De lotgevallen van een activist

Van Antwerpen naar Antwerpen 1914-1929

Zuur en zoet. - Internationaliseering Economische uitbouw

In deze dagen maakte ik een pessimistische ‘bui’ door. In Vlaanderen weifeling naast heftige kritiek; te Rotterdam eene inzinking in het bedrijfsleven, die mijne betrekking weer in gevaar bracht.

Door de daling van den ‘Mark’ kreeg mijne Firma het zéér lastig. Er moest bezuinigd worden; het kantoor was te duur, ook de verblijfkosten der twee chefs. Er was ernstig sprake de filiale in Nederland op te heffen, en alleen nog te handelen, schriftelijk, van uit het hoofdhuis te Hamburg.

Ik kwam toen op de gedachte, voor te stellen het kantoor kosteloos bij mij aan huis over te brengen, met logékamer voor gebeurlijk tijdelijk verblijf van een der chefs en verder de administratie op mij te nemen, benevens mijne reizen.

[p. 334]

Mijn voorstel vond ingang en ik verkreeg ook bankprocuratie met aanvang op 1 Juli. Zoo was deze zorg voorloopig weer geweerd en blikte ik blijder den Sporendag te gemoet!

De Frontafgevaardigden toonden zich werkelijk radikaal. In den Antwerpschen Gemeenteraad, stelde Mter E. Wildiers voor, de 11 Juli als officieelen feestdag te herkennen, de Leeuwenvlag aan O.L.V. Toren te hangen, en aan één der straten den naam van Herman Van den Reeck te geven.

De Burgemeester, de ‘gematigde’ volgens het diploma van Carton de Wiart, was er natuurlijk tegen!

In den Provincieraad wisten onze mandatarissen, Mejuffer Celine Rosci en Arseen Kennes het door te drijven, dat het gebouw bevlagd zou worden en aan het personeel verlof verleend. Minister Berryer deed echter het besluit verbreken.

Iets dergelijks beleefde het Antwerpsche College, dat beslist had, sommige afgezette beambten weer aan te stellen of hun pensioen gedeeltelijk toe te kennen: de Bestendige Deputatie verbrak dezen rechtvaardigen maatregel.

De Sporenviering zag dit jaar, drie optochten de stád doorkruisen: de Stedelijke Coalitie van Katholieken en Socialisten, de Liberalen, de Fronters. Deze laatste, 5 maal zoo talrijk als de drie partijgroepen te zamen, hadden de betooging in het teeken van ‘Amnestie’ gesteld, en waren op 9 Juli in dichte drommen hulde gaan brengen aan Van den Reeck's graf.

Zoo is het leven geweven uit zwart en wit, of zooals Anna Bijns zegde, uit ‘meer suers dan soets’.

Pas de Sporengeestdrift voorbij, of een stortbad wordt ons toegediend, ditmaal door een vereerd Vlaamsch strijder, Prof. Daels. Op het Katholiek Congres te Gent had deze in zijne rede de verklaring ingelascht, door Generaal Drubbel uitgesproken, twee jaar te voren, tijdens het Dosfel-proces. De Ministerraad doet een blaam stemmen en de Professor verzet er zich niet tegen, dat die aangehaalde woorden, streng ontkend worden, alhoewel er nimmer eenig protest tegen gehoord was... Het ‘Vlaamsche Front’ Antwerpen publiceerde een kranige motie in deze aangelegenheid. (Zie ‘De Ploeg’ 12 Oogst).

‘Zoeter’ op de tong proefde ik dan weer het bericht, dat op 27 Augustus een Bedevaart naar het graf van Renaat de Rudder, uitgegroeid was tot een machtige manifestatie van de ‘Vlaamsche Oudstrijders’. Hier werd daadwerkelijk de basis gelegd voor de latere, grootsche IJzerbedevaarten, waarvan

[p. 335]

Prof. Daels de echte ziel is, en waardoor hij zich den onvergankelijken dank der Vlamingen verworven heeft.

Dan weer ‘zuur’ dànig zuur, de mededeeling, dat de Nederlandsche Regeering bezwaar maakte tegen de benoeming van Prof. P. Tack (oud Voorzitter van den ‘Raad van Vlaanderen’), door het Gemeentebestuur van Enschedé als leeraar in Nederlandsche Taal en Letterkunde aan het plaatselijk Lyceum.

