De Ystroom

(1671)–Joannis Antonides van der Goes– rechtenstatus

Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

bron

Joannis Antonides van der Goes, De Ystroom. Pieter Arentsz, Amsterdam 1671

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr anto001ystr01_01

logboek

- 2015-03-27 RK colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur: 28 K 25

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Ystroom van Joannis Antonides van der Goes uit 1671.

redactionele ingrepen

fol. ****1v: A Aloude → Aloude: ‘'t Aloude Rome stond verzet’.

fol. ***3v: aau → aan: ‘Om 't zwaar beslag aan mind'ren te verdeelen’.

p. 22, noot: Gelijkenis → Gelijkenis: ‘De Scheepstimmerwerv. Gelijkenis’.

p. 26, noot: overwin t → overwint: ‘Overwint het Oostershuis tot Antwerpen’.

p. 33: . → ,: ‘DE steven nu van land, vaert wel gy watersloten’.

p. 36: behoefiicheit → behoefticheit: ‘Wiert eertijts uit behoefticheit gebruikt’.

p. 44: een deel van de tekst is moeilijk leesbaar. Dat is hier tussen vierkante haken aangevuld: ‘Die al de vaste kust zien naer hun [w]etten hooren’.

p. 56, noot: Eu → En: ‘En in het laght’.

p. 73: eu → en: ‘gulde bruiloft van Peleus en Thetys’.

p. 97: majolein → marjolein: ‘Na tijm en marjolein ten korven uitgestreeken’.

p. 115: erbarmeljk → erbarmelijk: ‘Ten roof en schouspel, met erbarmelijk gezucht’.

p. 137: heerlijheit → heerlijkheit: ‘en bezien uw heerlijkheit met lust’.

p. 139: schieljk → schielijk: ‘zoo schielijk volboud, als Theben’.

p. 142: Dorst → Drost: ‘Floris, en den Drost P: C. Hooft’.

p. 142: eən → een: ‘De dapperheit van eən' Vrybuiter 't Hoen’.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (*1r, *1v, *2v, t.o. ***1r, t.o. 1, t.o. 33, t.o. 68, t.o. 69, t.o. 101) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[fol. *2r]

DE YSTROOM.

Begreepen in vier boeken.

Door

J. Antonides

van der Goes.

t' Amsterdam,

By PIETER ARENTSZ. Boekverkooper in de Beursstraet, in de drie Raepen. mdclxxi.

[pagina 139]

BLADWYZER

Van

DEN YSTROOM.

HET EERSTE BOEK.

INleidinge en voorneemen des dichters.		1
Gelykenis van de morgenstar.
Stoffe van dit werk.
Gelijkenis van een vlucht van zwaenen.
Aenroeping.
d'Ykant wort eerst beschreven.		2
't Blaeuhooft.
De Zandhoek.
	Gelijkenis van een Abeel.
't Reaelen Eiland.
Bikkers Eiland.		3
Aenspraek aen 't Y.
Beschryving van de Houttuin.
	Gelijkenis van 't Noordsche woud.	4
De nieuwe vischmarkt.
De Haringpakkers tooren,		5
Pleeg de Kruistooren te heeten.
De Haringpakkery.		6
De nieuwe brug, het gewoel en nieuwicheden op de zelve.
	Gelijkenis van een biezwarm.
	Gelijkenis van een havik.	7
	Gelijkenis van 't hof van Dido.	8
Verhael van Kandië.		9
	Gelijkenis van gezwolle stroomen.
Hoe vreemt een der oude visschers opzien,		10
En wat hy oordeelen zoude van zulk een menigte van schepen.
De Faem woont op de Nieuwe brug.		11
Geschil tusschen den Y en Amstelgod, Gelijkenis van stieren.		12
Hun oorlog en Krijgsrusting:
Wert door Neptuin gestuit.
De Schreiershoek en tooren;		13
Waer van die naem zijn oorsprong heeft.
Het Nieuw Eiland, zoo schielijk volboud, als Theben
Door het speelen van Amfion.		14
Eerbiedigheit van 't water voor den Amirael de Ruiter.
't Westindisch huis		16
Heeft een' eeuwigen naem verdient.
De Nieuwe graft.		17
Het werkhuis, gemeenlijk het willige Rasphuis genaemt.
Kattenburg,		18
Wort (gelijk men voorgeeft) genaemt nae de Katten.
Het Magazijn.		19
Het dak is bedekt met water, om in nood van brant dat te laten afschieten:		21
In de gevels zijn water goden gehouwen.
Het Nieu Magazijn.		22
De Scheepstimmerwerf.
	Gelijkenis van 't schakeeren der verwen.
	Gelijkenis van mieren.	23
Het bouwen van schepen.
	Gelijkenis van de ontleders.	24
De Smits.		25
De Scheepstuin en 't gewoel in de zelve.
Het Magazijn van d'Oostindische Maetschappy,		26
Overwint het Oostershuis tot Antwerpen, dat zijne vensters met de dagen van het jaer bepaelt.
De Indiaense stroomgoden zijn hier over verwondert,		27
En de baren van het Y,
Die van den Zuiderzeegod begraeut worden over hun traegheit.
De maght en rijkdom van Amsterdam hieruit af te meeten.		28
De Lijnbaenen.
De Lijndraeiers gelijken de huichelaers,		29
Die worden hier beschreven.
De muur van Amsterdam.		30
De Stad magh zich op haeren muur beter, als Sina op haeren ringmuur verlaeten.		31

