Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van sommighe gesten ende feyten, die Octavianus, die keyser, ghedaen heeft, in die eerste tijt sijns keyserdoms.
Dat XI cappittel.

Als Julius, Octaviaens oem dootgeslagen ende vermoort was, als voerseyt is, ende was omtrent XLII jaer voer Cristus gheboert, soe is een grote tweedracht ende partije opghestaen binnen der staet van Romen. Want sommige van den senatoren, mit enige burgeren, waren denghenen gonstich die Julium vermoort ende gheslagen hadden, ende uuter stadt verdreven waren. Ende hoopten, dat si weder in der stadt comen souden ende in haer vrijheit, ende dat si niet onder eens mans ghebot staen souden, als si onder Julius ghedaen hadden. Mer een raetsman ghenoemt Anthonius, ende was Julius rotmeester, die partijde mit Julius, ende vervolchde denghenen die hem vermoort hadden, waerom dat hem die senatoren hilden als een openbaer viant. Ende si senden twe cappeteinen als Panza ende Hircius, mit Octaviaen, tegen desen Anthonium. Ende die twee worden verslagen, ende Octaviaen hadde enen groten swaren strijt tegen Anthonium. Mer Octaviaen ende Anthonius worden verenicht, ende Octaviaen creech ander sinnen, als dat hi wreken woude den doot sijns oems Julij. Ende stont daerna, dat hi dat regiment alleen hebben woude, als sijn oem Julius ghehadt hadde, ende alsoe wert Octaviaen, mits hulpe van Anthonius ende eens anderen edelen Romeins ghenoemt Lepidus, mit macht in Romen openbaerlick inghebrocht te regieren als een keyser, sonder wille ende consent der senatoren. Ende hi deder vele doden ende bannen uuter stadt, ende dede veel quaets, ende regneerde aldus mit crachte XII jaer lanck. Hi was een wreet, strack man, want hi dede wel VI M cloucke ridderen ende zoudenieren hangen, ende hi liet wel C senatoren vierdelen ende onthoefden. Hi liet oec onthoefden den welsprekende ende gheleerden man ende oratoer Tullius. Hi destitueerde ende ofsette wel XX M mannen van der ridderscap. Mer als hi een enich here ende keyser was gheworden des Roomschen Rijcks, soe versette hi alle wredicheit, ende wert gants sachtmoedich, verduldich ende milde, van hem werpende alle ghijericheit. Hi vervolchde seer alle denghenen die een oersake waren gheweest den doot sijns oems Julij, verslaende, dodende ende verdrivende die daer hi konde ende mochte. Ende aldus regierde Octaviaen dat Roomsche Rijck LVI jaer, of als andere seggen: LVII jaer, als XII jaer mit Anthonio ende Lepido; ende als Lepidus doot was, mit Anthonio drie jaer; ende daerna, als Anthonius verwonnen was, so hilt hi dat regiment alleen XLI jaer ende VI maenden. Ende want Julius dat keyserrijck regierde alleen IIII jaer ende VI maenden, soe werden die VI maenden Octaviaen mede toeghescreven. Ende van denselven LVI jaer regneerde hi voer Gods gheboert XLII jaer, ende na Gods gheboerte XIIII jaer. Ende der jaren een deel wil ic cortelijck overlopen van den gesten ende ghescienissen die hi in sijnre tijt bedreven heeft ende ghesciet ende ghevallen, om soe te comen tot onser meninghe.

In den XXVIII jaeren van Octaviaens regnacie heeft die eerwaerdighe ende heyli-

[p. 25v]

ghe vrouwe Anna ghebaert die gloriose Troesterinne der gantsser werlt Mariam, overmits vele gebeden ende vasten, die lange tijt onvruchtber ende sonder kinder mit horen man Joachim gheweest hadde, ende wert geboren tot Nazareth in der stadt.

In den XXXI jaer Octavianus wert dat Maechdeken Maria, alsoet die ouderen belovet hadden, geoffert in den tempel, als si drie jaer out was, totten dienst des tempels mit anderen maechden. Ende alsoe si te boven ginck anderen maechden, die bi hoer waren in den tempel, in edelheit ende scoonheit, also oec oeffende si hoer in leringe, in heilicheit, in horen jongen iaren, dat si in corter tijt ongelijclick te boven ginck die anderen maechden in geestlicheit, in heilicheit, in oetmoedicheit, ende in alle geestlicken ende werclicken dingen. Ende om sulker groter onsprelicker doechden willen, heeft se die almachtige God uutvercoren voer een¹⁵¹ levendige scat, ende als voer enen anderen hemel, voer enen levendigen ende wellustigen paradise, ende voer een waerdige woeninge Zijns Woorts, ende voer een bruyt Zijns Soens in Sijnre menschwerdinge, als hierna gescreven sal worden.

