Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Keyseren.
Anno CCC ende XII.
Dat XXI capittel.

Constantijn die Grote was Constancius' soen als voerseyt is. Als hi alle die tyrannen ende keiseren voergenoemt verwonnen hadde, heeft hi alleen dat rijck angenomen als mogende keiser, ende regeerde dat wijslick ende vromelic, als Orosius scrijft, XXX jaer, X maenden, ende als Beda seit XXXI jaer; want hi regneerde eerst in Waslant VII jaer na zijn vaders doot, eer hi Maxencium den keyser verwonnen hadde. Ende als hi uut desen landen na Romen reysde om dat hele keyserijck an te vaerden, soe stelden hem daerteghen Maxencius voerscreven, die een quaet tyran ende vervolger der kersten was. Constantijn bedocht hem hoe hijt anleggen soude tegen Maxencium te striden. Soe openbaerde hem die Engel ons Heren in der lucht, hebbende in zijnre hant een blinckende cruys, ende seide: 'Constantijn, mit desen teyken suldi Maxencium verwinnen.' Ende om des willen dede hij een bannier maken mit een cruce, ende quam daermede te velde, ende verwan Maxencium ende alle sijn heer. Want Maxencius verdranck in der riviere van der Dunouwe. Ende uut desen wert Constantijn seer goedertieren teghen den kersten, soedat die paeus Silvester, die lange tijt verholen hadde gheleghen, weder tot Romen quam, ende informeerde desen keyser alsoe, dat hij dat kersten ghelove annam. Hoe dat dese Constantijn van sijnre lazarien ghesuvert wert, ende hoe hi kersten ghedaen ende ghedoept wert, vindt men in Sinte Silvesters legende. Dese Constantijn verhoechde seer dat kersten ghelove, ende dede kercken maken van der afgoden tempelen. Ende hi gaf den paeus Silvester dat ganse regiment te Rome, ende gaf hem ende sine nacomelingen die stadt van Romen, mit heel Ytalien, dat die andere keiseren meer dan CCC jaren beseten hadden. Ende hi reysde over tmeer in der stadt van Bisancien in Grieckenlandt, ende dede die vermeren ende groter maken, ende hiete die na sinen name Constantinopolen, ende sette sinen throen der Keyserlicker Majesteyt aldaer. Ende hi gaf sijn pallaes te Romen der kercken; ende daervan wert gemaect die kerck Sint Jans te Latheranen; ende daer wert hi oec van Silvester ghedoept. Ende als hi andenckende wert der groter wonderlicker victorien die hi gehadt hadde doer dat teyken des heilighen cruys, daerom sant hi sine moeder Helena tot Jherusalem om dat te vinden. Ende hoe dat gheschiet is, vint men ghenoech int Passionael der Heylighen. Dese keyser Constantijn, als hi vele rechten ende wetten ende andere vele goede wercken gedaen hadde, starf hi in der stadt van Nicomedien, als hi out was LXVI jaer, ende wert tot Constantinopel gebrocht ende begraven in der Apostelen kercke. Ende hi liet after III sonen, die sijn erfgenamen waren, ende int rijck succeerden ende volchden, als Constancius, Constantinus ende Constans.

Anno CCC XL.

Constancius anvaerde dat rijck op gheensijt meers, als Constantinopel, mitten landen daer gelegen. Constantijn hadde Romen ende alle die landen op deessijt meers. Constans¹⁹⁵ besat Anthiocien. Mer in geen van hen drien en was vaderlicke doechde, waerom dat die geestelicheit mitten ondersaten¹⁹⁶ al te seer turbeert ende gestoert wert; want si oerlochden tegen een, ende voerden vele civile striden. Ten lesten worde Constantijn ende Constans beyde verslagen, ende Constancius behilt dat rijck alleen; ende was in den eersten een vroem man, mer na viel hi ende quam in der ongelovige Arriaenscher dwalinge, ende vervolchde alle die an Arrius gelove niet en hilden. Daerna nam hi tot hem enen geselle zijns oems zoen, geheten Gallus, ende maecte hem Roomsche coninc. Ende als dese veel quaets dede, wert hi verslagen. Doen wert Julianus, Gallus broeder, tot enen Roomschen coninck gecoren by Meylanen. Ende dien sandt Constancius tegen die Walen ende Duytschen, die hi seer vromelick ende stoutelic verwan.

195 Cõnstans AB.

196 der omsaten AB.

[p. 40v]

Als Constancius die Arriaensche ongelovige ketterij dus sere starcte, ende den heiligen geestlicken mannen sere vervolchde, wert hi van God geplaecht, dat alle zijn ingewant after uutscoot, ende starf onsaliclick, als hi dat rijc regeert hadde XXIIII jaer.

Anno CCC LXIIII.