Prof. Kernkamp schreef een hatelijk en kortzichtig stuk in den ‘Groene Amsterdammer’ van 2 September en deed uitschijnen, dat Dr Tack niet kon aangesteld worden vanwege zijn activistisch verleden! Minister Visser verklaarde op de interpellatie Gerretson, dat het ‘belgschap’ van den benoemde een beletsel was...

Wat niemand durfde zeggen, maar wat iedereen voelde was, dat de ‘belgische’ regeering druk had uitgeoefend in Den Haag!... Jarenlang bleef Dr Tack alzoo gebroodroofd, tot hij eindelijk, met eere, werd aangesteld te Middelburg.

Uit denzelfden hoek zal wel de diplomatische wind gewaaid hebben, die het Bestuur van de Nederlandsche School te Brussel den toegang aan Vlaamsche kinderen deed weigeren, welke beproefden aldus aan de ‘verbeulemansching’ te ontsnappen. Gelukkig werd deze dwaze maatregel ingetrokken na een protest van den Brusselschen Tak van het ‘Alg. Nederl. Verbond’.

Te Rotterdam deed onze ‘Kring Flandria’ een hernieuwde poging om onze gedachte te verbreiden. Voordrachten, een weinig beter bezocht, werden gehouden door Karel Angermille (September) over ‘Jan Frans Willems en zijn Tijd’; Dr W. de Vreese (November) over ‘Een en ander over de taal van Guido Gezelle’; Karel Waternaux (December) over ‘Eene Reis door arm Vlaanderen’.

In Vlaanderen gingen de Meetings hun gang, maar een paar mogen evenwel speciaal vermeld worden.

Den 15n Oktober te Antwerpen, in ‘Hippodroom’ een reusachtige bijeenkomst voor ‘Amnestie’ gevolgd door een overtalrijke optocht doorheen de stad; den 20n Oktober te Gent; den 29n te Leuven.

Op hunne beurt zouden de franskiljons het eens wagen in Gent. Op aanstoken van Baron Verhaegen en Mter De Saegher werd, op 19 November, een optocht door Gent ingericht door ‘Gand français’. Niettegenstaande gendarmen en dichte

[p. 336]

drommen politieagenten, haalden de Vlamingen het spandoek ‘Pour l'unité nationale’ uit de dunne rangen der betoogers en kon niet belet worden, dat daarna van menigen gevel de belgische vlag gerukt werd...

Dit was dus weer... ‘soets’!

Ook de geestdriftige hulde gebracht, op 10 December, in de feestzaal El-Bardo, te Antwerpen, aan den ‘jeugdigen 65-jarigen kamper, Pol de Mont.

Ik herinner me nog volkomen dat ik hem, mijnen oud-leeraar aan het Atheneum, bij die gelegenheid schreef, hoe hij mij, als 16-jarigen knaap, tot flamingant maakte, met zoovele honderden méér.

Inmiddels was het Hoogeschoolvraagstuk zijn lijdensweg verder gegaan: op 30 November werd in de Kamer het radikale Frontvoorstel - natuurlijk - verworpen; het voorstel Meysmans deelde hetzelfde lot. Het ontwerp Van Cauwelaert zou nog ‘geamendeerd’ worden! Naar aanleiding van de bespreking op 6 December, kon ons Antwerpsch Kamerlid, Mter Picard, naar waarheid getuigen: ‘Wij gaan naar een miskraam!’ De zaak werd nogmaals verzonden naar de Centrale Commissie; - den 19n werd het ontwerp dan met de amendementen van Minister Nolf, met een geringe meerderheid aangenomen. De Vl. Nationalisten hadden zich uit het gansche vieze geploeter teruggetrokken.

De franskiljons van 1922 begonnen toch tot het besef te komen, dat met toegevingen onze zaak won, en zonder, misschien nog méér!

Passelecq schreef toen: ‘De Vlaamsch Nationale doctrine is reeds zoo zuiver gesteld, dat zij een levend gevaar wordt voor het belgisch unitarisme.’

Zoo viel dan, zooals Herman Vos het noemde in ‘De Ploeg’ van 30 December, de ‘Balans’ uit, over 1922.

En die ‘balans’ was dan nog te mooi voorgesteld!

De Hoogeschool-kwestie was lang niet uitgevochten; de Vlaamsch-vijandige Senaat moest zich nog uitspreken! Om dezen te beinvloeden, richtten de franskiljons op 28 Januari een betooging in te Brussel: 20.000 Walen waren opgekomen en een paar duizend verbasterde Brusselaars. De Vl. Nationalisten lokten overal relletjes uit: 200 werden er opgeleid waaronder Roza De Guchtenaere, Mtr Van Dieren en de zoon van Kamiel Huysmans.

