Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van der bequaemheit¹¹⁶, reinicheyt, chyerheit, ende neringhe der Hollanderen, als si die nu ghebruyken.
Dat XIX capittel.

Die costelheit des lants van Hollants betughet ende bewiset sijn soete ende genoechlicke ghelegentheit, ende veel profijten van den neringhen ende welvaringe dye int lant van Hollandt dagelixs gevallen ende geschien na der ghelegentheit te spreken. In den eersten sijn daer vele grote ende cleine montangen ende bergen, bequame ende grasige dalen, marasschen ende valeyen van grof ende cleyn wiltbraet. Voert, so sijnder schone wildernissen ende bosschaegen, lustich, ende dicht van bomen, ende sonder schade van ymant te vermoerden of te beschadigen; daer die coopman altijt reysen mach sonder sorch letsel of vertoeven. Want hi mit cleyne costen altijt bescheyt vindt te water met scepen ende roeyscuten, te lande mit wagenen ofte paerden. Daer sijn oec vele ebbende ende vloyende wateren, lopende rivieren, mit veel ander besloten ende staende wateren ende meeren, daer oec schone visscherien in sijn, behalven die blancke zeevisch die daer overvloedelijck ghevanghen wert, ende ghezoutet in vreemden landen ghevoert. Daer sijn oeck vele rijcke ende bemuerde steden, ende veele schone starcke castelen ende sloten. Dat volck is seer proper, puntlick ende reyn van habijte, wollen ende linnen. Dye huysen sijn van binnen seer properlick ghechyert ende ghestelt, sodat men in ghenen landen ende natyen gheen pontlicker noch ghechijerder huysen ende woningen en vindt, ende diergelijcken van eten ende drincken. Want men vintter van als dat des menschen hert begheren mach. Want daer comt uut allen natyen ende landen overvloedelick dat men begheert. Want daer ghelt ende goet in den lande is, ende tlant wert ghedient ende voorsien van allen nacyen des werlts om haer ghelts willen. Tis wel waer, dat sommige landen ende provincien hebben wel mineren van gout, silver, coper, yser, loot, tinne, metael, colen ende calck, mer het cost soe veel eer dattet bereyt wert, datter luttel profijt an is te doen. Mer Hollant heeft III mijneren ofte bergen, die alle neringhen ter werlt

116 bequaemhrit AB.

[p. 15r]

te boven gaen, ende daer alsoe groten ende onsprekelijcken ghelt ende goet of comt, dattet niet te taxeren en is. Ten eersten, dat grote winsel ende profijt dat daer comt van der haring ende ander ghedroechde visch, dye men uut Hollandt in allen landen, nacyen ende provincien voert. Ten anderen, dye onsprekelijcke profiten, comende van paerden, ossen, coyen ende schapen, die men uut Hollandt tot sekere tijden ende marcten haelt. Ten derden, dye ontellijcke menichte van butter, casen ende ander zuvel, dat men in Hollandt vindet ende ghevoert wert alle die werelt doer, ja, in dye nyewe eylanden, die daghelixs ghevonden werden. Ic laet staen noch andere neringhen die in Hollandt sijn, ende ic spreke van dat alre minste, dat sijn die conijnsvellen, die jaerlixs daer ghevangen ende ghegeten worden, dat die comenschap daerof is boven VI M gulden tsjaers.

In dit eylant van den Rijn volgen na den Hollanders ende Catwijkers die Kenemers, nemende hoer beghinsel van den Kenemer beeck, bij tsGraven May, ende loept verbi Haerlem, hoer hoeftstadt, Beverwijck, Alcmaer, na Tessel ende Wyeringen toe, ende soe voert nae dat Flye, Maersdiep, Heersdiep, Schelling ende Amelandt. Nae dye Kenemers volghen die Friesen ende Waterlanders, beghinnende van der steden van Amstelredam of an die noortside, ende after die grote stadt van Verona, hier voertijts staende buyten Alcmaer, int suyden ende west hebbende alsnu onder hem die steden Monickedam, Edam, Purmerende, Hoern, Medenblick, Enchusen, mit vele grote ende cleine dorpen sonder getal. Ende dit sijn grote, vrome, cloecke, stoute, starcke ende onversaechde mannen. In desen lande is weinich houts, mer si branden turf of droge schitten van hoer beesten, dye si overvloedich hebben, ende reden seer starck ter zee met grote schepen, ende dies gelijck ten haring. Dese plegen hier voermaels haer echt strengelic te houden, ende so wat echte vrouwe in overspul bevonden wert, sneet men tot groter confuys hoer vlechten of, die si met groter glorien ende eer noch huydensdaghes buyten hoer doeken, mit knotten by den oren, laten bliken ende dragen, tot een teyken dat si in gheen overspul bevonden en sijn. Ende om dese echtlicke reinicheit bat te onderhouden, soe mosten alle priesteren voermaels hijlicken, opdat si ymmers nyemants slaepcamer of bedde bevlecken noch ontreynighen souden, want si meenden dattet onmogelick waer, mannen sonder vrouwen in reinicheit te leven. Aldus sijnder IIII oft V nacyen van volck in Hollant, als Bataviers, legghende onder Gorichom; Wilten, leggende onder Dordrecht, mit Suyt-Hollant; Catwijckers ende Rijnlanders, legghende onder Leyden; Kenemers, legghende onder Haerlem, mit Noort-Hollandt; Vriesen ofte Waterlanders, leggende neffens Amstelredam, die men nochtans allegader onder enen ghemenen name noemt Hollanders, ende dye provincie het Graefschap van Hollant. Nu hebdij gehoert van den oerspronck, beghinsele, descripcye, situacye ende ghelegentheyt des lants van Hollandt, van den inwoenres als Bataviers, Wilten, Catwijckers, Kenemers, Vriesen ende Waterlanders. Ende voert van hoer vromicheden, zeden, manieren, bequaemheyt ende neringhe, die sij nu ter tijt useren ende bruyken. Dwelcke altesamen ghetogen is uuter compilacye ende tractate als voer gheseyt is.

Nu wil ick hier opsetten ende anheven een opinie, sprekende van den anvang ende beghinsel der landen, steden ende sloten int generael, die welcke opinie ende argumenten daerin begrepen. Ic, actoer van desen, bevele den experten ende gheleerden historiscrivers, die vele gesien ende gehoert hebben, ende daghelixs daerof tracteren ende spreken, submitterende mij mit dieper oetmoedicheit tot correctie denselven experten ende geleerden, want ick (als dye minste ghesien ende ghehoert hebbe) op mij selven niet staen en wil, alst behoert ende betaemlick is.