Julianus was keyser een jaer, VIII maenden. Hi was Gallus' broeder, die verslagen wert; ende waren Constancius' sonen, welcke Constancius was des groten Constantinus halve broeder. Dese Juliaen quam doer toverije ende des duvels hulp an dat rijc; ende in den eersten was hi sere minlicken den Joden, heyden ende kersten, om te bet an dat rijck te comen, ende daerin gevesticht te worden. Hi was een seer geleert man in geestlicken ende waerlicken rechten. Mer als hi gheweldich here was, vervolchde hi den kersten. Hi gaf oec den Joden oerlof, dat si die stadt Jherusalem weder opmaken mochten. Dese keyser Juliaen, als hi tot enen stride trecken soude int lant van Persien, wert hi van enen onbekanden ridder eenre glavien doerreden. Doen riep hi: 'O Galileus man, ghi hebt mi verwonnen!' ende meende onsen Here God Jhesum Christum, die in Galileen tot Nazareth gewoent hadde¹⁹⁷.

197 gheboren gewoent hadde AB.

Anno CCC LXVI.

Joviniaen was een goet kersten man. Juliaen hadde een gebot ghegeven onder sijn ridderscap, dat si hoer ridderlicke oerde neder leggen souden, of dat si den afgoeden anbaden. Onder desen was Joviniaen mede; ende en woude dat niet doen, ende leyde sijn ridderscap neder. Doe nu Juliaen doot was, ende dat gemene ridderscap hem keyser maken wouden, doen sprack hi, hi en woude geen keyser over heiden wesen. Doen riepen si alle gemeenlick, dat si kersten waren. Ende aldus nam hi dat rijc an hem. Ende als hi van Persien reysde, ende logeert was in een huys dat nijeus getimmert was, wert hi van den stanck des calcx also bevangen, dat hi haestelick doot bleef, als hi omtrent VIII maenden dat Roomsche Rijck hadde regeert.

Anno CCC LXVII.

Valentiniaen was een devoet ende stantvastich kersten. Hi hadde enen broeder geheten Valens; den nam hi tot hem dat rijcke te regeren. Ende al was Valens een Arriaens ketter, so en mocht hi nochtans gheen vervolch doen opten kersten, alsoe lange sijn broeder Valentiniaen leefde. Dese Valentiniaen was een hoeftman onder den keyser Juliaen, ende liet mede sijn ridderscap nederleggen, omdat hi geen afgoden anbeden en woude. Mer doen Juliaen ende Joviniaen beyde doot waren, wert hi keyser ghemaect. Hi bedwanck die Neder-Sassen, dat sijn die Vriesen ende Hollanders, als ghi na op sijn tijt horen sult. Daerna starf hi van dat rode buyckevel, als hi mit sinen broeder dat rijck XI jaer hadde geregeert.

Anno CCC LXXVIII.

Valens, Valentiniaens broeder voornoemt, berechte dat keyserrijck oestwert, ende nam tot hem sijn twe neven Graciaen ende Valentiniaen, des voornoemde keysers Valentiniaens sonen, om dat rijc te helpen regeeren. Dese Valens wert van sijn wijf verleyt, dat hi die Arriaense ketterije annam; mer hi en toonde dat niet, soe lange sijn broeder leefde. Mer doen sijn broeder doot was, dede hi een grote vervolginge onder den kerstenen, ende dwanck allen geestlicken mannen ende monicken die in der woestinen woenden, dat si dat geestlic leven mosten laten ende ruter werden, ende helpen dat Roomsche Rijc bescermen, want in dien tijden wert dat Roomsche Rijc seer ghesplittet ende anghevochten, als nu van den Gothen, nu van den Hunen, nu van den Fransoysen, nu van den Wandalen, als eens deels na gheseyt sal werden. Dese Valens regeerde dat rijc na sijn broeders doot IIII jaer, ende wert van den Gothen verbrant.

Nota. Omdat die gheboden Gods niet ghehouden werden, soe verhengede God grote plagen over die landen, alst in dees keysers tijden ghesciede. Want daer quam een vervaerlic onbermhertich volc, ende hieten die Hunen; ende quamen uuten noorden van den gheberchten Rypheen, uuten landen van Scythen, boven Polen ende Hongerien, ende quamen in Duytslant ende in Walslant, ende deden daer veel quaets, als na int lange geseyt sal worden. Dese Hunen verdreven die Gothen uut horen eygen landen, dat si elders mosten plaetse soeken om te wonen. Ende quamen over die Dunouwe int lant van Trachien. Ende dese Gothen waren

[p. 41r]

oec uuten landen van Scijthen, mer si waren meer naest Duytschen lande gheseten int noorden. Ende die meest naest den oeste woonden heten Ostro-Goten, ende die naest den weste woenden heten Wester-Gothen. Mer die Hunen waren veel wreder ende onmenschelijcker dan die Gothen.

Omtrent dese tijt van den jare regende van den hemel warachtige wolle, omtrent die stadt van Atrecht. Ende omtrent Constantinopel vielen onmatelicke grote haghelstenen, ende daer waren uutermaten grote aertbevingen over alle die werelt.

Anno CCC LXXXII.

