Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hier beghint dye XVI divisie, ende heeft XI capittelen.

Paeusen.
Anno M.CC. ende XVI.
Dat eerste capittel.

Honorius die III was die C LXXXVI paeus, een Romein, ende sat X jaer, VII maenden, XIII dagen. Hij was een seer wel gheleert man ende ghoet van leven, als enen harder toebehoert. Hi confirmeerde²⁰³ ende croende coninc Frederick den Tweden van Sicilien tot enen Roemschen keyser. Mer als hi beroefde ende mit ghewelt benam der kercken goeden, setten hi hem weder of, ende deden in den ban. Hi croende oeck mede den keyser van Constantinopolen; ende den coninck Jan van Jherusalem, die te Romen tot hem quam, ontfing hi minlicken, ende begaefden mit vele costelicke ghiften, ende senden in Engelant. Hij confirmeerde die oerden van den Augustinen, Minrebroederen, der Predicaren ende Carmeliten, die men Onse Vrouwen broeders heet. Hi dede vele kercken ende cloesteren repareren ende vernyewen. Ten lesten starf hi, ende wert tot Sinte Marien Majoers begraven.

203 cofirmeerde AB.

[p. 155r]

Frederic de II, coninc van Sicilien ende hertoge van Swaven, des voorseiden keiser Henricxs den sesten soen, wert na der ofsettingen des keysers Otte den IIII van den coervoersten tot eenen Roemschen coninc gecoren. Mer paeus Innocentius die III vertoech een lange tijt sijn consent daertoe te geven, want hi wiste wel dat dat gheslacht van Swaven der Roemscher Kercken altijt scadelic hadde geweest. Doe²⁰⁴, ten lesten, gaf hi sijn consent daertoe, ende hi regierde dat keiserrijc XXXIII jaer. Hi was een seer wel geleert man in veel spraken, als Latijn, Duytsch, Gryecxs, Lomberts ende Turcse spraec. Hy wert van den paeus Honorius den III gecroent ende confirmeert tot eenen Roemschen keiser. Daerna hadde hi veel oerlogen tegen III paeusen after een, als Innocencius, Honorius ende Gregorius, ende wert te banne gedaen ende van dat rijc geset als een ketter ende vervolger der Heyliger Kerken. Bi sijnre tijt began de onverwinlike partien in den lande van IJtalyen, daer naderhant veel bloetstortinge, striden ende oerlogen om zijn gesciet. Hi hadde eenen soen gheheten Henrick, den hi coninc van Romen hadde ghemaect. Desen dede hi vanghen ende versmachten van honger in eenen toern. Mer hy en wert niet gerekent int getal der Roemscher coningen, noch dijer geliken sinen anderen soen, gheheten Conraet, dien hi mede Roemsche coninck hadde ghemaect; ende hy was oeck seer contrarij der paeusen ende geestlicheit, ende wert int einde vergeven, ende starf onsalichlic. Ende als dese keiser Frederic in desen lastige banne lange gestaen hadde, reisde hi int conincrijc van Sicilien, ende starf daer heimelick, dat niemant en wiste of hy doot waer of niet. Ende men seit noch in veel plaetsen dat hi niet doot en is, mer dat hy noch wedercomen sal, ende daer wert groot goet om verweddet, als men by onsen tijden gedaen heeft van hertoge Kaerle van Bourgondien, die voer Nansi geslagen worde int jaer XIIII C ende LXXII. Daerna quam een buerman, ende ginc mit swarten konsten om, die seide dat hi keiser²⁰⁵ Frederic was, ende dese wert gebrant, als men hierna horen sal, onder graef Floris tiden den V. Item. Antoninus, biscop van Florens, scrijft in sine cronike dat dese keiser Frederic hadde eenen bastertsoen, geheten Manfreet; dye hadde gaerne gehouden dat conincrijc van Sicilien ende sijn vaders scat; ende want hem gruwede, dat dye vader voer sijn doot een ander testament mochte maken als hi gesont worde, nam hi raet mit des keisers camerling, ende beloefde hem een grote somme van penningen; ende die II worden des eens, ende versmoerden desen keyser Frederic in zijn bedde met een oercussen. Ende als hi doot was, nam Manfreet des keisers scat ende dat conincrijc van Sicilien, ende dede dat dode lichaem begraven seer heimelic in een²⁰⁶ kercke ghenoemt Keisersberch, bi der stat van Panormen, in Sicilien. Dese Manfreet, na zijn broeder coninc²⁰⁷ Conraets doot van Sicilien²⁰⁸ vermat hem te wesen erfgenaem des conincrijcs van Sicilyen, waerom hi van den paeus Alexander den IIII te banne gedaen wert, ende regneerde XII jaer; ende de paeus gaf dat conincrijc Kaerl des Heyligen, Sinte Lodewycs broeder van Vrancryc, die dat besat, ende sloech²⁰⁹ desen Manfreet in enen strijt ter doot; ende aldus liet hi onsalichlic mede zijn leven, als alle sijn voersaten hadden ghedaen, die hem teghen die Heylighe Kercke gheset hadden.