De Broqueville kwam met een voorstel af, tot halve ver-

[p. 337]

vlaamsching. De Senaat verwierp het op 22 Februari. Onder de grootste opwinding in het land, verwierp hij daarna op 20 Maart, het grondartikel I der wet en het geheel, op 15 Juni.

Op financieel gebied ging het niets beter: de begrooting voor 1923 sloot met 3 miljard deficiet. Buitenlandsche leeningen zouden den zieken frank nog meer gekelderd hebben. Toen vond Houtart de ‘Schatkistbons’ uit, die op een echte bedrogs-methode berustten!

En in zulke verwarde omstandigheden, kwam dan het beruchte wetsontwerp Devèze in de Kamers, tot verhooging van den diensttijd in het leger. In zitting van 7 Februari, kamde volksvertegenwoordiger Picard dit ontwerp ongenadig af, wat natuurlijk niet beletten kon, dat de militairen toch hun zin kregen, door de stemming van 1 Maart.

Eens te meer riep het Antwerpsche ‘Front’ de burgers op en een welgelukte protestmeeting greep plaats, wederom in ‘Hippodroom’ op 18 Maart.

Tegen zulke volksuitingen vond de Regeering niets beters dan b.v. Borms 3 maand op boevenregiem te stellen, wegens een brief van hem in ‘De Voorpost’ opgenomen

Of door plagerijen in den aard van het terughouden uit den handel, van het 2de deel van Dr Jacob's standaardwerk ‘Briefwisseling van, met en over H. Conscience’ dat door de K. Vl. Akademie moest uitgegeven worden. Zelfs de schrijver kon er geen afdruk van krijgen en het 3de deel werd totaal ingehouden!

Nog een kras staaltje van verbeten, kleinzieligen haat, kregen wij te proeven toen het ‘Algemeen Nederlandsch Verbond’ in Dordrecht zijn zilveren Jubileum vierde, en daarbij aan den wezenlijken stichter, Hippoliet Meert, een door den Vlaamschen kunstschilder Emiel Jacques prachtig geborsteld portret, werd aangeboden en een afbeelding daarvan in het Jubileumboek opgenomen.

Welhoe, Hippoliet Meert, de verrader, gevierd door het half-officieel Alg. Nederlandsch Verbond! Het was den grooten belgischen patriotten te erg!

Maar als dan geweten werd, dat zelfs op het feestmaal de Hollandsche Minister Visser het woord had gevoerd en er nog 3 Ministers aanwezig waren, toen ging er in de gansche fransche pers een huilkoor op, over ‘le scandale de Dordrecht!’

Intusschen kon men in ‘De Ploeg’ van 9 Juni lezen:

- ‘Aan dergelijke gebeurtenissen merkt men best, dat er

[p. 338]

ook in Holland heel wat is veranderd. De uitgeweken Vlamingen mogen zich verheugen over hun werk. Zij hebben blijkbaar eene zeer goede taktiek gevoerd. Zij hebben met hun propaganda precies de invloedrijke middens weten te bereiken, die tevens, door hun connecties, de sympathie van onze Vl. Nationale beweging naar Engeland kunnen vertakken.’

Voor deze internationaliseering deden wij in Holland, met zoovelen als wij waren, alles wat we konden! Door persoonlijke gesprekken, briefwisseling en voordrachten. Te Middelburg sprak Dr A. Martens voor een hoogstaand midden en koos als onderwerp: ‘Wat roert er in Vlaanderen?’ Het werd een toegejuichte verheerlijking van het Activisme en een hulde aan de Frontpartij.

Een tweede werking in dien geest was de onder leiding van Dr Marcel Minnaert van Bilthoven, aangevatte vacantie-uitwisseling van Hollandsche en Vlaamsche kinderen. Aanvankelijk met enkele kinderen, groeide deze onderneming later, onder bescherming van ‘Dietsche Bond’ en ‘Verbond van Vl.-Hollandsche Vereenigingen’ met flinke medewerking van Karel Waternaux, tot talrijke groepen, die den band tusschen Noord en Zuid spanden en na hunne thuiskomst, regelmatig in briefwisseling bleven.

Kring ‘Flandria’ uit Rotterdam, richtte in 1923 nog eene mooie reeks voordrachten in: Roza De Guchtenaere over ‘Wat Vlaanderen voor Nederland beteekent’; Richard De Cneudt ‘Uit eigen Werk’; Albert Van den Brande over ‘De sukkelgang van de Vl. Beweging’; Marcel Minnaert over ‘Peter Benoit’; Alfons Van Roy over ‘Nederland en Vlaanderen’; Dr W. de Vreese over ‘Postincunabelen’.