Graciaen ende sijn broeder Valentiniaen worden keyseren, ende regeerden dat rijc te samen na Valens', horen ooms, doot. Dese II namen tot enen hulper int eerste jaer horen maerscalc des heers genoemt Theodosius, ende setten die op gheensijt meers als een hooftman dat lant te regeren. Ende een ander, ghenoemt Maximus, senden si in Engelant om dat te bewaren, ende die was van des groten Constantijns geslacht. Dese keyser Graciaen verdreef alle ketterien uut Ytalien, ende dede den biscoppen dat rechte gelove weder houden. Omtrent dese tijt stont een groot gheselscap op van Duytschen ende Walen, ende verheerden sere die landen, ende setten hem sonderling tegen den keyserrijck. Ende die keyser quam hem te moet met enen cleinen schare volcs, mer mit enen groten hoop ende betrouwen in God. Ende want hi een vroem kersten man was, soe halp hem God, dat hi omtrent der stadt van Straesburch meer dan XXX M der Duytschen ende Walen dootsloech. Ende toech doe voert neerwerts in Duytslant ende in Sassen ende daer omtrent, ende verdreef daeruut den Gothen ende Hunen, die daer veel scaden deden. Die prince Maximus, die in Engelant gesonnen was, nam aldaer een wijf, ende wert aldaer gehouden als een coninc, ende stack hem tegen dat Roomsche Rijck; ende vergaerde groot machtich volck, ende reysde over in Walslant, dat nu Vrancrijck is. Ende gaf den Brittoenen oft den Engelschen een deel lants in Walslant, dat noch Clein Brittangen hiet; ende is nu een hertoechdom. Ende hi reysde voert, ende sette sinen keyserlicke stoel tot Trier; ende hi versloech den keyser Graciaen bi Lyons in Vrancrijc, als hi VI jaer dat keyserrijck hadde geregeert, ende verdreef sinen broeder Valentiniaen. Als dit verhoerde Theodosius, die in oestlant over tmeer regeerde, quam neder in Ytalien, ende versloech desen Maximum, ende sette Valentiniaen weder in sijn rijck van Ytalien. Mer hi wert corts daerna geworcht van II sinen ridderen, als Eugenius ende Arbogastus omdat si selver keyser souden werden.

Anno CCC LXXXVIII.

Theodosius deerste van dier name quam na den doot der twe voerscreven keyseren an dat keyserrijck, ende regeerde dat XI jaer. Hi destrueerde die tempelen der afgoden, ende dede daer kercken of maken, want hi was een vroem kersten prince; ende verwan sine vianden meer mit bidden ende vasten, dan mitten swaerde, ende bysonder die II princen Eugenium ende Arbogastum, die den keyser Valentiniaen ghedoot hadden: want die pijlen van den Barbaren ende sine vianden op hem gescoten, keerden wonderlicken weder opten ghenen die se scoten ende worpen. Hoe oetmoedelick hij ghestraft wert van den

[p. 41v]

heyligen man Sinte Ambrosius, vint men claerlicken in sine legende bescreven. Daerna starf hi salichlic tot Meylanen, ende wert tot Constantinopel ghevoert, ende daer begraven.

Anno CCC XCIX.

Archadius ende Honorius, des keysers Theodosius' sonen, worden keysers na hoer vaders doot. Archadius regneerde op gheensijt meers, ende Honorius op deessijt meers, ende regeerden te samen XIII jaer. Dese II waren dogende mannen; hoer vader hadde hem geset III voechden: een in Asien, dander in Affriken, die derde in Europen. Mer dese sochten meer hoer eygen profijt ende eer, om an dat rijck te comen. Mer si worden alle drie verslagen. In desen keysers tijden wert die stat van Romen van den Gothen gewonnen, als si gestaen hadde M C LXIIII jaer. Ende hoewel si heyden waren, nochtans en deden si die kercken geen scade, noch die daerin gevlucht waren. Daernae togen si in Duytslant ende Walslant, ende deden daer oec grote scade. Na vele goede wercken starf dese Archadius, keyser tot Constantinopelen.

Anno CCCC ende XII.

Honorius wert na sijns broeders doot keyser, mitten welcken hi XIII jaer hadde regeert. Ende doe nam hi tot hem sijn broeders soen, genoemt Theodosius, ende regeerde mit hem XV jaer. Dese Honorius was een vroem keyser, als sijn vader geweest hadde. Ende hoeveel oerlogen ende striden dat hi hadde, bestelde hi altijt, datter niet veel bloets gestort en wert. Hi plach te seggen dat hi liever dode luden woude levendich maken, alst Goeds wille waer, dan levende luden ter doot brengen. Hi en liet geen kinder after, ende starf te Romen, ende wert in Sinte Pieters' kercke begraven.

Anno CCCC ende XXVII.

Theodosius die II, Honorius' broeders soen, regeerde dat rijc XXVI jaer. Hi was een goet kersten ende devoet prince; nochtans en mocht hi den Barbaren ende ongelovigen niet bedwingen: si en anvochten vele provincien ende landen, dat God also verhengde. Dese goede, devote keyser starf tot Consantinopolen van der pestilencien, ende werdt daer begraven.

