Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Een voerredene van den graeflickhede¹⁷ van Hollandt.
Dat V capittel.

Eer dat wi comen totten eersten graef van Hollant¹⁸, ist van node int cort te verhalen van der gelegentheit, proprieteyt, sceydinge ende outheit des lants van Hollant.

17 graveflickhede AB. Altern. gravelickhede/grafelickhede.

18 Hallant AB.

[p. 91v]

Hollant is een cleyn provincie, die men overal in VI oft VII uren tijts mitten voeten uutgaen mach. Dit lant heeft¹⁹ belegen an die oestside Vrieslant. An die²⁰ zuytside Brabant. An die westside Vlaenderen, ende an die noertside die Bartanse Zee, ende leyt recht neffens Engelant over. Het is een bol ofte hol lant, broekich ende waterich, ende is gerekent voert beste eylant dat in den Rijn gelegen is, daer veel armen van der zee in lopen, ende die Rijn van afteren mede, ende oeck die Mase, van Gorychom of tot Staldunen. Het heeft veel meeren ende staende wateren, goede weiden vol van beesten, ende in sommige plaetsen seer vruchtbaer ende wasbaer van saeylant ende teellant. Ende heeft cleine ende lustige bosschagen²¹ ende wildernissen, daer veel wiltbraets in is om te jagen. Hier is een rijc volck, dat hem te zee ende water geneert om sijn comenscap, als voer gescreven staet. Dit lant is mede onder den Duytsschen gerekent na der gelegentheit, heerscappie, tonge ende zeeden. Dat volck is frisch van live, starck van crachten, gemeenlic groot van statuere, koen van gemoede, eersaem van aensicht, gelatich van zeeden, ende minlic van woerden, Goedsvruchtich, trou ende vreedsam van natueren, als hem geen ongelijc gesciet. In dit lant wonen die Bataviers, die Catthen, die Kenemers, die Vriesen, die Frisiabonen, als voer gescreven staet. Ten lesten, om van der outheit van desen lande te spreken, so ist te weten int generael, dat dit lant eerst ende meer mitten scepen dan mitten voeten ghevonden is, ende dat overmits die geberchten, dunen ende wildernissen. Ende hierom soe sijn alre eerst in Europen die plaetsen ende eylanden opter see, riviren ende wateren gelegen bewoent geweest, als IJtalien, Spangen, Vrancrijck ende andere eylanden daerbi, van denwelken Hollant dye minste niet en is van neringe ende wellusticheit. Wanttet al bi IJsaacs des patriarchs tijt bewoent is gheweest; onder Moyses' tijden bi coningen regeert; onder Sampsons tijden bi den Troijanen weder begrepen, ende daernae bewoent van den Chatten, overmits onderlinghe twist, die si in hoer oude ende eerste landen pleghen te hebben; ende soe voort van den Romeinen voer ende nae Cristus gheboert seer verbetert ende vermeerret²², want si daerin brochten steenbackers, timmerluden, metselaers ende dykers, die dit lant alsdoe noch onder den ofspoelinghe²³ ende oploep der zee legghende, ghebrocht hebben tot een wellustighe provincie, dye nu eens deels van den Vriesen ende Frisiabonen, Catthen ende Canenifaten, eens deels van den Bataviers ende Betavoduren bewoent wort. Waerom dattet oec altijt in den gesten van den Romeynen Bathavia ghenoemt is; ende nu Hollant, ende comt seer overeen na der proprieteyt der tonghen²⁴. Want Bathavia sorteert ende nempt sinen naem van der diepte oft hoechte, na der Latijnsche oft Walsche spraeck, dat oec mit onser talen seer overeen²⁵ compt, in dien, dat wijt noemen Hollant, wanttet hol ende bol is, hoewel dattet sommighe hieten Holtlant, als men noch vindet in oude bryeven der graven van Hollant. Mer dese naem en comt nyet overeen mit Batavia na der bedudenissen voerseit. Die outheit van onsen desen lande betughen ons die oude sloten voermaels hier in dit lant van den Romeinen ghesticht teghens den overvalle der Barbaren ende andere zeeroveren. Welcker vervallen husen ende stenen mit sekere opscriften op huden, bi onsen tiden, noch gevonden worden in vele diverse plaetsen, in den jare XV C ende II, als tot Romenburch buten²⁶ Leyden, daer men huden dages vint menigherlije vreemdicheden van bouwinghe ende tymmeraetse ter aerden toe ende onder der aerden destrueert, van afgoden ende andere costlicheden van ghesteenten ende uutghegraven stenen, mit opscriften, die men nauwelick ghelesen en can. Voert tot Voerburch tusschen Delft ende den Haghe, dat oeck een groot ghevaert ende begrip gheweest is, als dat fondament bewijst, dat men daghelixs uutgraeft. Voert tusschen Monster ende Naeldwijc is een stenen colomne ghevonden mit sekere opscriften. Item, tot Egmont int cloester, in des sgraven sale. Tot Alphen, buten Leyden, worden oec vele vreemdicheden ghevonden. Item tot Loendersloot by Uutrecht sijn oeck oude stenen tomben myt Roomsche letteren uutghegraven²⁷, ghevonden ende tot meer andere plaetsen.

