Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Hoe dat coninc Kaerl conquesteerde ende wan die stat van Hierusalem, ende hi die scone reliquien vercreech ende tot Aken brochte.
Dat LXVIII capittel.

Na dat Constantinus, die VI sone van Hijrena, den heydenen ende Saracenen dicwils verdreven hadde uuten Heylige Lande ende uuter stat van Hierusalem, soe hadden die heydenen dat weder gecregen, daeruut verdrivende die kerstenen, soedat die patriarch ende David, die aertsbiscop van Hierusalem gevlucht quamen totten voorscreven keyser Constantijn, die se voert mit eren sant totten coninc Kaerle van Frankenrijc, sijnde tot Parijs, ende hi sandt tot hem noch II Hebreeusche legaten, als IJsaac ende Samuel, ende enen brief mit sijnder hant in Gricxse tale gescreven. Ende int eynde van den brieve, so hadde hi gescreven een visioen dat hi gesien hadde, op sijn bedde leggende, van enen jongelinc dien hi sach voer hem staende, ende sprekende hem toe mit soeter stemmen dese navolgende woerden: 'Constantijn, du hebste naerstelic om dese sake gebeden; nu nemet Kaerl van Frankenrijcke, der kercken campioen, te hulpen.' Ende doe thoonde hem die jongeling enen gewapenden ridder, hebbende oec enen halskerch een swaert ghegort, dat langste dat hy oyt sach; enen helm in die hant houdende, blinckende als gout; hebbende oec enen lange baert, een lang anscijn, blinckende ogen ende graeu haer. Ende Constantijn hoerde dese woerden: Keiser Auguste, weest blide, etcetera; so verstont hi dat coninc Kaerl van God vercoren was. Dese voorghenoemde²⁹² legaten ende heren quamen tot Parijs, bi coninck Kaerl, hem presenterende den voorscreven brief van den keyser Constantijn hem ghesonnen, den welken ghegheven wert den aertsbiscop Tulpyn, om te lesen ende beduden in ghemeenre sprake. Als Kaerl den brief hoerde lesen, wert hi wenende, dat die heyden ons Heren graf besaten, ende al dat volc wert beroert tot mededogen ende compassie. Ende die coninc dede een gebot uutgaen, dat alle man hem bereyden soude om mit hem te trecken int Heilige Landt, om dat te conquesteren ende weder in te crigen, ende heeft vergadert een dat meeste heer van volc, dat hi ije gehadt hadde.

292 voorghenomede AB.

[p. 74v]

ende toech over den Rijn ende den Danouwe, doer Hongarien ende Bulgarien woudt, over Sint Jorijs' arm, een zee die men also heet, ende doer Capodocien, dat nu Turkien hyet. Ende quam ten lesten in een woudt dat wijt was II dachverden; daerin waren veel lewen, tijgren, beren, stieren ende andere wilde beesten; so verdwaelde hy, ende most daerinne²⁹³ vernachten mit sinen here; ende sijn volck wert dolende, deen hier, dander daer. Doen dede hi dat volc vergaderen bieen mit gelude van enen horn, ende bleef daer rustende. Ende daer viel hi in sijn gebet, ende als hi omtrent den einde sijns ghebet²⁹⁴ was, hoorde hi enen vogel tot hem sprekende aldus: 'Franche coninc, wat leesstu daer?' Ende die vogel wijsde hem den wech, ende hy toech voert tot Hierusalem. Als die heiden sijn grote macht vernamen, so weken si voer hem, ende hi suverde alle tlant van den ongelovigen heydenen ende Saracenen, ende hi stelde den patrarch weder geweldeliken in sijn stat, ende hi dede den muren van der stat weder repareren ende starcker maken, die ter neder geworpen waren. Soe beval die coninc den patriarch te Goede, als hi alle die heylige plaetsen ende steden der Passien ons Heren ende dat Heilige Graf mit groter devotien ende ijnnicheden hadde visiteert, ende hi versciet van Hierusalem, ende quam int Grieckse lant tot Constantinopelen, daer hem die keyser Constantijn voorscreven mit groter eren ende reverentien ontfing. Ende hi hadde doen bereyden vele wonderlike dieren ende sere costelic juwelen ende cleinoden van goude ende silver ende preciose gesteenten, om den coninc daermede te begaven. Mer bi rade sijnre heren ende princen weijgerde hi die te ontfangen, want hi alleen om die minne Goods die grote vaert ende moijenisse angenomen hadde, bevelende oec sinen volcke dat niement giften noch presenten en name. Als die keyser sach dat die coninc geen giften noch gaven, noch gene dingen nemen en wode, so verwonderde hi hem seer van zijnre doechden ende eerlicheit, ende dwanck nochtans den coninc daertoe om ijet van hem te begeren ende te nemen. Als die coninc dat hoerde, so bat hi oetmoedelic dat men hem geven woude van den reliquien ende heilichdommen der Passien ons Heren, waerom al den volke geboden wert III dagen te vasten. Ende men vercoes XII notabele personen die dese reliquien delen souden, ende men sang daer die letanien beyde van den Grieken ende Latinen. So nam dan Daniel, die aertsbiscop van Neapels, mit groter eerwaerdicheit dat vat, daerinne besloten was die doernencrone ons Heren Jhesum Cristi; ende daeruut quam alsulken soten roke, dat hem dochte dat sij alle waren in den aertschen paradise; ende die coninc viel neder ter aerden, biddende ijnnichliken onsen Here, dat hi vernijewen wilde die teykenen zijnre passien. Doen quam daer uuten hemel een douwe, ende bedoude die heylige crone, ende sij wert groijende ende bloemen dragende ende bloijende, ende daer quam alsulken hemelschen lichte, dat hem alle dochte dat haer clederen gulden waren. Ende als die aertsbiscop mit eender scaren began te sniden die heilige crone, so bestont die crone so lang so meer te bloijen; ende die coninc ontfing die bloemen in een kelke, ende hi volder mede sinen rechterhantscoe; daerna bereyde hi sinen slinckeren hantscoe, ende den anderen gaf hi den biscop te bewaren. Mer also hoer beyder ogen uut groter devocien vol tranen waren, so vergat die biscop den hantscoe te houden, ende die coninc waende dat hijen ontfangen hadde, ende hi lieten gaen; mer bi Godliker gracien bleef hi lange tijt in die lucht hangen tusschen hen beyden, sonder ter aerden te vallen. Ende doe die coninc sinen luchteren hantscoe gevolt hadde mitten doornen ende bloemen die van der cronen vielen, ende hi dien oec meende den biscop te geven, so worden sij geware dat dye rechteren hantscoe in die lucht hing; ende als hi den hantscoe omdede om die blomen uut te doen, soe verkeerden die blomen in hemels broot, dwelck men noch toont tot Sinte Dijonijs, buten Parijs. Ende den roke van der cronen vervolde alle die stat van Constantinopelen, ende daer genasen van vele diverse siecten ende qualen III C menschen. Noch was daer een siecke die XXIIII jaren stom, blint ende doof gelegen hadde; dese, als men die crone uuten vate nam, wert siende; als men se bestonde te sceren, wart hi horende, ende als sij bloijede, wert hij sprekende. Daerna nam die aertsbiscop uut enen alabasteren vate den nagele ons Heren, ende gaf hem den coninc. Doen genas daer een kint dat sijn lufteren sijde lam was, daert mede gheboren was, ende quam ghelopen in die kerke, lovende Gode. Noch wert den coninck ghegheven²⁹⁵ een groot stucke van den