Valentiniaen, die dese Theodosius' dochter hadde te wive, regeerde dat rijc op deessijt meers. In sinen tiden quam Athila, die coninc van den Gothen, die hemselven noemde dye geessel Goeds, in Ytalien. Tegen hem quam dese Valentiniaen mit veel vergaerts volc uut Vrancrijck, uut Duytslant, uut Sassen ende Vrieslant. Ende daer geviel enen groten swaren strijt, datter op beyden siden verslagen worden C M ende XXX M mannen. Ende Atthila vloet mitten sinen weder na huys toe in Hongerien. Daerna quam hi weder, ende destrueerde ende verwoeste vele steden ende landen. Ende als hi in Ytalien gecomen was om die stat Romen te winnen, wert hi gebeden van den paeus Leo, datti wederkeerde; ende starf corts daerna. Dese Valentiniaen, als hi mit Theodosio dat rijc regeert hadde XXV jaer, ende mit Marciano V jaer, wert hi van Trasila, die Etius' marscalck was, die hi vermoert hadde, weder verradelic doot geslagen.

Anno CCCC ende LIIII.

Marcianus was keyser mit Valentiniaen V jaer, ende na sijn doot regeerde hi dat rijck op geensijt meers VII jaer. In sinen tiden declineerde ende verghinc sere dat Roomsche Rijck in den westen, als heel Duytslant, van der see totter rivieren van der Donouwe, ende den Rine; voert Spangen, Cathelongen, Gasscongen, ende noch heel Vranckrijck ende Borgondien, welke landen nye weder an den Roemsche Rijcke gecomen sijn; mer worpen ende setten selver coningen op. Dese keyser Marciaen werdt oec verradelic geslagen tot Constantinopelen.

Anno CCCC LXI.

Leo, deerste van dyer namen, was keyser, ende regneerde tot Constantinopolen XVII jaren. Ende nam sinen soen, dye oec Leo hiete, tot enen medegeselle des rijcs. Hi was een goet kersten, ende was die eerste keyser van der Griexser nacyen, die die Grieken hadden. Ende als hi voelde dat hi sterven soude, declareerde ende sette hi sinen soen na hem te regneren. Mer die en leefde oec niet lanc, ende starf corts na hem.

Anno CCCC ende LXXVIII.

Seno wert keyser na Leo, ende regeerde dat rijck in Orienten, op gheen sijt meers, XVII jaer. Hi was een Arriaen ende wreet tyran, ende was den kersten seer contrarij; ende hi was des keysers Leo dochter man. Hi maecte een compact mitten Gothen, waerom dat den kerstenen veel leets

[p. 42r]

angedaen wert. In desen keyser Zenons tijden verginc dat Roomsche Rijck altemael an deessijt meers in Europen, so datter gheen keyseren van Romen meer en waren; ende was, als Romen gestaen hadde M CC ende XXIX jaer, ende int jaer van ons Heren gheboert CCCC ende LXXV. Ende stont aldus sonder keyser omtrent CCC ende XXX jaer.

Die edel stadt van Venegen wert gebouwet, of dat bet te geloven is, vermeret, omtrent die jaren ons Heren CCCC ende L. Dese vermeringe en geschiede niet van ghemenen volck, mer van die machtichste ende rijckste mannen die uuter stadt van Aquilegien ende daer omtrent haer toevlucht daer namen, om des conincks Athilaes willen.

In desen tijden geschieden vele wonderlicke teykenen. Int noorden scheen den hemel te barnen; die mane verduysterde; ende daer openbaerde een grote comeet. Ende niet lange daerna vloeydet enen helen dach bluet.

Anno CCCC XCIII.

Anastatius wert keyser, ende regneerde tot Constantinopel XXVI jaer. Dese keyser was eerst een rechtverdich kersten, mer namaels wert hi bedrogen, als dat hi der Arriaenscher ghelove mede annam. Waerom dat die paeus Hormisda hem dede vermanen bi sinen legaten, dat hi wederquame totten rechten gelove. Doe antwoerde hi, ende seide: 'Ic bin een keyser, ende hebbe te gebieden, ende en wil tot nyemants geboden staen', dat vermetelick ende qualick gesproken was. In sinen tiden hadde die Heilige Kerck vele te lijden van den ongelovigen Arrianen, want daer worden wel II C ende XX biscoppen ende ander kersten volck sonder ghetal in der ellenden ghesonnen. Ende als dese keyser aldus verhart bleef in sine Arriaenscher ketterien, wert hi van den paeus Anastasius die II in den ban ghedaen. Ende in desen vervaerlicken banne wert hi van God mit enen blixem verslagen, ende starf also onsalichlic.

Anno CCCCC XIX.

