De lotgevallen van een activist

Van Antwerpen naar Antwerpen 1914-1929

Eerste Begroetingsdag. - Dr Jacob vrij! Nieuwe Amnestie-actie. De Nolf: barak: Boycott Het ‘Meisje met den mooien naam’...

Het volk heeft altoos gevraagd: Brood en Spelen...

Ontstemming tegen het schuldenmakend belgisch beleid was er genoeg: de afleiding zou gezocht worden in luisterrijke optochten, te Antwerpen door de Diamant-nijverheid, in de verlofmaand Augustus. Mijn gezin ging - in twee groepjes! - den ‘Juweelenstoet’ ook eens bekijken en kwam terug met den indruk, dat Antwerpen verfranschte: in winkels, op straat, op de trams werd veel meer ‘chez-noutersch’ gebrabbeld dan voor den oorlog! Gevolg van de heilzame (?) Bestuurswet van Van Cauwelaert, - de zgn. ‘grootste Vl. overwinnnig sedert 1830’? ...

Wij, bannelingen voelden o! zoo diep, de wenschelijkheid meer in contact te blijven met onze medestanders in Vlaanderen: uit deze noodzakelijkheid zijn de ‘Begroetingsdagen’ gegroeid; namelijk de jaarlijksche ontmoeting op een grensplaats, met onze Vl. vrienden om - beter dan bij brief - gedurende een ganschen dag van gedachte te kunnen wisselen.

De eerste proef werd gewaagd op 12 Augustus te Hansweert.

Ongelukkig konden de Rotterdamsche deelnemers door een boot-ongeval niet tijdig aankomen, maar wij vernamen toch, dat de poging niet mislukt was: 300 Vlamingen en 400

[p. 341]

uitgewekenen waren aanwezig en de grootste hartelijkheid had geheerscht.

In September vernamen wij de stichting van een ‘Herman Van den Reeck Volksuniversiteit’ die opende in de bovenzaal van ‘Malpertuus’ met een kursus van Boekhouden.

Dan het tot stand komen van ‘Dr Jacob-Comité’, onder voorzitterschap van mevrouw C. Gillis, in vooruitzicht van de aanstaande vrijlating van Dr A. Jacob, na 5 jaar gevangenzitting.

Op Zondag, 25 November, had de hulde plaats in ‘Hippodroompaleis’ waar ook 300 studenten uit Leuven aanwezig waren. Meer dan 8000 geestdriftige Vl. Nationalisten waren opgekomen. Dr Jacob had uitdrukkelijk verlangd, dat het eene Borms-meeting zou zijn, en de spreekbeurten door Mej. Martens, Mevrouw Pil, Herman Vos, Roza De Guchtenaere waren dan ook verheerlijkingen van den Grooten Lijder, maar het spreekt vanzelf, dat Dr Jacob ruim zijn deel kreeg en onder de bloemen begraven werd.

Toen hij zelf aan het woord kwam, deed hij de vergadering zweren Borms uit het gevang te halen of hem naar de Kamers te zenden en niet te rusten vooraleer algemeene Amnestie veroverd zou wezen.

Het was een grootsche dag geweest. Reeds 24 uren daarna, had ik vijf omstandige brieven van Antwerpsche vrienden, om mij in hunne vreugde deelachtig te maken.

Er zat zoowaar buskruit in die epistels en ik kon best de krantenberichten begrijpen, die kort daarop kwamen melden, hoe in den Antwerpschen Gemeenteraad de Fronter Strijckers, die Hub. Melis opgevolgd was, een heftige antibelgische rede had uitgesproken tegen het voorstel van burgemeester Van Cauwelaert, om in 1930 een Wereldtentoonstelling op touw te zetten, ter viering van het eeuwfeest van België's bestaan.

Van Cauwelaert maakte zich zoo zenuwachtig, dat hij Strijckers tot de orde riep!...

Hier kwam duidelijk de tegenstelling aan den dag tusschen ‘belgicisme’ en ‘Vl. Nationalisme’: de lijn zou voortaan nog met den dag scherper afgebakend worden...

De Hoogeschoolwet terug in de Kamers gekomen, was er met de amendementen Nolf (die eene 2/3 Vlaamsche en 1/3 fransche afdeeling stichtten) aangenomen, dank zij de lakschheid van de Vl. Katholieke Kamergroep, maar het ‘Alg. Vl.

[p. 342]

Hoogstudenten Verbond’ en het ‘Katholiek Vl. Studentenverbond’ maakten dadelijk Manifesten openbaar, waarin zij den ‘boycott’ van de zgn. ‘Nolf-barak’ aankondigden, dien zij volgehouden hebben tot in Augustus 1930, eindelijk de quasi-totale vervlaamsching gestemd werd.