293 innne AB.

294 hebet AB.

295 ghehheven AB.

[p. 75r]

heyligen houte des cruces ons Heren ende Onser Liever Vrouwen hemde, ende tvee cousen van Joseph, ende andere doeken daer ons Here in sine joncheyt in ghewonnen was, ende dat sudarium oft sweetcleet, daer ons Heren dode lichaem in begraven was ende op sijn hooft geleit was, ende des ouden Simeons arm, daer hi dat jonge Kindeken Jesus in den tempel mede ontfing ende omhelsde. Ende alle dese voorscreven waerde ende heilige reliquien ende heilichdommen, als die halve crone, die nagel, ende van den cruce, mitten anderen voorscreven, dede die coninc sluten in een male van buffels velle, ende die hing hi an sijn sijde, ende behielt se an sijn lijf altijt, totdat hij tot Aken quam. Als dit voorseit gesciet was, nam die coninc oerlof an den keyser Constantijn, ende reisde na sinen landen, ende comende tot een casteel, dede hi mitten heiligen reliquien een kint van der doot opstaen, ende noch L andere siecken werden daer gesont. Ten lesten quam hi tot Aken, daer hi dese waerdige reliquien stelde in Onser Vrouwen Kercke, dien hi onlancs²⁹⁶ tevoren hadde costlick doen maken. Doe worden daer soe vele blinden siende, ende andere die den coortse hadden, dat men tgetal niet en weet; ende XII beseten menschen worden van den viant verlost; XVIII malaetssen worden gesuvert; XIII crepelen gaende; LII bulten hebbende ende LXV van den groten evele ende vele anderen van anderen siecten worden al daer genesen. Dese eerwaerdige reliquien en sijn nyet al tot Aken gebleven, mer sijn in diverse steden in Francrijc gevoert; want coninc Kaerl die Caluwe van Franckrijc ende keyser van Romen dede uut Aken tot Parijs brengen in die capelle van des conincs palleys dat voerseide²⁹⁷ stuc van den cruce ons Heren, die halve crone ons Heren, dat yser van den spere; hoewel dat enige willen seggen dattet tot Nurenberch in Hoech-Duytslant is; noch dat purpuren cleet, dat riet ende die spongye. Tot Sinte Dijonijs buten Parijs, daer meest alle die coningen van Franckricke begraven leggen is die nagel ons Heren ende dat voorseyde hemelsbroot ende Simeons arme; ende tot Conpendien plach te sijn dat sweetcleet oft sudarium ons Heren, ende tot Aken is gebleven Onser Liever Vrouwen hemde, Josephs cousen, ende vele andere heilige reliquien.

296 anlancs AB.

297 voersedie AB.