Bio- en bibliografisch lexicon van de neerlandistiek

Harrison, F.

Harrison, Francis * 1693/4 (?); † na 1735, docent die De Engelsche en Nederduytsche School-Meester schreef, het enig bekende 18de-eeuwse Noord-Amerikaanse lesboek Engels voor Nederlandstaligen/Nederlands voor Engelstaligen, dat in 1730 in New York verscheen.

Over Harrison is weinig bekend. Het beeld dat tevoorschijn komt uit de vindplaatsen waarin aan Harrison gerefereerd wordt, alle in New York en New Jersey, is zeer onvolledig. Harrison is waarsÈchijnlijk in 1693/4 geboren, wellicht als zoon van John Harrison, bekend als de ‘Great Landholder’, en hij was werkzaam als leraar, rechter, douanebeambte, belastinginspecteur, secretaris en commissielid. Er zou zelfs sprake kunnen zijn van twee personen met de naam Francis Harrison: één in New Jersey (leraar) en één in New York (de overige beroepen). In zijn boek wordt hij beschreven als leraar woonachtig in Raritan, Somerset County, New Jersey. Harrison heeft een prominente rol gespeeld in het verzoek een nieuwe Nederlandse dominee naar Raritan te halen, wat ongetwijfeld als motie van wantrouwen tegen de toenmalige dominee Frelinghuysen bedoeld was. Van belang is ook zijn waarschijnlijke steun aan De Klagte van eenige Leeden der Nederduytsche Hervormde Kerk, [...] over het gedrag [...] van Do. Theodorus Jacobus Frilinghuysen met syn Kerk-Raaden [...] in 1725: zijn vragen in dit pamflet worden duidelijk als voorbeeld tegen Frelinghuysen genoemd, en de ondertekenaars ervan werden jarenlang uit de kerk verbannen. Toen dit conflict woedde, kwam De Engelsche en Nederduytsche School-Meester uit. Wellicht om die reden is Harrisons boek relatief onbekend gebleven.

Ontwikkeling en karakterisering

In tegenstelling tot de bewering in zijn Aan den leser dat hij ‘noyt diergelyke gront regulen’ gezien heeft, heeft Harrison zeer uitgebreid uit eerdere bronnen geput. Verreweg de belangrijkste bron voor zijn De Engelsche en Nederduytsche School-Meester is Anglo-Belgica. d'Engelsche en Nederduytsche Academy van Edward Richardson uit 1677 geweest: meer dan tachtig procent van de inhoud van De Engelsche en Nederduytsche School-Meester komt letterlijk overeen met Richardsons werk. Overige bronnen zijn Den Engelschen School-Meester uit 1646, J. G. van Helderens A New and Easy English Grammar, Containing Brief Fundamental Rules, Usual Phrases, Pleasant and Choise Dialogues uit 1675, H. Hexhams Dictionarium, ofte woordenboeck, begrijpende den schat der Nederlandtsche tale, met de Engelsche uytlegginge (1647/48), en Groot Woordenboek der Engelsche en Nederduytsche Taalen [...] Nevens eene Spraakkonst derzelve uit 1691 van W. Sewel.

In de opbouw van De Engelsche en Nederduytsche School-Meester volgt Harrison grotendeels Richardson. Op een korte inleiding, ‘Aan den leser’, volgt een uiteenzetting over medeklinkers, lettergrepen en woorden van één tot en met zeven lettergrepen. Na verscheidene stichtelijke teksten en voorbeeldbrieven, ‘Verscheyde Brieven’, wordt de Engelse grammatica behandeld. Het boek besluit met een lijst Nederlandse en Engelse voornamen.

Het boek is tweetalig, Engels en Nederlands. Op de titelpagina beweert Harrison dat hij zowel de Engelstaligen als de Nederlandstaligen in Noord-Amerika hoopt te kunnen helpen respectievelijk Nederlands en Engels te leren. Uit het feit dat slechts de Engelse grammatica behandeld wordt, en dat bijna alle voorbeelden eerst in het Engels gegeven worden, mag geconcludeerd worden dat de doelgroep alleen Nederlandstalig is.

Invloed

Hoewel zijn boek, De Engelsche en Nederduytsche School-Meester, weinig nieuws bevat op taalkundig gebied, en er zelfs gezegd mag worden dat praktisch de gehele inhoud uit zeventiende-eeuwse bronnen gelicht is, verdient Harrison genoemd te worden als de auteur van het enig bekende 18de-eeuwse Noord-Amerikaanse lesboek Engels voor Nederlandstaligen/Nederlands voor Engelstaligen.

R. A. Naborn
[6 augustus 2003]

Voornaamste geschriften

Belangrijkste secundaire literatuur

Locatie archief

Geen Harrison-archief bekend.

Locatie brievencollecties

Van Harrison is geen brievencollectie bekend. Twee gedrukte brieven bevinden zich in de New York Public Library, in New York City, New York. Correspondentie over een incident in New York, deels in handschrift, bevindt zich in de collectie van The Library Company in Philadelphia, Pennsylvania.