Justinus die Oude wert keyser na Anastasius ende regneerde in Orienten IX jaer. Hij was een uutermaten goet kersten man ende prince, ende tot hem sant die paeus Hormisda sine legaten tot Constantinopel, biddende dat hi die bischopen, die Anastasius, dye bose keyser, in ellenden gesonnen hadde, weder op hoer kercken ende bisdommen restitueren wilde. Dwelck die keyser Justinus al te begeerlicken volbrachte. Hi was sere naerstich om die Arriaensche ongelove uuten landen te brengen, ende verjaechde alle dieghene die van dier ongelove waren, ende assigneerde die kercken den rechten kersten bischoppen. Hi soude veel meer voer dat ghelove ghedaen hebben, en haddet die coninck Dirck van den Gothen niet belet. Dese Justinus was een out man als hij starf, ende werdt tot Constantinopel begraven.

Anno CCCCC XXVIII.

Justiniaen, deerste van dier namen, was des keysers Justijns suster soen, ende was een uutgenomen glorioes kersten prince, ende bisonder ghinc hi anderen te boven in mogentheit, wijsheit, ende geestlicheit totter dienst Goeds. Dat Roomsche Rijc wert seer vermeert in eren ende hoecheit bi sijnre tijt, int oest ende int west. Hi maecte vele keyserlicke rechten ende sette se in XII boecken; ende die waerlicke rechten, die te vorens groot ende diffuys stonden bescreven in II M boecken, ordineerde ende sette hi bi raet ende hulpe van geleerde mannen in L boecken. Hi hadde enen vromen ende wisen cappetein onder sinen ridderscap, genoemt Belisarius, die welcke verwan die Gothen, ende brocht horen coninc tot Constantinopel gevangen, ende verdreef se ganselic uuten lande van Ytalien. Desgheliken verwan hij dye Wandalen, ende brocht heel Affriken weder ant rijck. Ende voert dede hij maken ende bouwen een alten uutermaten wonderlicken werck van enen kercke binnen Constantinopel, die hi timmerde in die ere der ewiger Wijsheit; ende is geheten Sinte Sophien kercke, in welke kercke hi begraven wert, als hi dat rijck in groter mogentheit XXXVIII jaer hadde geregeert.

In Justiniaens des keysers XIIII jaer openbaerden vele vervaerlicke teykenen:

[p. 42v]

Opten Paesdach sach men een grote comeet. Die druven wissen op vleerbomen. Dye winter was so lastich cout, dat men die vogelen mitter hant ving. Daer was so groten dueren tijt, dat die ouders hoerselfs kinder van honger aten. In Walslant scheen die hemel te barnen. Daer viel warachtich bloet uuten hemel opter menschen cleder. Men vant oeck een huys al besprencket mit bloet. Daernae volchden grote plagen van bulen ende bladeren, daer die menschen sere of gequelt worden. Tot Constantinopel was soe groten sterft, dat om dyer saken willen ingheset wert die hoechtijt van der Purificatien Marie, dats Onser Vrouwen Lichtmisse.

Anno CCCCC LXVI.

Justinus die Jonge oft die II wert keyser, ende regeerde int oesten XI jaer; mer hi en was sinen voersaet in genen saken gelijck: hi was eerst een goet kersten, mer namaels verwandelde hi die duechde in tyranscap doer raet ende ingeven sijns wijfs. Want hi wert mit allen ghierich, dat hi yseren kisten dede maken, daer hi sijn scat ende goet in besloot. Hi verachte God ende den menschen, ende beroefde die senatoren. Ende want hi van God sijn hert keerde, sloech hem God weder, dat hi ontsinnich worde ende rasende. Hi hadde enen ridder genoemt Narses, devoet ende barmhertich. Dese verwan over al die vianden ende hadde grote victorij, brengende vele landen onder die gehoersaemheyt des keysers; ende brocht dat lant van Ytalien in vreden. Dit benide die keyserinne genoemt Sophia, ende screef hem een spitighen brief, waerom dat dese Narses dat wrede volc van den Longobarden in Ytalien dede comen, ende verwoesten dat lant, ende besaten dat tottes groten coninc Kaerls tijden. Dit is een merckelick exempel, dat die princen den nidigen vrouwen gheen audiencij en sullen geven, daer die duvel veel tijts doer werct, dat hi selver niet doen noch volbrengen en mach.

Sophie, die keyserinne, regeerde dat rijck totdat Tyberius keyser wert.

In den jare CCCCC ende LXX so openbaerden vuerige stralen in den hemel, ende daer viel warachtich bluet uuten hemel. Daer verschenen oec in der rivieren van der Nile II menschelicke figuren, een man ende een wijf, totten navel toe; tander deel des lichaems was mitten water bedect, ende hadden lanc haer, openbarende hem van smarghens totter noenen toe. Ende vlecken ende andere teykenen sach men in scotelen ende vaten, die men niet uutdoen en mochte. Ende van sommige menschen cleder vloyede warachtich bluet.

Anno CCCCC LXXVII.

