Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant, met die cronike der biscoppen van Uutrecht (Divisiekroniek)

Van die situatie ende ghelegentheyt des lants ende provincie van Germanien, dat is Duytslant, daer dat lant van Hollant, Zeelant ende Sticht van Uutrecht inne gelegen sijn, die voermaels met eenre ghemeenre namen Vriesen plagen te hieten.
Dat IX capittel.

Eer dat wi van onse regioen ende provincie van Hollant beghinnen te spreken, ist van node Germanien, dat is Duytslant, te bescriven, in welcke eynde Hollant, Zeelant ende Vrieslant met dat Sticht van Uutrecht gelegen sijn, om te bat tot onser meninghe te comen, ende om te bequamer uut te legghen, dat men van desen landen (waerom wi princepalick dese cronijcke anlegghen ende beghinnen) in ouden historien bescreven vindt. Germanien, dats Duytslant, wort alsoe van den Romeynen geheten, als Strabo scrijft in sijn VII boeck Van der gheleghentheden der landen, ende seyt dat

[p. 9v]

die Duytschen worden van den Romeinen genoemt Germani; Germani na der Roomsche sprake ende bedudinge is soe veel te segghen als II ghebroeders van eenre vader ende moeder; want si die Duytschen noemden broeders te wesen van den Gallen, dat is van den Walen, want si malcander gelijck waren in lichame, coloere, zeden, manieren, ende int leven; want si groot ende wit van lichaem waren. Aldus noemden se dye Romeinen Germanen, dat sijn ghebroeders. Mer te spreken nae ouder meesters opinie, waerom dat se Germani hieten, is dese: want die Scijthen, die an Duytslant gelegen sijn, noemen enen groten starcken ende cloecken man german; dat is also veel te seggen als groot van statueren, ende starck als een beest. Want die Duytschen hier voermaels pleghen hem te gheneren mit jaghen in der wildernissen, ende aten raeu vleys ende wiltbraet, als beesten. Waerom dat si starck waren als beesten. Sy en ghedoechden nyet dat yemant bij hem woende. Si en hadden ghenen wijn, noch gout, noch silver, dan alleen coper oft metael, daer si harnes of maecten. Si en hadden gheen goden noch en wisten van ghenen religye te spreken. Mer namaels, bij lancheden van tiden, hebben si mede afgoden anghenomen, gheliken andere natien ende provincien⁹⁷. Ende als si quamen tot obediencye des Roemschen Rijcks, begonnen si dye landen te bouwen mit steden ende castelen op dye rivieren, voer den anvechtinghen der Barbaren uut vreemden landen comende, van den welcken men noch oude timmeraetsen ende vervallen mueren in vele plaetsen legghen siet. Onder den keyser Nervius en droncken si noch ghenen wijn, noch datgheen dat hem cranck ende sacht van lichaem maken mochte. Onder den keyser Nero en hadden si tghebruyc noch niet van goude ende silvere penningen, mer deden haer comenscap ghevende ende nemende dat een goet voer tander. Ende doen Sinte Bonifaes die ander bisschop van Uutrecht dat Woert Goeds predicte onder den Sassen ende Vriesen, aten si noch paerdenvleys. Ende die keyser Probus admitteerde ende toeliet den Duytschen dat si wijngaerden mochten setten, dat te vorens alleen gheoerloft was den edelen ende ridderen. Nu mocht yemant vragen hoe dat by comt dat men also weinich van desen dingen bescreven vindt. Daerop antwoert een groot out historijmeester ende cosmographus, uut Scijthen gheboren, ghenoemt Ethicus, die byna alle dye werelt omme ghevaren ende gheseylt heeft, ende dye oeck alre eerst als men vermoet, die proprieteiten des volcs omtrent der zee van desen landen van Duytslant bescreven heeft. Dese scrijft dat dat volck van desen landen gheen kennisse van letteren oft scriftuten en hadden, ende en thoonden niet dan alleen haer menschelijcke natuer ende ghedaente, levende onwettelijcken ende onmenschelicken als beesten. Ende al hadden si al letteren ende scriften ghehadt, so souden si hem gescaemt hebben haer leven, zeden ende manieren in scrifte te stellen, want si beestelick ende niet menschelick en waren. Wie en soude niet abhorreren ende verscricken als men hoorde segghen, dat si paerden, wolven, vossen, ghijeren, crayen, storcken, camelen, jae serpenten ende slanghen aten, ende offerden haer goden hoerre dienstboden onnosel bloet, welcke zeden, manieren ende leven si noch vele van henluyden oeffenden ende hilden totten groten coninc Kaerls tyden toe. Dese voernoemde Ethicus, historijscriver, wiens scriften Sinte Jheronimus een commentator ende beduder is, scrijft dat dye Sassen ghecomen ende ghesproten sijn van een natye van volck, ghenoemt Griphi, by die grote berghen van Rijpheen, legghende omtrent dye grote Noortse Zee, dyewelcke Duytslant, daer Zassen in gheleghen is, eerst beheerden, want Sassen is een groot, lanck ende breet lant, want alle tlant dat leyt tusschen den Rijn ende dye zee, die men hiet Baltheum, of die Duytsche Zee, plach men hier voermaels Sassen te hieten, ende hadde beleghen an dye westsijde den Rijn, an dye noortsijde Denemarcken, an die zuytsijde Franckenlant, Beyeren ende Beemen; an die oestsijde Slesien,