Item. Die Oerde van den Cruysbroederen wert omtrent dese tijt weder op gheheven, welcke oerde hier voertijts van den heylighen man Sinte Cijriaec, biscop ende martelaer by des groten keysers Constantijns tiden, begonnen was geweest; welcke Cijriaeck een Joede was, gheheten Judas, ende wist Helena te segghen der keyserinnen waer dat cruce Ons Heren verborghen lach in der aerden, daer doe vele miraculen gheschieden, alst cruce ghevonden was. Uuten welken hi bekeert worde totten heylighen kersten ghelove, ende institueerde ende insette dese oerde, die som-

204 aldus B; slecht leesbare D A.

205 beiser AB.

206 en AB.

207 coinnc AB.

208 Sicilieen AB.

209 sloecb AB.

[p. 155v]

tijts is bliven leggen, mer nu weder begonnen ende van nijewes geconfirmeert ende approbeert van veel paeusen.

Item²¹⁰. Die oerde van den Predicaren oft Jacoppinen wert omtrent dese tijt mede begonnen van den heiligen man Sinte Dominicus, ende wort van den paeus Honorius geconfirmeert. Ende heeft vele geleerde mannen voertgebrocht, die vele goets in der Heiliger Kercken hebben gedaen, ende vele bescreven, als Sinte Thomas van Aquinen; Sinte Vincencius van Valencien; Sinte Peter van Meylanen; Albertus Magnus, biscop van Ratisponen ende meer ander.

Item. Dye Oerde van der Minrebroederen wert omtrent dese tijt mede begonnen van den heilighen man Sinte Franciscus, ende wert van den paeus Honoryus confirmeert, ende daeruut sijn vele geleerde mannen ghesproten, als Ludowijc, biscop van Tolosen; Sinte Anthonijs van Paduen; Sinte Barnerdijn; Sinte Bonaventura ende meer andere gheleerde mannen, dye veel scriften in der Heyligher Kercken ghelaten hebben.

Item. Die Oerde van den Carmelyten oft Vrouwenbroeders worde oeck omtrent dese tijt gheconfirmeert van den paeus Honorius den III. Sy hadden haer oerspronck ghenomen int lant van Sijrien overmeer, daer sij in groter waerdicheyt worden ghehouden van den soudanen van Egypten. Sy pleghen te draghen mantelen van sijden lakene, van witte ende graeuwe verwe, ondersneden gelijck als Helijas die propheet plach te draghen, die een opsetter was van deser oerden in den berch van Carmelo. Ende als si gheset worden ende gheboden te draghen mantelen van witte verwe, worden si van den soudaen uuten lande verdreven; ende quamen hier in desen landen van kerstenhede. Uut dese oerden zijn oec vele geleerde mannen gecomen, als Albertus, patriarch van Jherusalem, die dese oerde seere verwect ende weder op gheheven heeft, ende met vele privilegien doteert, begavet; ende voert Angelus ende Albertus van Sicylien; ende Cirillus uut Grieken met meer andere gheleerde mannen.

Item. Dye Oerde van den Duytschen Heren began mede omtrent dese tijt in den landen van Pruchen, als dat Heilighe Lant ende die stede van Ptholomayde van den Turcken ende heidenen weder gewonnen was, ende den kersten ontweldycht. Soe worden dye broeders ende heren van Onser Liever Vrouwen verjaecht vandaer, verdreven, ende quamen in desen landen. Ende opdat sij nyet vertraghen en souden in der wapenen, baden si den keyser Vrederyck den Anderde him te willen verlenen ende gheven dat lant van Pruchen, welcke inwoenres noch ongelovich waren ende afgoden aenbaden. Dwelck die keyser hem consenteerde, ende gaf hem daer bullen of mit een gulden zeghel: waert dat si dat lant becrachtigen ende winnen mochten, ende totten kersten gelove brengen, dat si dat ende haer nacomelinghers tot ewighen daghen souden besitten. Ende aldus togen die heren in dat lant ende wonnen dat mitten swaerde, ende brochtent totten heylighen kersten gelove. Daer sij doe in stichten ende maecten vele heerlijcke bisdommen ende kercken, ende hadden tot een habijt eenen witten mantel met een swart cruys. Hoer opperste woenstat is dat grote casteel van Marienburch, daer dye overste meester van Pruchen ende overste here van der oerden sijn woenstat hout. Tot deser oerden en wert nijemant aengenomen dan allene die uut Duyslant geboren is. Dese heren hebben na-

210 Iten AB.

[p. 156-r]

der hant vele oerlogen ende striden ghehat tegen den coninc van Polen, ende bisonder tegen den coninc van Mosscouwen ende den onghelovighen Ruysschen, daer si dicwils of triumpheerden ende victorye hadden.

Item. Die Oerde van den Witten Moniken, gheheten Promonstreyten, beghan mede ontrent²¹¹ dese tijt int bisdom van Landunen, by enen devoten gheestelicken man, gheheten Northbertus, welcke oerde oec seer verbreet is in vele rijcke abdien ende cloesteren in kerstenrijc.

211 naar moderne begrippen omtrent.