19 heet AB.

20 die die AB.

21 bosshcagen AB.

22 vormeerret AB.

23 ofsploelinghe AB.

24 toghen AB.

25 onereen AB.

26 bnten AB.

27 uutghegranen AB.

[p. 92r]

Uut allen desen voernoemden antiquieten, titulen ende opscriften, die men noch dagelicxs vindet ende siet, mach men sekerlic mercken ende weten die outheit ende vierlicheit des lants van Hollant; dwelck die Romeinen mit hoer sloten voermaels alsoe beset hebben ende boven andere nacien vercoren als voer gheseyt is, ende men oec claerlic verstaen mach uuter naersticheit ende arbeyt, die die Romeinen in onsen desen landen gedaen hebben. Want en haddet hen niet hoechlic ter herten gegaen, Lucius Septimius Severus ende Marcus Aurelius Anthoninus, keyseren van Romen, en hadden nimmermeer hoer oude vervallen wapenhuys staende buten Leyden tot Romenburch weder opgetimmert ende mit groten costen gerepareert; want si dit voerseyde slot dat van hoer voersaten lange tijt voer Cristus gheboert eens volmaectelic ghesticht was, hebben wederom sijn vervallen muren, toornen ende woningen beghinnen te repareren int jaer Ons Heren C ende XCVI, ende hebbent eerst volmaect ende voleindt int jaer Ons Heren CC ende XVI, dats in de spacie van XXX jaren. Waerom dat men dese voerseyde reden mit recht wel gheloven mach, want men twerck van dien daghelicxs mitter keyseren namen, dye doe regeerden tot een ewige memorie, voer ogen siet. Dit is nu cortelick gheseyt van der situacie, gheleghentheit, proprieteyten, profiten, delinghe ende outheit van Hollandt. So willen wi nu in den eersten verclaren, van wien ende wanneer dat dit landt als een graefschap uutghegheven is, ende daerna van wien dattet gheregeert ende beheert is gheweest totten jaren Ons Heren M CCCCC ende XVI.²⁸

28 Aldaar afbeelding, AB. Onder de afbeelding staat: Dit is die figuer van den tegelen met hoer upscrift, daer Rodenburch mede ghedect was, die men noch dagelicxs vindt onder daerde.

[p. 92v]

Want nu in dese onse cronike mentie gemaect wert ende haer beghinne anneempt van die scheppinge ende makinge des werlts, mit al datter inne es, begripende in haer historijs gewijs aller ouden gesten van des werelts beghinne totten tsegenwoerdigen jare Ons Heren XV C ende XVI, verhalende int cort, ende also veel alst van node is totter historien, die ofcoemst, voertgang ende versmadeliken doot ons Heren Jhesu Christi, Schepper hemelrijcks ende aertrijcks, des uppersten paeus, mit sinen successoren van Sinte Pieter, der apostelen prince, tot Leonen den Thienden, onsen tsegenwoerdigen geestliken Vader ende Here van alle die werlt, met den oersprong des stadts van Romen, thoeft des werlts; want also Sinte Thomas int V capittel sijns derde boecx, dat hi gemaect heeft vant regement der princen, seyt uut auctoriteit Sinte Augustijns int XVIII boeck Van die Stadt Goeds, dat het den mogenden God belieft heeft die Romeinen die ghehele werlt met striden te verwinnen, opdat het wijt ende breet openbaer soude wesen die hele werlt in een geselscap des gemeen goets ende der wetten ghebrocht te wesen, uut welcker heerscappie, mogentheyt ende ghebot ghesproten sijn coningen; ende die coningen verjaecht wesende, consules ofte raden; ende na den raeden keyseren, die met vrome feyten bina die gehele werlt tot des Roemsche Rijcks onderdanicheit ghebrocht hebben, also wel an gheensits meers als an dese, tot coninc ende keyser Kaerls die Grote tiden toe, van denwelcken na der rechter linie ende ofcoemst²⁹ die eerste graven van Hollant uutgesproten ende geboren, dicwil seer hoechlicken an den voerseyden keyseren ende ander mogende heren ende landen gehilict sijn geweest; alsulcx, dat die coninclicke majesteyt onses alder ghenadichste heren ende graves van Hollant, Kaerl, coninc van Arrogon, dien die mogentheit Goeds believe, langlivich gesont ende voerspoedich te sparen, up dese tijt is veel conincrijken ende landen coninc ende heer, gescepen noch veel meer landen onder sijn coninclike gehoorsaemheyt te crighen. Alle welcker landen ende andere rijcken ( van denwelcken in dese tsegenwoerdighe cronike geroert is ende ghetracteert sal werden ( gelegentheden tmeeste deel ons onbekent sijn. Om nu hierinne te voersien, ende dat een yeghelic int cort sekerder soude moghen wesen van den voornoemde landen, ende hebben enighe kennisse van dye gheleghentheden, van dien alsoe wel van landen als van der zee rivieren ende berghen, so hebbe ick dese tseghenwoerdige figuer hierby doen printen, uut den welcken men als in een spiegel mach hebben kennisse van datter voorscreven is, alsoe veel alst moghelick is.

29 Laatste twee letters wat beschadigd AB.