Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van dye oerloghen ende strijden dye hertoge Willem hadde teghen dat Sticht van Uutrecht.
Dat IX capitel.

Hertoge Willem van Beyeren, palensgrave opten Rijn, grave van Hollant, Zeelant ende Vrieslant, heeft doer quade informacie ende inghevinge van sommige heren Jan van Arkel, biscop van Uutrecht, ontseit; ende dit was omtrent Sinte Martijns dach in den winter, int jaer Ons Heren M CCC ende LV. Ende noch daerenboven vele heren ende edelen in den Stichte ende omtrent den Stichte geseten, ontseiden den biscop mede, doer begheerte des hertoghen voerseyt, als heer Aernt van Yselstein; heer Jan van Culenburch; heer Ghijsbrecht van Vianen; Jan van Culenburch, Janssoen van Woudenburch; Jan van Haerlaer; Jan van Langeraeck; Ghijsbrecht van Nyenroen; Jan van Blomestein; Zoudijn uuten Rijn; Hubrecht van Sconauwen⁴³²; Sweer van Nesse; Gherrit van Vliet, ende noch die here van Sleyde ende die here van Dicle, in verren landen geseten, doer gonst des hertoghen ontseiden si mede den biscop. Die welke comende int bisdom mit omtrent XL paerden, wel gewapent, namen horen wech na Oudewater. Ende also si die wech niet wel en kenden, sijn si verdwaelt gheweest ende quamen onder haer vianden bi die stede van Montfoert; want die van Montfoert waren op die tijt grote vrienden ende ghetrouwe medevechters des bisscops. Ende als dye poorters van Montfoert vernamen dat dese heren daer waren, ende nochtans heer Sweer van Montfoert, haer heer, op dye tijt binnen Uutrecht was, sijn si mit alle haer macht uutgegaen om tegen hen te vechten. Ende si sijn handtsghemeen gheworden mit malcanderen ende si verwonnen se, ende namen den here van Sleyd ende den here van Dicle mit alle haer zoudenieren ghevangen. So heeft dan hertoge Willem een groot machtich heer vergadert, ende is mit alle sine heren, princen ende mit veel volcx van wapenen, mit ontwonden bannieren ende wimpelen ende clinckende basunen, stoutelicken ghecomen int Sticht van Uutrecht, opdat hi dat mit ghewapenderhant verwoesten ende destrueren soude. Ende comende bi dat dorp Koten, gheleghen bi Wijck te Duersteden, heeft een groot deel des lants aldaer an brande ghesteken, dye dorpen verwoest, ende heeft enen groten roef vandaen met hem ghenomen. Ende die hertoghe bleef daer legghen achte daghen lang, verbeidende dat hij uutcomen soude om mit hem te striden. Dye bisscop dit anmerckende, dien dit sere moyede dat sijn landt aldus verdorven wort, heeft ghedocht dat hi den hertoghe ende die mit hem daer gecomen waren vergelden soude. Ende hi heeft vergadert een deel zoudenyers ende wapentuers, ende is ghecomen tot Uutrecht, ende hadde dye van Uutrecht daertoe gaerne gebrocht, dat si mit groter macht mit hem uutghegaen hadden om te bevechten dye Hollanders die tot Koten lagen. Mer heer Aernt van Yselstein, heer Jan van Culenburch ende heer Ghijsbrecht van Vianen hadden sodanigen vasten conspiracy ende verbant met haer vrienden in der stadt van Uutrecht ghemaect, dat hi dye burgheren in gheenre manieren uuter stat brengen en mochte om te striden tegen den hertoge ende sine hulperen. Ende die van Emenesse stelden hem nu anderwerf in rebelheit tegen haren bisscop, ende si vielen mitten hertoge toe, ende deden hem toescriven der graefscappe van Hollant. Ende terwijlen dat hertoghe Willem dese VIII dagen lach tot Koten mit alle zijn heer, so is here Jan van Egmont mitten Hollanders gecomen op Sinte Catrinen dach tot Bonscoten. Die van Bonscoten dit siende, maecten hem terstont int harnas, ende quamen den Hollanders vromelic teghen te striden. Ende daer wort sere hertelicken gevochten, also dat die van Bonscoten verloren in den eersten anganc LXX cloeke mannen. Ende die ander dit siende, worden vluchtich, ende liepen mit groter haesticheit na Bonschoten toe om dat te bewaren. Dit ghedaen sijnde is hertoge

432 sconauwe (schijnbaar) AB.