HET TWEEDE BOEK.

DE dichter begeeft zich op het Y.	33
Aenspraek aen den Koning der winden.
Droefheit van den Ystroomgod over het verdrinken

[pagina 140]

van den Boheemschen Erfprins in zijn' vloet.		34
	Gelijkenis van een oude Leeu.
	Gelijkenis van twee legers.
Troost voor den zeeman en verdediging der zeevaert.
Oorsprong der zelve,		36
Wiert eertijts uit behoefticheit gebruikt, nu uit weelde, en om schatten te vergaederen.
Reize nae Nova Zembla van Heemskerk.
't Gekrioel en leeven op het Y.		37
Vaert naer't Oosten, en Sina.		38
Vaert nae Amerika, ende Goudkust:		39
Vergeefs van de natuur met zoo wijd een zee van Europe afgescheiden.
De geest van den Mexikaenschen Keizer Atabaliba waert daer noch,		40
	Gelijkenis van een boschleeuwin.
Hy spreekt onze matroozen aen,
En wort getroost door de nederlaeg der Spaenschen.		42
Beschryving van een Orkaen.
	Gelijkenis van de Melkweg.	43
	Gelijkenis van een woedenden Olifant.	44
Schatten der Oostindische Maetschappy in Indien.
De Kormandelsche kust geeft Suiker en Elpenbeen.
De Malabaersche de zwarte, witte, en lange Peper.		45
Kochin geeft Gember en Paerlen
Bisnager en Indostan,
Katoenen.		46
Bengale zijde, Diamanten, en ander kostelijk gesteente, ook Salpeter.		47
Borneo geeft Kamferen, Agarikus.
Sumatre den Benzoïn; Paradijshout, Bezôar		48
en Tamarinden.		49
De dichter spreekt van Galiga, Kanneel, Kassie, Myrabolaenen,
En Sandelhout.
Oorzaek waerdoor het is root geworden.
De Saters vermommen hier mede hun aengezichten.		50
d'Uitheemsche kruideryen krijgen haer waerdy uit onze weelde.
De Indiaensche handel verspreit zich		51
Van Japan, tot het Roode meer, en in Persien.		52
De Oorlogh tegen den grooten Makasser.
Te rug reize naer het Y,
Langs verscheide kusten.		53
Beschryving van de Zandzee, en 't gebergte van Atlas.		54
De dichter ziet Algiers,
	Gelijkenis van een Komeet.	55
En Kandien.
Komt weder op het Y,		56
	Gelijkenis van de morgenzon.
En in het Jaght.
Ziet de menigte van schepen, en daer onder de Guineesvaerders.		57
Die nae de Levant zeilen, en
De Groenlandsvaerders.		58
	Gelijkenis van een hart.
Waerschijnlijkheit waerom Venus uit zee geboren is.
Beschryving van den brandenden berg Hekla op Yslant.
De Houtvloot komt op 't Y aenzeilen.		59
d'Oostzee, eertijts de geessel van Europe		60
En inzonderheit van Italien,		61
Voorziet ons nu gewilligh met koopmanschappen.
Zweden zend koper en honig.
Deenmarken ossen.
Pruissen kooren en barnsteen.		62
Gebruik van de zelve.
Beschryving van een geambert lijk door den Heer Kerkring.		63
Poolen geeft overvloet van graenen;
Die echter wijken voor de Zuidbevelandsche in Zeeland.		64
	Gelijkenis van een voester.
De Spaensvaerders brengen Citroenen en Oranjen meede, ook rozynen.		65
Uit Vrankrijk haelen onze vlooten Wijn, Zout, en Kastanjen,		66
Gelijk ook de Fransche wulpsheit.
Engelant geeft mee zijn waeren.
Besluit van dit boek.		67

