Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van die opinie der gheenre, die scriven van den beghinne, anvang ende oerspronc

[p. 15v]

deser landen van Hollant ende Zeelant.
Dat XX capittel.

Van den anvang, beginne ende oerspronck des Stichts van Uutrecht ende des lants van Hollant te scriven, vinde ic menigerley meninge ende opinie, ende dat en sal niemant vreemt houden dat sulke menichfoudicheit ende gescillen in sulcken dingen vallen ende geschien. Waervan dat merckelick scrijft Ysidorus, in den beghinne des XVI boecks Ethimologiarum, ende¹¹⁷ seyt aldus: Van den beghinne, anvang ende oerspronge der landen, provincien, steden, sloten ende castelen vint men grote twifelicheyt ende gheschille. Jae, soe seere, dat oeck dyeghene dye vlitelick ondersoeken den oerspronck der stadt van Rome, nyet konnen een certeynlick warachtighe sekerheyt daervan scriven. Die vermaerste historijscriver Salustius, een raetsman¹¹⁸ van Romen, scrijft aldus: Die stadt van Rome, als ick ghehoert hebbe, die hebben ghebouwet ende bewoent ten alder eersten die van Troyen ende hoer nacomelinghen, als Eneas mitten sinen. Die ander seggen dat se begonnen ende angheheven is gheweest van enen coninck genoemt Evander. Die derde segghen dat Romulus heeft begonnen te maken dye stadt van Romen. Ist dat nu van sulcken groten ende vermaerden stadt men niet en heeft een certeine kennisse van horen oerspronck, so en ist gheen wonder, dat men van andere landen ende steden dye so vermaert nyet en sijn, twifelicheyt heeft ende diverse opinien sijn, wanneer ende van wien die angeheven ende begonnen sijn. Mer daerom en sijn die historij- ende cronijckscrivers die andere ende andere meninghen ende opinien setten niet te verwerpen noch te verachten als onbesochten ende ydeote mannen; want dye outheit ende lancheit der tijden ende jaren heeft ghemaect die erroere ende dwalinghe.

Ten anderen male is te mercken dat dese landen, te weten gheheel Duytslant, aldus niet bevestighet ende bewaert waren mit mueren om die steden mit burghen, castelen ende sloten als si hem nu ter tijt bewaren ende beschermen voer den overvalle des vreemden volcs. Oeck mede en was doe niet die grote costelicheyt ende uutwendicheit van timmeringhe ende bouwinghe van huysen ende andere woningen alst nu is, als men dat daghelicxs bevint ende siet in steden, an kercken ende huysen; ende beholpen hem onse voervaderen mit enen slechten heencomen. Ende wanneer dat in enighe lantschappe oft plaetse dat volck soe seere vermenichvoudicht wert, dat si haer neringhe ende nooturft niet en mochten doen ende crighen in horen landen, so braken si op ende overvielen hoer nabueren¹¹⁹, ende verdreven dye uut horen landen, ende besaten dat, want dat volck was doe ter tijt noch grof, onbesocht ende ongeoefent in dat ruterspulle ende en wisten denghenen nyet teghen te staen die se overvielen. Ende daerom, om der onbehoetheyt willen, ende si gheen steden ende sloten en hadden om hem daer in te beschermen, worden si lichtelick overvallen. Ende als si dan een lantschap ghewonnen hadden, worden si oeck mede ghestarct doer dye bystant dergheenre die verwonnen waren, ende aldus wonnen si landen ende luyden lichtelick, als dat ghenoech openbaer is wanneer ende van wien sulcke dingen gheschiet sijn; als sonderlinge die Gothen die Hunen; die Lombarden wonnen Ytalien ende andere landen; dye Hongherssche overvielen die Duytschen; die Neder-Sassens, dat sijn Vriesen, becrachten Brittangen, dat nu Enghelant is. Welcke overvalle men lichtlick ghekeert soude hebben, had men steden, sloten ende castelen ghehadt als men nu heeft. Als nu die Romeinen in Duytslant quamen, ende dat soe onghebouwet ende onghetimmert vonden, doe begonnen die hooftluyden ende cappeteinen die van des keysers weghen daer ghesent waren (om dye landen onder dat Roomsche Rijck te brenghen, ende onder horen gheboden ende ghehoersaemheyt te houden, ende om den jaerlixen thijns op te heven ende te ontfanghen), te maken ende te bouwen steden, burghen ende castelen

117 ene AB.

118 raetsmam AB.

119 nabuereu AB.