Tiberius die II wert keyser van Constantinopel, ende regneerde dat rijck mit groter wijsheit VII jaer. Hij was een milt ende barmhertich man teghen den armen, ende daerom gaf hem God veel weder. Tot eender tijt sach hi een stenen sarcke leggen in der aerden, daer een cruys in gehouwen was; welcken steen hi opnemen dede, ende liet se in een ander plaetse setten, seggende: 'Ten betaemt nyet dat men dat cruys daer wi ons voerhoeft ende borst mede segenen, mit voeten treden sullen.' Ende als hi desen steen op hadde laten boeren, lach daer noch ene mit een cruce. Dese liet hi oec opnemen. Doen vant hi noch den derden, ende dede die als dander. Doen sach hi daer een grote verwulfte, ende dat dede hi opbreken; ende daer vant hi alsoe groten schat, dattet onsprekelick te seggen is. Ende van desen scat dede hi maken kercken ende cloesteren, ende

[p. 43r]

gaf den armen milde gaven. Hi verwan oec mede die Parsen, daer hi groten swaren roef van gout ende silver ofbrochte tot Constantinopel. Ende als hi voelde dat hi sterven soude, vercoes hi bi rade sijnre huysvrouwen enen cloecken vromen man, ghenoemt Mauricius, dien hi sijn dochter mit groten scat te wive gaf; ende beval hem daermede dat rijck na hem te besitten. Ende hi starf, ende wert tot Constantinopel begraven.

In desen tijden was een man die die konste gevonden hadde dat men glas mochte bugen ende smeden als loot ende tinne. Dese konstenaer wert voer den keyser Tyberium gebrocht ende deden onthoefden ende seyde: 'Waert sake dat dese konste opquame onder den ghemenen man, so en soudt gout noch silver niet geacht wesen.' Want dat glas was so geacht ende so waert, dat men in Neroes tijden III cleine glaeskens cofte om VI M silveren penningen. Die natuere van den glase wert alre eerst gevonden onder Moyses tijden in deser manieren, als Eusebius seit: Die coopluden comende uut Egipten mit scepen geballast mit nitrum, dat is vaern, sijn tusschen die stadt Tyrus ende Tholomayda, die nu Acchon hiet, opt lant ghetreden om vuer te maken, wanttet cout weder was. Ende also si gheen hout en hadden, namen si dese vaern, ende leiden die in die sonne opt sandt, ende sloegen daer dat vuer in, mit vierslagen. Doe dese vaern mitten sande gemenget ontsteken was, sagen die scippers daer uut vloyen een doersnyende materie. Ende dit is deerste oerspronc van den glasen, dwelc men menigerleisins werct; want men ghietet, men drijltet ende men blaestet ende men maect wonderlicke dingen van glas. Etcetera.

Anno CCCCC ende LXXXIIII.

Mauricius, Tyberius' voerscreven dochter man, wert keyser van Constantinopel¹⁹⁸, ende regeerde dat rijck XXI jaer. Hi was een vroem¹⁹⁹ kersten man ende dede veel voer dat gemeen goet. Hi verwan doer sinen cappetein die Armenen ende Parsen, ende meer andere. Ten lesten wert dese Mauricius twistende tegen den heylighen man ende paeus Sinte Gregorius die Eerste, ende dreychde hem te doden. Ende dede der kercken van Romen mit heel Ytalien grote last ende injurie, om Gregorius' willen verweckende den Lombarden tegen den Romeinen. Mer ten lesten, overmits die gracie Goeds, ende doer doechtlicke onderwisinge ende scriften des paeus Gregorij, is dese keyser wederghekeert tot God, ende badt onsen Here dagelixs, dat hi sijn sonden hier opter aerden wilde straffen, ende niet hiernamaels. Ende siet, in der nacht openbarde hem onse Here ende seyde: 'Mauriti, waer wilste dat ic di wedergeve dat quaet dattu verdienst hebste, hier, of hiernaemaels.' 'O lieve Here,' sprac Mauricius, 'liever hier dan hiernamaels, in der hellen.' Ende corts daerna wert dese keyser Mauricius mit sijn wijf Constancia, ende mit V kinderen van Phocas sijn dienre ende cappetein verslagen.

Op dese tijt is gevonden buten Jherusalem, in der stadt Zaphat, Jhesus gebreyden rock, die ongedeylt bleef in der tijt der Passien ons Heren. Ende lach besloten in een arcke van marmersteen, ende is van den biscoppen gebrocht binnen Jherusalem, ende geset in der plaetse daer tHeylige Cruys angebeden wert. Men wil seggen dat se naderhant ghebrocht is binnen der stadt van Constantinopel, mit andere reliquien. Ende als die grote Turck die stadt gewonnen hadde, quam dese rock in sine handen.

Een vrou baerde omtrent dese tijt een kint sonder ogen, sonder handen, ende was van sinen navel neerwerts als een vischenstaert.

Daer openbaerde een grote comeet mit een swarte wolcke ende mit vierige radien ontsteken.

Daer was oec so groten opvloet van water der revieren ende van regen, dat men meende dat die werlt weder mitten water vergaen soude hebben. Men sach in den Tyber swemmen enen groten draec, mit ontellicke meer andere cleine serpenten, daer die lucht sere of ontsteken wert, datter een onsprekelicke sware pestilencie opstont, waerom

198 Constañtinopel AB.

199 vroen AB.