[p. 218r]

Willem mit al sijn heer wederghekeert in Hollandt.

Phillippus van Leyden, int boec De cura rei publice et sorte principantis seyt: Het maect priselic den voerscreven vorst, dat hi om tfavoer dat hi hadde tot die Heilige Kercke geboet verbrant te werden sinen secretarium in doerloge tsegen die van Uutrecht, omdat dieselfde secretarijs die vryheit van een kercke bi Coten geseyt wert ghevioleert ende onwaerdelick ghehandelt te hebben twaerde Heylige Sacrament. Denwelken recommendeert dopinie van allen wetenden menschen, want hi favorabel⁴³³ ende barmhertich was omtrent die eere der vrouwen ende haerrer suverheit een naerstich conservatoer. Waeromme behoert hi gepresen te wesen van die vroeden ende goede menschen voer hem te bidden God doer Sijn barmherticheit wil hem dit waerdeliken compenseren. Want waerdich loen en ontbrack nye denghenen die wettelic dienen. Dit is die hertoge Willem, denwelcken tboec De cura rei publice et regimine principantis wert gesonden. Denwelcken ic, also veel als mijn crancheit vermach, make groot uut sinen gesten, opdat hi stervende niet en sterve, mer dat hi doer mijn scriven stervende leve, opdat hi doot wesende, gheve denghenen die dit lesen tselfde verwecsel des goetheits ende oepenbaer doechts, dat die levende is geeft denghenen diet sien. Dit is hi, die mi eerst geroepen heeft tot ghemenen arbeyt, wiens broot ic lange tijt hebbe gegeten. Hieromme en luyt het niet quaelic dat ic sijn loven offer na dye wortel des waerheyts, want men sal des ontfangen weldaets gedachtich wesen, ende wi ghehogen tsout dat wi int hof ghegheten hebben. I Esdre IIII. Dese mogende prince plach te hebben voer een gewoente, op wat plaetse dat hi was, siende enen Vries, dede hij dien roepen tot hem. Ende gehoirt hebbende, screef snelliken op die emendacien van die injurie die hem gedaen was. Ende leefde op dye tijt in goede vrede, ende was rijck. Dit siende dat volck, dancten God den Heer. Ende also ic verstaen hebbe seyt die selfde Phillips van Leyden int voerseide tractaet, casu Agricolarum, notabili finali verbo per premissa, van denghenen diet weten, als hem gevraecht werde van sinen edelen wat hem porrede dat verworpen volc uut sijn eygen wil tot hem te roepen ende alsoe snelle expeditie te doen, wijs ende expert wesende antwoerde hi: 'Dit volc ist sonderlange scat mijns heerscappies, vercregen met den bloedigen arbeit mijnre voervaderen, hebbende daerover allen domini ende heerscappie. Ende en henge niet, dat si van yemanden verdruct werden, ofte dat yemant aldair hebben portie met mi.'