[p. 16r]

ende dat om vele reden willen. Ten eersten om der groter slachte ende stride die daer ghevielen, daer die Romeinen victorie hadden, soe wert tot dier plaetsen ghetimmert tot ewiger memorie een stadt tot des keisers ere; ende also wart Ausburch ghemaect in Swaven van Tyberio, ter eren des keisers Octavianus Augustus, want daer een grote strijt tusschen den keiser ende den Duytschen gevallen was. Ten ander male maecten die Romeinen steden, sloten ende castelen in Duytslande, opdat si daeruut die landen mochten bedwingen¹²⁰ ende onder hore subjectie houden, ende dat si hem niet weder of en vielen. Ten derden male, om dat men oeck hemluden niet en soude overvallen. Ende om deser twe laeste reden willen deden die Romeinen timmeren ende maken dat grote slot ghenoemt Romenburch buten Leyden, ende dat huis te Britten, dat nu in die zee leyt, dat men noch sien mach alst ebbe ende laech water is. Voert tot Monster, bi den Haghe, ende tot andere plaetsen ende plecken daer men noch huden opten dach antiquiteen, monimenten ende vervallen timmeraetsen van steen siet ende vindt, die alte samen gedestrueert ende omgheworpen worden van den Hollanders, doen si vermeerden in volcke, ende die Romeinen partieden ende twisten onder malcanderen, als ghi na horen sult. Ende in dusdaniger manieren worden oec gebouwet ende ghetimmert die stadt Coellen, Regensburch, Mens, Lyons, ende meer andere. Mer die inwoeners der landen en dorsten dat niet bestaen, dat si enige steden, burgen ende sloten begonnen te maken, want men soude gemeent hebben dat si hen souden hebben willen setten tegen den Romeinen. Want soe lange die landen waren ende stonden onder vreemde heren die se mit ghewelt onder hem gebrocht hadden, soe en dorsten si der dingen gheen bestaen sonder beveel. Ende dit heeft ghestaen soe lange, totdat dat Roomsche Rijck quam an den Duytschen keiseren. Ende alsoe voert heeft hem Duytslant vermeerret ende verbetert in steden, sloten, castelen ende burgen. Uut desen voornoemde reden vervolcht claerlicken, dat men geen sekerheit uut autentycke ende warachtigen historien ende croniken vint, datter in Duytslant enige steden, sloten, burgen oft castelen ghestaen ende gheweest sijn voer Julius ende Octaviaens tijden, dan alleen die stadt van Trier; hoewel dat die Croniken van Trier seggen, datter vijf steden in Duitslant waren, die den van Trier onderdanich ende ghehoersam waren, ende brochten jaerlicx horen thijnspenninck aldaer, tot horen afgod Jupiter, als Coellen, Mens, Worms, Straesburch ende Bazel. Oft dat nu soe is, laet ic dat staen, om reden voerscreven. Want als Eneas Silvius, cardinael, die na paeus Pius die Tweede ghenoemt wert, scrijft in den Boeck van den Oerspronck der Beemers, soe is alle outheit oft gesten ende gheschienissen der outheit ghemenghet mit fabulen. Want die coninghen, vorsten ende steden lichtlijck gheloven alle dinghen ende gesten, die men van haer scrivet, als si luyden ende spreken tot horen lof ende eerlicheit. Ende scrijft voert van denghenen, die dat beghin ende den oerspronck van horen landen ende steden soe verde in ghevisierde boecken, croniken ende scriften soeken, ende haer edelheit ende eerwaerdicheit uut die outheit halen ende daerinne glorieren, ende seyt aldus: Die Beemers, als andere sterflijcke menschen, die berommen hem te bewisen horen oerspronck seer out te wesen ende van langhen tijden te sijn. Ende segghen, dat si sijn van den gheslachte der Slaven, ende segghen voertan dat die Slaven sijn gheweest onder denghenen die den toern van Babilonien maecten na der diluvie, daer die menichvoudicheit¹²¹ der tonghen of der spraken eerst beghan, soe sijn si Slaven, dat is, vol of veel woerden hebbende, ghenoemt geweest; ende sijn vandaen gecomen in Europen, ende hebben die landen daer begrepen.' Des gelijcken sijn oec veel van den Duytschen, die hem duncken seer edel te wesen, ende seggen dat si gecomen sijn van den Romeinen; ende men seyt oec dat die Romeinen gecomen sijn van den

120 bedwinden AB.

121 menichnondicheit AB.

[p. 16v]