HET DERDE BOEK.

DE dichter vertelt wat hem in zee bejegende;	69
Komt in het Hof des Ygods,	70
Ziet de Joffers en leert hare naemen.
Aenspraek aen de begunstigers van dit werk.	71
Beschryving van het hof des Ystroomgods.
Nijd der watergoden over de kostelijkheit van 't gebouw.	72

[pagina 141]

't Paleis is doorgaens versiert met beeldwerk en Schilderyen van Scyle &c.
	Gelijkenis van een vlugtend hart.	73
Al het hofgezin vertrekt naer het paleis des Zeemonarchs.
	Gelijkenis van een vlucht doffers.
De dichter vertrekt meede om te zien de gulde bruiloft van Peleus en Thetys.
Beschryving van het Zeehof.		74
Ovidius, door Proteus misleit, beschrijft het huwlijk van Thetys anders als wy.
De dichter verhaelt den Oorsprong der Gulde Bruiloft.		75
	Gelijkenis van de Lentezon.
Thetys wort gescheiden van Triton haeren gemael, en aen Peleus gehuwlijkt;		77
Welke echt zy jaerlijks met een Gulde bruiloft viert.
De watergoden verschynen ter feeste,
En voor eerst de Tyber.
d'Arno, Eridaen of Po:		78
d'Indus,		79
De Ganges,		80
De Nijl,		81
	Gelijkenis van den onweêrwekkenden Triton
	Gelijkenis van den donder.
De Donau en Rijn, de Seine, de Teems,
d'Iber en meer andere:		82
Eindelijk komt ook Thetys ter bruiloftzaele ingetreden, en wort van Peleus ondersteunt.		83
	Gelijkenis van den blozenden dageraet.
d'Ygod wort boven andere Stroomgoden aen tafel geschikt, waerover die hem benyden.
De Tritons, Najaeden en d'andere Zeevorstinnen, vermaeken de Feestgenoden met gezangen en danssen.
De Hofpoeet Proteus, om het Bruiloftdicht gebeden,		84
Leest het ten verzoeke der goden.		85
Inhoud van 't zelve.
De wrok tegen den Ygod begint uit te barsten.		86
	Gelijkenis van een zwangere wolk.
De Seine vaert heftigh uit, en schelt hem voor oneedel, roemt op zijn eigen geslacht en grootheit, en verkleint den Ystroom.		87
De God des Ystrooms opstaende om zich te verantwoorden, wert belet.
De Seine vaert voort, en zegt dat hy al zijn maght de Zuiderzee heeft dank te weten.
	Gelijkenis van het vier.
Hy stelt zich verre boven het Y,		88
En spot met de kleinheit van zijnen naem.
De hooftoorzaek van 't krakkeel tusschen de Seine en Ygod.
	Gelijkenis van twee rotsen.	89
De Ygod verdadigt zich,
Verschoont by Thetis deze ontijdige verantwoording, en stelt zijne macht in top, zelfs uit achting van de Seine.
Hy toont dat hy in adel en afkoomst niet hoeft te zwichten,		90
En altijt van de stroomgoden voor een Vorst erkent is geworden.
Ook bewijst hy dat de grootheit en macht alleen bestaet in vergenoegen.		91
	Gelijkenis van eenen vloet.
	Gelijkenis van Stieren door den Wolf belaegt.	92
Hy zegt hem niet te zullen wijken zoo 't op een daedelijkheit quam,
En gelooft dat hy in die gelegentheit zelf niet zonder vreeze zoude zijn.		93
Zijn naem is de Y van Pitagoras.
De Seine valt hier op den Iber aen.		94
De Iber antwoort de Seine, en dreigt hem met het vermogen van het Y.		95
De Seine vaert weder uit.
De Iber antwoort.		96
	Gelijkenis van een Genet.
De Seine scheurt den Iber een slip van den mantel
Verbaestheit der goden.		97
	Gelijkenis van den Koning der biën.
Neptuin stilt den oproer,		98
En spreekt tot voordeel van den Ygod: toont dat het stroomendom in hem is gehouden,		99
En gebiet elk wederom aen te zitten.