De oude vrijzinnige studentenbond ‘'t Zal wel gaan’ van Gent bleef een tijd lang de kat uit den boom kijken, alhoewel de ‘Ligue pour la défense de l'Université de Gand’ bekend had, dat de oude professoren die aannamen om voortaan in het Nederlandsch te doceeren, dit enkel gedaan hadden om de benoeming van radikaal-Vlaamsche hoogleeraars te voorkomen. Er was overigens geen twijfel mogelijk, dat de franskiljons alles zouden beproeven om aan de gebrekkige Vlaamsche afdeeling toch nog alle denkbare afbreuk te doen: zoo werd door de Brusselsche hoogfinancie met grof geld, te Gent, de ondermijnende ‘Ecole des Hautes Etudes’ tot stand gebracht, waar dezelfde Vl. (?) professoren dezelfde cursussen in het fransch gaven!

De macht der franskiljons liet zich overigens op alle gebied voelen. Een teekenend staaltje: op de Vl. Opera te Antwerpen zou, op 12 Januari 1924, een nieuw zangspel opgevoerd worden ‘Meivuur’ van Jef Van Hoof, op tekst van Pol de Mont. ‘Le Soir’ haalde het activistisch verleden op der beide kunstenaars, en de weinig moedige directeuren, Derickx en Tokkie, - destijds nochtans beide ronde Vlaamsche kerels, trokken het werk voorloopig in!...

Nog steeds trachtten wij van uit Nederland het contact te behouden met onze Vlaamsche vrienden. Persoonlijk schreef ik zeer regelmatig, van Januari 1924 tot 1929 dokumentarische bijdragen in het Fronters-maandblad ‘De Klok van Sint Andries’ (Antwerpen 4de wijk-afdeeling) waarin eveneens onze Rotterdamsche Sekretaris K. Waternaux, de hoofdartikels leverde.

Wij noodigden Dr. A. Jacob naar Rotterdam uit, om ook hier zijn voordracht ‘Het Vlaamsch Verzet’ te komen houden, waarmede hij optrad te Delft, Den Haag, Amsterdam en Leiden en die in de Nederlandsche pers breedvoerig besproken werd.

Zoodra teruggekeerd in Vlaanderen, richtte hij dan eene lange reeks Amnestie-Meetings in, uitgaande van het door hem speciaal daarvoor gestichte Comité. De eerste dier betoogingen greep plaats op 9 Februari 1924 te Leuven, voor de celge-

[p. 343]

vangenis. Zij werd aanleiding tot wegzending, in April, van den heer Paul Beeckman, voorzitter van het Hoogstudentenverbond, door Rector Ladeuze.

Na Leuven en Antwerpen kwamen aan de beurt. Roeselare, Poperinge, Gent, Brussel, Mechelen, Turnhout, Lier, Kester, enz. Het was waarlijk een krachtdadige werking, gesteund nog door amnestie-brochuren, uitgegeven door het Dr Jacob-Comité. De bevolking was voorzeker grootendeels voor Amnestie gewonnen.

De Regeering bleef stug-afwijzend, wat nogmaals bleek toen de Minister van Justicie, Masson, op eene rede van Mter H. Picard in de Kamers, met een kort ‘neen’ antwoordde. Als echter op 19 Juli, na een zeer gunstige getuigenis van Mgr. Mercier, de benzol-baron Coppée werd vrijgesproken, gingen de socialisten voelen, dat zij niet langer onverschillig tegenover den volkswensch konden blijven en een amnestie-ontwerp werd neergelegd door C. Huysmans en Hubin. De verwijzing naar de vrijspraak van Coppée was in de Motie van toelichting echter voor de ‘Activisten’ in beleedigende bewoordingen vervat, zoodat onze mandatarissen afzijdig moesten, blijven - Van Cauwelaert vond het gebrekkige voorstel nog te ruim en stelde voor, de kwijtschelding te beperken, bij straffen tot hoogstens tien jaar! Op die wijze werden al de Leden van den ‘Raad van Vlaanderen’ en nog talrijke andere veroordeelden uitgeschakeld... Verkoos Van Cauwelaert vele van zijne vroegere vrienden liever buiten de grens te houden? Wat er ook van zij, stellig voelde hij, dat onze actie in Nederland niet zonder uitwerking bleef, en einde Januari kwam hij naar Utrecht, om voor de R.K. Vereeniging ‘Geloof en Moed’ een rede te houden over ‘Vlaanderen's na-oorlogsche strijd voor cultureele gezondwording’. Hij nam natuurlijk het standpunt in, dat de Vl. Bewegnig een loutere cultureele, nooit een politieke strijd was geweest.

Hem zou echter duchtig van antwoord gediend worden door Dr. R. Speleers, thans te Eindhoven verblijvende, en die als zijn vooroorlogsche medestander, niet weinig had bijgedragen tot vestiging van zijne politieke positie.

Bij een toevallig bezoek te Eindhoven, verzocht mij Dr. Speleers om gebruik te mogen maken van mijne dokumentatie, daar de zijne in November 1918, door de franskiljonsche schurken verbrand werd, te Gent. Naar beste vermogen zocht

[p. 344]

ik alles bijeen wat mij nuttig scheen (het werden twee kisten vol!) en zond het naar Eindhoven.

