Authenticiteit
Het is nu mogelijk de aard van de door Guardi's schilderij bewerkte historische ervaring nader te bepalen. Wat in de momentopname van de historische ervaring doorgaans onmiddellijk vervluchtigt, blijft dankzij de bijzondere eigenschappen van Guardi's schilderij enige tijd gefixeerd en daarmee geschikt voor nader onderzoek. De relevante structurele eigenaardigheden van de voorstelling hebben alle, zoals we zagen, het karakter van een frictie of een paradox. De voorstelling kent zijn drie perspectivische fricties en in het semantische vlak is er de dubbele oppositie van toneel versus werkelijkheid en van menselijke activiteit versus die activiteit van haar zin berovende, indifferente ‘Umwelt’. Het boeiende van het schilderij is dat het van ons verlangt deze paradoxen niet naar een synthese of oplossing te voeren, maar ze te behouden en te onderkennen als deel van een realiteit waarin deze paradoxen kunnen bestaan. Dit is wat men de onwaarschijnlijke (want paradoxale) waarschijnlijkheid (want realiteit) van het schilderij zou kunnen noemen. De optische paradoxen leiden toch tot een authentieke ruimte-ervaring en de semantische paradoxen zijn juist voor de achttiende-eeuwse sociale persoonlijkheid en voor een voor die eeuw specifieke vorm van de verveling. Hier dan ligt het geheim van de door het schilderij bewerkte historische ervaring en van de met die ervaring gepaard gaande overtuiging van een volstrekt authentiek contact met het verleden. Beide vereisen die onwaarschijnlijke waarschijnlijkheid: in eerste instantie zijn we geneigd om te zeggen ‘zo kan het niet zijn’, maar in tweede instantie ‘zo moet het toch zijn’ juist omdat een dergelijke onwaarschijnlijkheid zich niet laat fantaseren. Het is een vorm van onwaarschijnlijkheid die zich niet ondanks maar juist dankzij haar onwaarschijnlijkheid tot waarschijnlijkheid kan transformeren. ‘Authentiek’ is het adjectief dat ik wil verbinden aan deze ervaring van de onwaarschijnlijke waarschijnlijkheid, en het karakteriseert de hoogste vorm van inzicht in en contact met de wereld waartoe wij in staat zijn. Wat slechts waarschijnlijk, logisch of waar is, draagt nooit dit stempel van echtheid of authenticiteit. Zij mogen ons verstand bevredigen, maar de ervaring is daar niet bij. Het authentieke contact met de wereld bezit steeds iets paradoxaals, een onvolkomenheid, een defect of een onbeholpenheid zoals Huizinga aantrof op de etsen van Jan van de Velde waaraan hij zijn historische ervaring te danken had. Het volmaakte daarentegen mist authenticiteit en beroert ons niet.
Auteursrechtelijk beschermd