HET VIERDE BOEK.

DE Dichter bespiegelt uit Waterlant de Amsterdamsche hooftgebouwen.	101
Gelijkenis van de dennen.	102
Beschrijving van Sardam,
De Zaen, en de bleekeryen van Oost en Westzaenen.	103
Aenspraek aen de Zaen.

[pagina 142]

Verschooning over deze uitweiding.		104
Beschryving van den Ystroom.
De Ystroomgod wort van het Sparen begroet,		106
En herdenkt de dapperheit der Haerlemmeren voor Damiaten.
	Gelijkenis van Hippolite
Haerlem is vermaert door de vinding der druk konst, de lof der zelve.
Door de Heeren Blaeuwen in top gevoert.		107
Het Y ziet ook het huis ter hart en de Waterlandsche dorpen,
En aen den zuiderzeekant Edam en Hooren;
Ook het Huis te Muiden, vermaert door Graef
	Floris, en den Drost P: C. Hooft:	108
Tegenwoordig door den Drost Vlooswijk.
	Gelijkenis van Filomeel.
	Gelijkenis van een Zwaen.
Verschyning van een Meermin by 't huis te Muiden.		109
	Gelijkenis van Kerkkoraelen.	110
Gezang van de Meermin:
Zy spelt den Ystroom een' eeuwigen lof.
	Gelijkenis van de Maen.
	Gelijkenis van 't rivierendom.	111
Amsterdam strekt een wijk voor onderdrukten en vreemdelingen,
Breit haer Paelen uit door de scheepvaert,
Licht de gewetendwang de voet,		112
Hard het uit ter zee tegen Spanje, Portugal en Engelant.		113
Beschryving van een zeeslach, en den oorlog in de Zont.		114
Wat de Stad moet uitstaen te lande.		115
t Land, als een Andromeda gebonden,
Word door de Staeten en Prinsen van Oranje gereddert.		116
Wreetheit van den Hartogh van Alba
	Gelijkenis van een winterbeer.	117
Einde van het gezangh.
De dapperheit van eən' Vrybuiter 't Hoen.		118
	Gelijkenis van Schanderbeg.
Lof van Bossu en laster.
	Gelijkenis van een boschzwijn.	119
	Gelijkenis van een Tiger.	120
d'Ygod stelt den Zuiderzeegod 's lands noot voor oogen.
	Gelijkenis van een onrust.
Verhael van de Noordhollandsche vloot die in 't ys bezet, weêr schielijk ontkomt.		121
	Gelijkenis van een scheepsboukonstenaer.	122
	Gelijkenis van de zonnebloem.
De vryheit is 't Palladium van Amsterdam.		123
d'Amsterdammers steken den bezem op den mast.
Veneedje trout de zee.		124
't Y en Amsterdam, versieren elkandre.		125
	Gelijkenis van paeuweveêren.
Menighte van afvaerende en aenkomende reizeren.		126
't Vermaek op het Y met Jachten.
Vryaedje op den Ystroom.		127
Wintervermaek op het Y, met sleeden en schaetsen.		128
	Gelijkenis van een Tartaersche pijl.
Bequaeme reede voor de schepen op het Y.
Waer de schuuring en diepte van daen komt.		129
Verscheide stroomen, met het Y vergeleken, vallen te light.
	Gelijkenis van strandgevogelte.	132
Beschryving van het Hok, daer de oorlogsschepen in leggen.
	Gelijkenis van de zon.	134
Oorzaek van 't overvloeien des Ystrooms.		135
Edam wiert eertijts Ydam genaemt.		136
Het Y geeft een sterkte aen de Stad.
Al de nabuursteden eeren Amsterdam.		137
Het Y, en Amsterdam hebben alleen hun welvaert de goede Regeringe te danken.
	Gelijkenis van de maen.
Besluit van dit werk.		138

Vorige Volgende

De Ystroom

Over het gehele werk

plaatsen