In een voordracht, gehouden op 21 Maart te Utrecht, in het ‘Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen’ ingericht door de ‘Vl. Holl. Vereeniging’ en waar ook het Bestuur van ‘Moed en Geloof’ met talrijke belangstellenden aanwezig was, takelde Dr Speleers ongenadig, het gansche kaartenhuis van den Antwerpschen Burgemeester af, en bewees streng-logisch en wetenschappelijk, dat de Vl. Beweging van hare geboorte af, eene nationaal-politieke was geweest.

Deze merkwaardige rede werd in brochure-vorm uitgegeven en Van Cauwelaert heeft het verstandig geoordeeld er het voorzichtige stilzwijgen over te bewaren!

In mijn huiselijken kring was inmiddels ook een gebeurtenis van belang geschied: op 28 Februari, namelijk, werd mij een zevende kindje geschenken, een dochtertje dat wij den naam van ‘Flandrina’ hebben gegeven. De redactie van ‘De Ploeg’ was zoo vriendelijk deze geboorte te melden, onder het opschrfit: ‘Het meisje met den mooien naam!’

Het ging nu voor mij zaak worden, mijne verdiensten nog te verhoogen, om de kosten die de nieuwe wereldburgeres bijbracht te kunnen bestrijden en aldus kwam ik op de gedachte aan den heer Leo Simons, te verzoeken mij boeken te laten verkoopen voor de ‘Wereldbibliotheek’ des avonds na mijne dagtaak. Ik kreeg 't baantje van ‘Bijzonder Propagandist’ en zal ook hiervan mijne typische bevindingen later vertellen...

De berichten uit Vlaanderen betreffend het zakenleven waren ellendig slecht. De belgische frank, meegesleept door den fransche, zakte met den dag. Het Engelsch pond-sterling, dat in 1919 slechts 52 frank gold, stond nu aan 119, en het indexcijfer was gestegen tot 504!

Sedert weken waren er geruchten in omloop, dat Theunis van plan was een Handelsaccoord met Frankrijk te sluiten. Van Severen had er, einde Januari, in de Kamers heftig verzet tegen aangeteekend, en op 2 Maart belegde het Antwerpsche Front een Protestmeeting in ‘El-Bardo’,

Bij de stemming sprak volksvertegenwoordiger H. Picard 'n zaakrijke rede uit, en - wonder boven wonder! - met de socialisten die, hoe ongaarne ook, tegen Frankrijk optraden - stemde ditmaal ook Van Cauwelaert tegen met zijne groep... en het Ministerie lag er!

Waarom was Antwerpen's Burgemeester niet even kracht-

[p. 345]

dadig geweest, bij de stemming voor de Vl. Hoogeschoolwet?... Was het wellicht een doorstoken kaart? Enkele dagen daarna werd Theunis toch weer gelast met de samenstelling van een ministerie en nagenoeg dezelfde regeeringsploeg trad op het podium!

Intusschen was, gelukkig, de economische verknechting aan Frankrijk, toch verijdeld, en de Hollandsche pers belichtte eensgezind deze les.

In ‘Flandria’ was Joz. De Klerk komen spreken, over ‘De Muziekschool na Peter Benoit’ en ikzelf was voor de leden van ‘Hou en Trou’ te 's Gravenhage een voordracht gaan houden over ‘Jan Frans Willems en zijn Tijd’. Onder de aanwezigen bevond zich Dr Schoenfeld, professor aan de gewezen Vl. Hoogeschool. Dezelfde week nog las ik het doodsbericht van dezen uitstekenden geleerde, verongelukt bij een motorfiets-ongeval!... Even te voren, op 23 Maart, was te Antwerpen Professor De Bruycker overleden, slachtoffer van het onderstane celregiem. De dood maaide fel in de reeds zoo dunne gelederen onzer strijdende Vlaamsche geleerden.

De minimalisten schenen wel als hoofdrol te hebben, niet het bestrijden van franskiljons, maar het bekampen van de Vl. Nationale Idee. Daarom waren wij dankbaar te vernemen, dat de Vl. Nat. Studiekring van Leuven, gelegenheid bood om debat-zittingen in te richten, waar dan, wetenschappelijk, de beide opvattingen konden getoetst worden.

De minimalist Blavier zou er het onderwerp: ‘Kan het minimumprogracmma de Vl. Beweging oplossen?’ in bevestigenden zin komen bepleiten; waarna Herman Vos dit standpunt zou bestrijden.

Een tweede avond werd besteed aan het debat ‘Rubbens-Vos’ over de ‘Ideeële Grondslagen van het Minimalisme’. Over beide debat-avonden is eene brochure verschenen, waarin, zeer objectief, de voordrachten woordelijk staan opgeteekend. Welnu, elk onbevooroordeeld lezer moet tot het besluit komen, dat Herman Vos zijn beide tegensprekers volkomen schaakmat zette.