97 provintien AB.

[p. 10r]

Pruissen ende Polen⁹⁸. In welke terminen besloten sijn Duringen, Hessen, Michen, Brandenburch, Bruijnswijck, Pomeren, Hollant, Zeelant, Vrieslant, Uutrecht, Meyenburch, Bremen, Halberstadt, Hilsemen, Werden, Munster, Westfalen, Lunenburch, Lubeck, Rostwijck, ende voert alle die custe van der Duytscher Zee langhes. Dese ende meer andere waren alle Zassens ghenoemt, als Hoech-Zassens ende Neder-Sassens⁹⁹. Dese Griphi voorseit pleghen te eten menschenvleys, ende beesten als ghijeren, camelen, wolven, beren, honden, apen ende andere beesten, dye onmenschelick sijn te noemen; ende en hadden noch broot, noch soudt, noch wijn. Dwelck men altesamen wel gheloven mach aldus te wesen, omdattet Sinte Jheronimus bescrijft ende bedudet op dat boeck van Ethicus voornoemt. Ende ditselve wert noch in vele plaetsen in sommighen dinghen useert ende onderhouden, als dye Denen ghebruycken ghedroechde visch voer broot; dye Vriesen eten butter, caes, eyer, ende drincken melck ende wey of heuy. Dye Neder-Sassens ofte Oude Sassens, als sijn die Westfalers ende Munsterse ende daer omtrent, eten raeu ende ghedroecht vleys. Nu hebdi ghehoert dye zeden ende manieren van onsen ouderen leven, ende pleghen te woenen in holeberghen ende steenrootsen, daer men se vant. In anderen laghen plecken maecten si hutten ende koyen van willighen rijsen ende ander boomen. Mer na den male dat die Romeinen heren van Duytslant gheworden waren, hebben si dese zeden ende beestlijcke manieren ghereformeert, ende tot enen beteren staet gheredigeert ende ghebrocht, want si brochten daerin timmerluyden, steenbackers, metselaers ende dijckmakers, dye dat lant bedijcten mit hoghe ende brede wallen ende dijcken voer den anvloet van der zee. Ende hebben daerof ghemaect een lustich ende suverlick lant om te bewonen, dwelck nu eens deels bewoent wert van den Vriesen, Frisiabonen, dat sijn Waterlanders, Catten, dat sijn¹⁰⁰ Catwijckers, ende Rijnlanders, Canenefaten, dat sijn Kenemers; eens deels oeck van den Bataviers, dat sijn Hollanders, ende Batavoduers, dat sijn Betouwers, dye welcke landen nu allegader tesamen onder enen naem Hollant ghenoemt werden; ende plach hier voermaels in ouden gesten te hieten Batavia, hoewel dat men noch in sommighe oude brieven van den graven ghegheven bescreven vint Holtlant, mer Plinius ende dye Romeinen noement Batavia ende heeft sijnen naem van der hoecheit of diepheyt; want Batavia is soe vele te segghen als bassa terra, dats laechlant of hoollant, want het plach hier voermaels, eert bedijct worde, mitten wateren ebbende ende vloeyende bedect te legghen ende overvloyet te wesen. Daerom accorderen die twe namen¹⁰¹ wel overeen: Batavia ende Hollandia; mer Holtlandia¹⁰² niet, als voerscreven staet, welcke provincie van Batavien of Hollandt van vele Romeynsche scrivers ende meesters ende van vele keyseren seer vierlick ende gheacht is geweest, dat welcke eer dattet onder tRoomssche rijck quam, van den Engelschen Bartoenen dye Brutus verdreef, ende van den Sassens bewoont werde. Ende wert dicwils van den Hunen, Denen ende Noordtmannen ghedestrueert ende verwoest, ende oeck van den Saracenen, comende uut Affriken; ende was seer weynich bewoont mit volck, om der saken willen voorscreven; mer na den male dat die Francken Vrieslant bedwonghen hadden, ende sij tlant eenen heer ende grave ghegeven hadden, ist van daghe te daghe betimmert ende bewoont gheworden, ende hebben dat teghen den Denen ende Noordtmannen vromelicken ghedefendeert ende beschermt, als men na int proces van deser cronijke horen sal. Om te vervolghen ende tot mijne voer ghenomen materie van Duytslant te comen, soe sal men weten dat Duytslant ghedeelt wort in tween, als Hoech-Duytslant, ende Neder-Duytslant. Hoech-Duytslant¹⁰³ beghint van den gheberchten Alpes, dye Duytslant scheyden van Ytalien ende Lomberdien, tot die stadt van Ments; ende van Ments nederwerts tot in die