[p. 43v]

dat die paeus Gregorius insette die grote letanie op Sinte Marcus dach. Ende doe hoert men die engelen singen alre eerst Regina celi letare, alleluya! ende Gregorius maecte daeran dat leste Ora pro nobis Deum. Ende hi sach dat die engel stont op Adriaens casteel, ende stac een bloedich swaert in der sceyde, waerom dattet noch Engelenburch hiet. In deser processien op Sinte Marcus dach die Gregorius hildt, storven onversienlick al gaende LXXX menschen.

Anno CCCCCC ende V.

Phocas, als hi den keyser mit sinen wive ende kinderen verslagen hadde, is doer een oploep der ridderen des heers tot enen keyser gecoren, ende regeerde VIII jaer, ende hi wert tot Constantinopel ende tot Romen ontfangen, ende dede sijn beelt setten onder den anderen keyseren tot Romen, in Sinte Cesarius' kerck. Dat volc hadde groten hoop op hem, dat hi alle dinc verbeteren soude. Mer eylacen, het is anders gevallen, alst oec in onsen dagen dicwils geschiet. Want in sijnre tijt quam Cosdras, coninc van Parsen, ende heeft den Romeinen vele provincien ende landen ofgewonnen. Ende heeft die stat van Jherusalem verwoest ende ghedestrueert, ende heeft den heyligen man Zachariam, patriarck van Jherusalem, mit vele ontellicke menschen ende mit dat Heylige Cruys ons Heren gevangengenomen ende wechgevoert. Dit vernemende die Romeinen, dat doer des keysers Phocas' slappicheit ende versumenisse dese dingen geschieden, senden si brieven an Eraclium Patricium, begerende dat hi sinen soen Eraclium tegen den keyser Phocam senden wilde. Ende Eraclius quam haestelic mit scepen uut Affriken tot Constantinopel, ende heeft Phocam handen ende voeten of gheslaghen, ende enen steen an sinen hals gehangen, ende also in der zee geworpen.

Anno CCCCCC ende XIII.

Eraclius, als hi Phocam den keyser gedoot hadde, wert hi in sijn stede keyser van Constantinopel, ende berechte dat rijck omtrent XXVII jaer. Dese sende een van sinen cappeteinen in Ytalien, ende is selver gereyst in Parsen; ende brochten vele landen ende provincien weder an dat keyserrijck. Ende in Parsen wesende, heeft hi Cosdram, den coninc, verslegen in sinen costlicken toorne, als God sittende, ende sette sinen soen weder int rijck. Ende hij nam alle die costlicheit des toerns ende des stadts, mit dat Heylige Cruce, ende brochtet weder binnen Jherusalem, als men in der legende van den Heyligen Cruce leset. Hi regeerde een wijl tijts seer wel voerspoedich, mer namaels, als hi victorie van den Parsen ghehadt heeft, gaf hi hem tot leecheit ende quam in groter ketterien. In sijn leste jaer sijns rijcs quamen die Saracenen, dat nu Turcken sijn, ende wonnen dat rijck van Syrien, Parsen ende Meden, ende meer ander rijcken ende landen, tot Constantinopel toe; ende voert thele lant van Asien. Ende setten daer enen soldaen, ende hebben die landen noch onder hem tot noch toe.

Ten lesten wert hi watersuchtich, ende starf onsalichlic in sine ketterie ende ongelove.

Onder desen keyser gescieden oec vele wonderlicke teykenen, want men sach uutermaten veel vuers van den hemel vallen.

Ende daer openbaerde ene alten groten vervaerlicken regenboge, dat nye mensche sijns gelijcs gesien en hadde. Ende daer volchde enen lastigen swaren pestilencie na. Ende men sach enen engel ende den duvel doer die stadt van Romen gaen voir alle husen, ende also menigen slach als die duvel mit eenre vlegel an dye doere sloech doer des engels beveel, also vele menschen storven in dat huys.

Men sach oec enen alten vervaerlicken comeet staen over die stadt van Constantinopel. Ende daer wert een kint geboren mit II hoofden. Ende een ander mit IIII voeten ende mit IIII handen. Die welcke teykenen bewijsden den toecoemst der valschen propheten Machometh.

Omtrent die jaren CCCCCC ende XXVI stont op dye valsche ende overste propheet Machomet, die alle die landen op gheen sijt meers besmet heeft mit zijnre

[p. 44r]

valscher leringe ende ongelove, ende heeft den kersten ghelove vele scaden ende hinders ghedaen, ende noch dagelixs doen, doer die Turcken ende Saracenen ende andere ongelovighe menschen. Want sijn secte ende ongelove doer Asien, Affriken ende eens deels doer Europen seere verspreyt ende verbreet is.

Anno CCCCCC ende XL.

Constantijn die III, Eraclius' soen, werdt keyser van Constantinopel. Ende in dye IIII maent sijns rijcks werdt hij van Martina, sijn stiefmoeder, by raet des patriarcks van Constantinopel, vergheven, ende starf corts daernae.