Zoover waren we toch al, dat we voor zanggedeelten de medewerking verkregen hadden van de verdienstelijke Rotterdamsche Koorvereeniging ‘Demos’ en dat voor de propaganda, wij geholpen werden door de ‘Handelsschool-Vereeniging’ onder voorzitterschap van mijn zoon Oskar.

Het deed ons genoegen te zien, dat in Vlaanderen ook het groote belang werd beseft, onze Gedachte in den vreemde bekend te maken. Wij juichten het toe, dat te Gent aan de internationale bezoekers van de Bloemententoonstelling een drietalig Manifest werd uitgedeeld, waarin het centraliseerende België en zijn druk op Vlaanderen werd aangeklaagd.

De bepaling zelve van die Gedachte en haar inhoud ga-

[p. 339]

ven in die dagen aanleiding tot een nog al scherpe polemiek tusschen het zich ultra-radikaal aanstellend weekblad ‘Vlaanderen’ en ‘De Ploeg’ orgaan van het Antwerpsche Front.

Het was natuurlijk dat er gisting kwam: vooruitgang brengt scherpte van doelstelling mee, en duidelijk verklaarde de Frontvoorzitter Herman Van Puymbrouck:

‘De leuze van het Vlaamsche Front: Zelfbestuur beteekent Zelfregeering, in dezen zin, dat het voor het Vlaamsche volk verlangt de grootst mogelijke zelfstandigheid binnen een federatief België’ (De Ploeg, 28 April).

Op dit platform trad de ‘Kristene Volkspartij’ van Aalst in groep toe, en werd een Verbroederingsfeest met het Front op 9 September belegd, waar leiders der beide groepeeringen, na een grootsche betooging, in open lucht spraken.

Aalst was als voortzetting van het Daensisme, toegerust met economische instellingen en ik vatte het plan op, ook voor Antwerpen een ‘Cooperatieve’ tot stand te brengen. In overeenstemming met mijne vrienden uit ‘Flandria’ en na ernstige voorstudies, zond ik als oud ‘Volksopbeurder’ een uitgewerkt ontwerp naar de Frontleiding.

Ettelijke bijeenkomsten te Rozendaal, vele brieven, deden wel blijken dat zeer velen er meê ingenomen waren, maar ten slotte daagde er tegenstand op vanwege de middenstanders uit de Frontgroepen en ook bij gemis aan beschikbare bevoegde leidende krachten, kwam er helaas niets van in huis!

Misschien toch wel iets werd er uit mijn voorstel geboren. In Mei had men in ‘El-Barbo’ een driedaagsche ‘Pallieterkermis’ gehouden, die geslaagd was. De gedachte werd uitgediept door Mter H. Picard en in Oktober-November greep de eerste ‘Vlaamsche Handelsfoor’ te Antwerpen plaats, met ingelaschte economische spreekbeurten door Oskar De Smedt, M. Fassotte en Leo De Smet. Het was een betrekkelijk succes: voor de Jaarbeurs van 1924 traden 40 nieuwe firma's bij.

Tegen de economische inzinking zochten de Vlaamsche menschen onderling aanleuning. Het ging er droef toe in het belgiekske... Poststaking, Spoorwegstaking. Het leidde tot een ministerieele crisis, maar een diepere ondergrond was hiervoor aanwezig, namelijk het gesol met de vervlaamsching van Gent en de verlenging van den diensttijd op 14 maanden... Veertien dagen waren er noodig om het aftredend Ministerie

[p. 340]

opnieuw aaneen te lijmen, en Theunis kwam terug met zijn oude ploeg te voorschijn. (28 Juni).

De Sporenviering was een welkome veiligheidsklep voor de bevolking om duidelijk hare eischen nogmaals uit te schreeuwen. Te Antwerpen kwamen de Fronters weerom alleen op, met ongekend succès: de spandoeken waren niet malsch: ‘Borms vrij!’ ‘Volledige Amnestie!’ ‘Gent Vlaamsch!’ ‘Weg met het fransch-belgisch geheim accoord!’

Het centrale Sporenfeest van de uitgewekenen greep ditmaal plaats te Utrecht, met als hoofdschotel een Vlaamsch beiaardconcert op den Domtoren, bijgewoond door de stedelijke autoriteiten!