In den XXXVII jaer setten hem die Ongersche tegen den keiser Octaviaen, ofgaende dat Roomsche Rijc. Die keyser sandt derwerts sinen stiefsoen, genoemt Tiberius, die na hem keyser wert, mit groot volc, soedat hi de Ongersche wel half versloech, ende bedwanck dat lant na sinen wille.

In den XXXIX jaer wert dese Tyberius gesonnen in Duytschen lande an den Rijn, want die Duytschen en wouden den keyser genen thijns gheven. Ende hi street mitten Duytschen op die stede, daer nu die stadt van Ausburch staet. Ende als Suetonius scrijft, soe was dit die grootste, vreeselichste ende scadelichste strijt voer den Romeinen, die si ye gehadt hadden na den stride die si hadden in Affriken mit Hanibal. Want der Romeinen wertter wel XXX M verslagen, ende der Duytschen weinich. Ende si hadden die victorie. Als die keiser dat vernam, wert hi sere droevich omme den verlies sijns volcx ende der vromer cappeteinen, ende sandt van stonden an derwerts sinen stiefsoen Tiberius tegen den Duytschen, mit XII legioenen; ende togen alle Duytslant doer, ende bedwongen die onder dat Roomsche Rijck, ende si streden wel III gansse jaren lanc, ende verloren wel drie legioenen. Ende ten lesten verwan hi se, dat si onderdanich mosten sijn den keyserrijcke; ende was alle dat lant, dat Julius voer nije gansselick ende geheel ghewinnen ende bedwingen konde. Daerna scicte ende sandt Tyberius sinen broeder Drusus in Duytslant, ende bisonder tegen dat volck datter woende tusschen den Rijn ende der Ale. Ende alle dit lant was mit eenre ghemeene name gheheten Zassen, daer grote landen inne lagen, als Brandenburch, Westphalen, Hessen, Michen, Duringen, Vrieslant, ende andere landen, daer hi vele grote ende sware striden teghen hadde, ende dreef se terugge over die riviere van der Albe, ende versloech alten groten swaren volck. Ende ten lesten wert hi vergheven tot Ments, ende wert begraven buten die stadtmuren. Ende leyt onder den groten zuyl bi Sint Jacobsberge, alsoe men dat claerlicken vint in die Legende ende Historie Aurei ende Justine op Sint Albaensberch.

In den naesten jaer daerna sandt die keyser Octaviaen enen raetshere ghenoemt Quintilius Varus van Romen, mit drie legioenen, in Duytslant; ende dieselve raetsman began hoemoelick ende stoutlick te doen tegen den ondersaten¹⁵² van den lande, waerom dat si tegen hem opstonden. Ende het quam tot enen groten stride, soedat si hem mit alle sijn volck dootsloegen, datter nyemant ontquam. Ende dit was den keyser alsoe groten liden ende toern, dat hi sijn hoeft dicwils teghen die wanden ende muren sloech ende stiet, ende riep: 'O Quintili Vare! Hoe hebste dat ghemeen goet aldus verloren! Gheeft mi mijn volck ende mijn legioenen weder, die doer u dus scentlick ende jammerlick verslaghen ende verloren sijn!' Hierna worden die Walen wederspannick den Roomschen Rijck, ende en wouden den keyser den thijnspenninck niet geven. Ende terstont sant Octaviaen die keyser sinen stiefsoen Tiberius mit groot volck op die Walen, mit noch twee andere cappeteynen, als Drusus ende Nero. Drusus wert ver-

151 en AB.

152 oudersaten AB.

[p. 26r]

slaghen tot Bingen opten Rijn, als voerseyt is. Tiberius ende Nero hadden enen groten slach tegen die Walen oft Belgiers, als waren die van Trijer mit alle den volcke, dat onder hem gheseten was, ende worden mit enen name ghenoemt Belgiers, ende ten lesten verwan se Tiberius, ende versloech daer alten groten volck, ende brocht se weder tot obediencie des Roomschen Rijcks. Tiberius ende Nero, als si die grote victorie ende seghe hadden ghehadt van den Walen ende Belgiers, setten si in den landen hoeftluden ende cappeteinen van der Romeinen wegen, ende si quamen wederom tot Romen, ende worden seer eerlick daer ontfanghen van den keyser Octaviaen, van den senatoren ende allen den Romeinen.