Heracleon, des voerscreven Martine soen ende Constantijns halve broeder, wert keyser, ende regeerde mit groter tyrannicheden mit sine moeder omtrent II jaer, ende dede mit allen veel quaets. Waeromme dat den raet ende edelen van der stat van Constantinopel hem sinen nose ofsneden ende der moeder haer tonge, ende hebben se in der ellenden gesonnen, ende daer in groter cativicheden gestorven. Ende Pirrus, die patriarck, die se tot allen quaden riet, wert van den volcke geslagen, ende ontfinc loen van sine ondoechtlike wercken.

Anno CCCCCC ende XLIII.

Constancius of Constans, Constantijns die III soen, wert keyser na sinen oem Heracleon, ende besat dat rijck XXVII jaer. Hi viel oeck in der ketterie daer Eraclius, sijn oudevader, in ghevallen was, waerom dat die paeus Martinus hem te banne dede. Ende werdt dieselve paeus van desen keyser in der ellenden gesent, ende starf daer. Hi was een quaet ende fel tyran, vol drochts ende nydich. Ende als hi enen strijt tegen den Lombarden hadde gehadt, daer hi in verwonnen was, quam hi tot Romen, ende wert van den paeus Vitelliaen ende alle die gheestlicheit ende senatoren mit groter eren, VI mylen weechs hem te moete gaende, in die stadt ghehaelt; ende als hi VII dagen binnen die stadt hadde geweest, beroefde hi die kercken van hoer costlicheden ende cleinoden, ende wat hi van beelden ofte figuren van metael oft marmer binnen der stat staende sach, liet hi alle tsceep dragen ende wechvoeren, ende dede der stadt meer scaden in VII dagen, dan die barbaren ende ongelovigen menschen gedaen hadden in II C ende LX jaren. Ende als hi ghecomen was tot Syracusen in Sicilien, wert hi van sijn eygen dienres in een bat verslagen ende ghedoot. Ende van deser tijt of began dat Roomsche Rijck te verghaen, sonder hoop weder te rijsen, want die Saracenen namen der Romeinen heerscappie int oesten, ende versloegen van des keysers heer wel C ende L M strijtber mannen. Ende die Gothen ende die Lombarden namen die heerscappie int westen in Ytalien; etcetera.

Anno CCCCCC ende LXX.

Constantijn die IIII, des voerscreven Constancius oft Constans soen, werdt keyser nae sinen vader, ende regeerde XVII jaer. Hij was een goet kersten man van gelove, ende repareerde ende dede weder maken alle die kercken die van den ketteren gedestruert waren. Hi versoende die Griecken, ende brocht se tot enicheit des Heylighen Roomschen Kercks; hi dede dat grote concilium van II C ende LXXXIX biscoppen bi consent des paeus Agathons tot Constantinopel vergaderen, daer onder ander punten admitteert ende toeghelaten wert, dat die Griexsche priesteren gheechte wiven hebben mochten, ende oec desgelijcs die priesteren in den oesten, mer niet in den westen, want die voer ende in Gregorius' tijden willichlicken reinicheit ontfangen hadden.

Nota. Hier mach men mercken hoe vorderlick dattet is ende groot die duechde ende goetheit eens princen tot enen goeden ende rustigen staet der kercken, ende oec tot vermeringen des heyligen kersten gheloves. Ende oec wederom, hoe hinderlick dattet is die boesheit eens quaden princen, dat dese II Constantini, als vader ende die sone, wel bewesen hebben. Mer dese Constantijn, hoe doechtsaem dat hi was, hi en mocht noch en konde die Saracenen ende Bulgaren niet wederstaen, dwelck God also²⁰⁰ verhengde. Ten lesten starf hi goeder doot, ende wert tot Constantinopel begraven.

200 aso AB.

[p. 44v]

In desen tijden was een groot eclipsis der sonnen ende der manen, na denwelcken een grote pestilencie quam, dat die luden in den bergen ende wildernissen woonden, ende dorsten in die steden nyet bliven. Ende daer verscheen mede een grote comeet, mit gryselicken donreslaghen ende blixemen.

Nu wil ick hier weder ophouden van den paeusen ende keyseren, ende aftervolghen mine opghenomen materie van der cronijken, beghinnende van den oerspronc der Franchoysen oft Francken, die namaels so machtich sijn geworden dat si al meest Duytslant mittet Sticht van Uutrecht ende tlant van²⁰¹ Hollant onder haer subjectie gebrocht hebben, destruerende dat grote starcke slot Wiltenburch, daer ic hiervoer of gescreven hebbe. Ende deden dat weder optimmeren, ende noemdent Trajectum, dat is in Duytschen een overveer oft overtocht; dwelc nu Uutrecht hiet, als ghi na horen sult; ende continueren die historie totdat Sinte Willeboort uut Engelant quam, ende dit lant bekeerde totten heyligen kersten gelove. Ende hoe hi van den paeus Sergius deerste van dier namen, dye wi dan opsetten sullen, tot enen aertsbisscop van Uutrecht gewijt ende geconsecreert wert.

201 tlan vant AB.