Het is te weten dat dese hoechgeboren vorst inhererende die voetstappen sijns oems sijnre moeder broeder Willems, grave van Hollant, Zeeland, etcetera, die twintichste, geweest is een sonderlang liefhebber ende promotoer van allen geleerden mannen, gemerct dat die nutscap des gehele wijsheyts gheleghen is in letteren, ende dat die boeken volmaectelic leren gemeenten regeren, oerlogen ende heeren disponeren, blien ende ander instrumenten van oerlogen rechten, dijcken repareren, wijckhuysen maken; ten lesten vrede, des vruchtbaerheyts, des justicijs, cyerheit, der wetten reverencie, ende derby gheleghen landen vrientscappen onderhoudinghe, ende want gunst betaemt gheconpenseert te werden met gunst. Hieromme heeft die moeder ende schole der wetten, dye almoghende Universiteyt van Orlyens, gheapprobeert ende ghesonden desen hoechgheboren vorst een tractaet van dye anxt ende sorchvoudicheyt, dye tot het ghemeen behoert⁴³⁴ ghedaen werden, ende vant deel desgeens dier principerende is; ghemaect van den hoochgeleerden ende uut ridderlicke stamme geboren doctoer, in den geestelicken rechten tot Parijs gepromoveert, een van den fondatoren des capitels van Sinte Pancraes kerck binnen Leyden, ende fondatoer van II canonicks proevenen in dyeselfde kercke, ende meer ander benefitien ende edel proevenen, meester Phillips van Leyden voerscreven. In denwelcken vruchtbaerlick met veel redenen getoent wert dat den coningen

433 fanorabel AB.

434 aldus C; heboert AB.

[p. 218v]

ende vorsten betaemt, also tgemeen welvarens oerbaer, sorge ende last te dragen, ende der ondersaten welvaren tondersoeken, dat het rijcs integritee ongecorrumpeert, ende eens yegelic staet tot allen tiden ongequest blive. Ende dat geen rescript, mandaet, gracie, gunst, waerdicheit, privilegij, tgemeen goet en mach prejudiceren. Dat het ghebreck van clercken, die wetenscap van die leges hebben ende van die rechten der voervaderen, is geweest ende is oersake van veel quaets. Rechters ende vierders van justicie, oversten, baeljuwen, scouten, scepen, hiemraden ende allen ander die oerdelende sijn onder enen prince, ist dat si wettelic disponeren, abstinerende hem van dat in rechten verboden is, so supporteren si den prince in veel dingen, ende procureren den ondersaten glorie. Gheen staten noch condicien van menschen en vint men, denwelken in desen tractaet niet genoech voersien ende gheraden is. Die ridderlike strengheit restaureert die onbescermde leden des gemeents, doet uut rebelheit ende wrijft tesamen met cracht van wapenen den oploep der boeven ende moerdenaren. In desen tractaet wert ghepresen die echtlicke suverheit, opdat die menschen latende sotte omhalsingen, hem haesten tot hylicken, doer denwelcken schijnt het menschlike gheslachte seer constelic vercregen te werden onsterflicheit, welke suverheit is machtich te representeren onse sielen Goede tot den paradise. Als die bouwers der ackeren gebruyken hoer behoerlike vriheit; die ridderen dicwil annemen die wapenen des gemeen defentijs; der vrouwen violeerders gecorrigeert wesende suspireren; ende die steden mit blinckende ordinancien schijnen; die exerceerders van justicie vliende werden genoet; des princen verstant schijnt als die dageraet; religie ofte devocie meerdert; ende die vriheit des gemeen goets ongequest wert geconserveert, dair is eerlicheit, eer ende cierheit, gewijn, vrede, eendrachticheit des gemeen volcs; ende dye daer is wel levende in desen tsegenwoerdigen overgang, haest hem tot die glorie Desgeens Diet gemeen welvaren waerachteliken is gubernerende.

Hiermede genoech op dit passe van desen tractate; want mijn eloquentie veel te clein is int uutspreken van sinen loven, utiliteiten, ende hoe noetlick dat het is princen ende hoeren dienren, ende dengenen diet gemeen welvaren regeren ende beminnen, ende soude also doende overtreden die screve van dese voergenomen historie. Dit voerseide tractaet lange tijt in pulver ende stof vergheten heeft, Jan Severszoen, boekeprinter tot Leyden, int jaer van vijftienhondert ende sestien, op die XIIII septembris int licht gebrocht, ende wordt by hem ende sinen librieren te coep ghevonden.