uut dat scip ende wouden in die stede gaen. Ende si kenden se harde wel. Ende als si in die stede waren gegaen, ghingen die scout ende die scepen gelijcken scipluyden in dat schip, oversiende alle ding, ende saghen daer enighe speciale huysraet van heren Jan Moer, dat si uutermaten wel kenden. Die scippers vraechden dese II wat sij sochten; doen sprac die scout: 'Ic hebbe gehoert dat alle dit goet sal vercoft worden, ende alsoet kout winterdach is, soeken wi enen langen gevoerden tabbert.' Doe lieten hem die scippers III goede ghevoerde bonte tabberts sien. Ende als si dye sagen, bekenden si se, dat se heer Jan Moer toebehoert hadden. Doen seide die scout: 'Van waen brengdy dit goet?' Die schippers seyden: 'Van Gheervliet, want dese III mannen, diet hier gebrocht hebben, hadden enen rijcken neve, een priester, die ghestorven is; daer si erfgenamen of sijn. Ende wanttet hen niet en betaemt die te dragen, dairom willen si die vercopen.' Dese twe ghingen al troerende wech, ende comende by den anderen drie, vertelden si wat si gesien ende gehoert hadden. Heimelicken raet onder hem houdende, concludeerden si dat si in den avont eerlick int habijt wesende, gaen wouden totten rechter van der stede, ende dat hi dese drie moerdenaers bi sijn dienres woude doen vangen, ende die hem dan overleveren, omme justicie daerover te doen, ter plecken daer sulcken moert geschiet ware. Dwelcke si niet lichteliken⁴⁹⁷ vercregen. Ende si namen dese III mitter stede rechters dienres gevangen, ende voerden se te Gheervliet. Ende onderwegen so vertelden si ende beliden hoe si here Jan Moer mit sijn joncwijf ende haer kint hadden vermoert, accuserende ende besculdichden sere den priester, here Pieter, hoe hi henluyden daertoe informeert ende ghebrocht hadde om sulcken moert te doen. Ende als si quamen int lant van Putten, reet die scout haestelicken voer tot Gheervliet, ende begheerde van den deken ende dat capitel dat si justicie souden doen over sulken priester ende moerdenaer. Die welcke terstont ghevangen worde ende in die vangenisse gheset, tot behoef here Vredericxs van Blanckenhem, bisscop van Uutrecht. Ende als dese III moerdenaers in deser selver vangenisse quamen, ende den priester daer saghen sitten, vermalediden ende vervloecten si hem, vermoende dat hij dese moert openbaert hadde. Eén van desen, vernemende dat hij des anderen daghes scandelijcken gerabraect soude worden, sneet hij hemselven die kele of. Denwelken nochtans die scout mit twee paerden lyet slepen onder dye galghe, ende deden hem raebraeken, dat lijf op een rat ende dat hoeft op een staecke; ende dye ander twe worden oeck

496 CC XLIX AB.

497 lichtelichteliken AB.

[p. 248v]

dyergelijken al levende op een rat gheset, ende also ghedoot. Ende den priester senden si tUytrecht, die dair degradeert ende ontwijt worde, openbaerlic bekennende sijn scult, ende worde tot Oestbroeck gevoert, ende daer onthoeft, ende worde onder dat sant begraven. Dese priester hadde groot berou van sine misdaet, ende bat Gode devoteliken om genade, ende bysonder dat Hi die sielen van here Jan Moer ende van sinen jonckwijf ontfermen wilde.