98 Poleñ AB.

99 Neder-Sassans AB.

100 zij AB.

101 mannen AB.

102 Holtladñia AB.

103 Hoeh-Duytslant AB.

[p. 10v]

zee wertet geheten Neer-Duytslant, ende heeft in hem besloten boven liiii natien van volck, ende sijn altijt die vroomste ende vermaerste mannen van wapenen geweest die men vant. Want die Romeynen, doe si in haer cracht ende bloeyen waren, en conden si nochtans geen grote dinghen doen sonder dye Duytschen, ende bovenal bisonder die Hollanders, als Cornelius Tacitus seyt int Boeck van der bescrivinge der Duytschen. Mer datter nu alsoe weinich of blijct in der historien, doet eerst in dye outheit der jaren ende versumelheyt der menschen; ten anderen om die onbequaemheit der namen, want die historijbescrivers ontsaghen hem die gesten van den Duysschen te bescriven, want die vocabulen ende namen van den steden, wateren, bosschen, marasschen, rivieren, meeren ende der mensschen dicwils mitten Latijn niet overeen en quamen. Ende men vant in Duytslant noch gheen gheleerde mannen tot Vespasianus tijden toe, dye de feyten ende gesten van haer eyghen landen conden bescriven. Mer al dat wi daer of van outs hebben, dat scriven ons Ethicus Scijta, als wi eens deels voer geroert hebben, ende Plinius Secundus, Cornelius Tacitus ende Julius Cesar. Ten derden mael waerom dat men gheen gesten van den Duytschen bescreven vindt gelijck men doet van den Romeynen, is dese, als Julius Cesar scrijft in sijn VI boeck genoemt Commentaria: dat die regenten ende stadthouders van Walslant ende Duytslant en wouden niet admitteren noch gehengen dat men dye gesten van den landen van Walslant ende Duytslant bescriven soude, want dye Romeynen en souden dat nyet connen ghedraghen, noch moghen lijden, omdat si daer soe veel volcx ende vrome mannen ghelaten hadden, eer si dye mochten brenghen tot haerdere subjectye ende onderdanicheyt. Ende sonder twifel, twaer den Romeinen tot hoer afterdeel, schande ende confuys, dat men in den gesten lesen soude, dat si gheen ghoet noch bloet en spaerden, als Orosius seyt, om te comen tot hoer opgheblasen hoverdye, ende heerschappie te hebben in vreemden landen, ende om hoer onversadelicke ghiericheyt te stoppen. Ende om dit met reden te bewisen, so vint men warachtelick bescreven, dat Julius Cesar binnen X jaren dat hij uut was ghetoghen om dye landen van Spangen, Waslant, Duytslant ende Enghelant te brenghen onder dat Roomsche Rijck after gelaten hadde boven X C M weerachtige mannen. Nochtans wert hi mit groter