Troyanen, ende daerin glorieren si. Ende desghelijcken die Fransoysen ende die Francken die in Duytslant sijn seggen oec dat si van den Troyanen gecomen sijn, als oec die Brittoenen oft Engelschen, die gecomen sijn van Brutus, dat een Troyaen was. Mer die Beemer nemen hoer begin ende oerspronck veel hoger, als van den Slaven, die den toern van Babilonien maecten. Mer si en seggen niet, wat coningen, wat heren ende vorsten si gehadt hebben, of wat lant si bewoent hebben, of tot wat tijden si in Europen gecomen sijn; mer anders niet, dan datter gheweest sijn Slaven, die dat lant eerst begrepen. Als oec die Hollanders seggen, dat si ghecomen sijn uut Brittangen oft Enghelant, ende begrepen dese landen van Hollant ende Zeelant, ende noemden hemselven oec Slaven. Mer van al desen en vint men ghene warachtige sekerheit. Ende dit is al een ydel ende bespotlic eer oft lof. Ende ist sake dat enige willen navolgen den Beemers, ende willen die edelheit hoers gheslachtes soucken uut die outheit der tijden, die en sullen dat niet nemen van den toorne van Babilonien, mer uut denghenen die gheweest sijn in der arke van Noe, oft hoger! uuten paradise, daer ons ouders Adam ende Eva uut ghecomen sijn, ende daer voert alle dat menschelicke gheslacht uut gesproten is. Alle coningen, als Plato scrijft, sijn ghesproten uuten knechten, ende alle knechten uuten coningen; mer die duechde allene ghebaert ende brengt voert die edelheit. Want alle outheit is vol ende ghemenget mit fabulen. Uut allen desen voergenoemden redenen ende argumenten is claerlick ende openbaerlick te mercken dat voer Julius Cesars tijden, gheen steden, sloten ende castelen gheweest sijn in Duytslant. Want men ghene naemcondigen oft warachtige historijscrivers gehadt en heeft, dan Ptholomeum, die grote astronomyn¹²², Julius, die eerste keiser van Romen, die al Walslant ende andere landen doertoech ende die brochte onder dat Roomsche Rijck. Ende wat hi bedreven ende ghedaen heeft in desen Nederlanden, dat scrijft hi properlick in een boeck genoemt Commentaria Cesaris, ende daerom wat gesten, striden, anhevinge ende oersprongen der steden of diergelijcken gescreven sijn, van denwelcken hi selver niet en roert noch scrijft, die mach men houden voer fabulen ende visierde dichten, als die scriver der Croniken van Sassen, daer dese landen oec in ghelegen sijn, scrivet van vele steden die Julius ghebouwet soude hebben, ende Julius doch daer selver niet of en roert ende scrivet. Voert Strabo der werltbescriver, Herodotus, Pomponius, Mela, Apianus van Alexandrien, Plinius ende meer ander, die alle vlitelick ende naerstich scriven van den Rijn, ende van sinen oerspronck tot in der zee, ende daertoe dat volck, dat op beiden siden gheseten is, ende van den gesten die daerbi ghesciet sijn. Mer si en scriven niet van enige steden an den Rijn gelegen; want hadden daer steden opten Rijn ghelegen, die souden si terecht bescreven hebben. Ende dat mach men hierbi mercken, want andere historijscrivers, die omtrent C jaer ende noch minre na Octaviaens tijden ghecomen sijn, die hebben steden ende sloten ghemaect gevonden, als Seneca, die omtrent Claudius des keisers ende¹²³ des keisers Nero tijden was, omtrent L jaer na Goods gheboort, die scrijft dat bi sinen tijden die II steden als Lyons in Walslant, ende Coelen in Duytslant van den blixem verbranden. Ende na hem is ghecomen een edel ridder ende cappetein uut Romen over den Duytschen, ghenoemt Cornelius Tacitus; ende was in desen Nederlanden omtrent C jaer na Goods gheboort. Die scrijft, dat hi vele steden ghemaect heeft ghevonden opten Rijn ende anders waer, die bi Julius Cesars tijden niet en waren. Van denwelcken die selver Julius oec niet en scrijft. Want als die Romeinen Duytslant onder hem gebrocht hadden, als bi Octaviaens tijden, soe wouden si dat behouden ende bewaren voer den overvalle des vreemden volcs, soe stercten ende bevesten si steden ende sloten, ende bisonder opten Rijn, als Coelen, Nijemagen, Romenburch ende tHuis te Britten¹²⁴, ende meer ander, als voerscreven is. Concluderende, dan mach men seggen, dat in desen landen van Hollant ende Zeelant

122 astronimyn AB.

123 en AB.

124 Bricten (schijnbaar) AB.

[p. 17r]

ghene steden, sloten, noch burgen geweest en sijn voer Julius Cesars ende Octaviaens tijden. Aldus, wat men van dat grote casteel van Slavenburch bi Vleaerdingen, thans in die Mase verdrenct leggende, ende van dat eylant van Walcheren in Zeelant daer hierof ghescreven wort voer Julius tijden, gheloven sal, bevele ic den ondersoekers van dien. Ende wat andere antiquiteen, monimenten, timmeraetsen, bouwingen hier in dese landen gevonden worden ende men dagelicx siet vervallen ende gedestrueert, ende andere, als bisonder die Hoge Burch tot Leyden, die noch staet, ende die Burch tot¹²⁵ Nijemagen, int lant van Gelre, ende dat starcke slot tot Beverwaerde, tusscen Uutrecht ende Wijck te Duersteden: dese houde ic al bi Julius tijden oft daerna ghetimmert ende ghebouwet te wesen.

125 to AB.