triumphen in Romen ontfangen, ende heeft, die eerste onder den Romeynen, dat keyserrijck allene ontfangen ende angevaert, om dat hi die landen onder dat Roomsche Rijck gebrocht hadde. Mer dat bloet datter ghestort was, noch dye grote costen, dye met sware exactien ende scattingen der burgheren ghedaen waren, en saghen si niet an. Het was hem alleen ghenoech, dat si in vreemden landen heerschappie mochten hebben, hoewel dat si nochtans bekenden, dat die Duytschen veel cloecker ende vromer waren dan si waer; of dat Cornelius Tacitus scrivet, dat op een tijt quamen die Duytschen met sekere commissien ende boetschappen te Romen, ende sijn gecomen in Pompeius hof. Daer saghen si sitten elck nae sijnen staet ende digniteyt; mer onder als, saghen si sitten onder den senatoren enighe van vreemde habijten. Soe vraechden si wie dye waren. Ende hem is geantwoert, dattet waren legaten ende ambassaten der landen ende provincien van buyten, dye vroem van wapenen waren, ende den Romeynen ghetrou, waerom dat men se dese eere weder bewijsde. Doen riepen dye Duytschen met luder stemmen, dat sijt alle hoerden: 'O, wie isser onder alle die sterflijcke menschen cloecker van crachten; ende wie isser onder dye sonne den Romeynen ghetrouwer, dan wi Duytschen?' Dit segghende, sijn si anghetreden, ende sijn gaen sitten onder den senatoren. Ende men heeftet doechtlick ghenomen, wanttet in der waerheyt alsoe was, ende nyemant en conder teghens segghen. Dit is int corte gheseyt tot lof ende prijs van den Duytschen natye. Ende afterlatende die princepale ende naemcondighe provincien van Duytslant te bescriven, wanttet te langhe vallen soude, dus wil ick

[p. 11r]

alleen ons eygen ende proper lant ende graefscap van Hollant, Zeelant, Vrieslant ende Sticht van Uutrecht voer mi nemen te bescriven; ende dat ghedaen sinde, wil ic mi wederkeren tot die principale historie, daer ict gelaten hebbe, als daer Brutus die gyganten ende ruesen uut Britangen oft Enghelant verdreven hadde, waer die eerst landen ende hoer woningen begrepen.

Item. Datghene dat hier nu volcht, is getogen uut een tractaetgen, dat broeder Cornelius Aurelius, canonick regulier, ghemaect heeft; mer oft al autentijck ende warachtich is, beveel ic den geleerden historiographen ende meesters; ende also ic daerin bevinde vele notabele puncten, die Julius Cesar ende Cornelius Tacitus bescreven hebben, aldus wil ic dat hier mede in dese cronike insereren ende setten, opdattet in memorie bliven mach.