De lotgevallen van een activist

Van Antwerpen naar Antwerpen 1914-1929

[p. 328]

Van Cauwelaert wordt Burgemeester. Kamerverkiezingen. - Actie voor de vervlaamsching van Gent

De Regeeringsploeg van Carton de Wiart vertoonde echter diepe scheuren.

Het genstertje dat de boel in brand zou steken, ontsprong te La Louvière, waar Minister Anseele deel had genomen aan een socialistische betooging, waarin vlaggen werden gedragen met de bekende afbeelding van het ‘gebroken geweer’. De patriotische (?) liberalen maakten hiervan, bij monde van Devèze, zulk luid misbaar, dat de socialistische ministers ontslag namen en een ‘crisis’ ingeluid werd.

De warboel werd nog grooter, toen eindelijk, - na een lang interregnum van schepen Lebon, - te Antwerpen, Frans Van Cauwelaert als Burgemeester werd aangesteld op 21 Oktober. Nu trokken ook de ‘liberale’ ministers zich terug, verbolgen over deze zgn. ‘flamingantische’ overwinning... Het Koninklijk Besluit dezer benoeming bleef nog geruimen tijd uit, maar wel verscheen een officieel ‘communiqué’ aan de pers van den premier Carton de Wiart, waarin kond gedaan werd, dat:

‘Frans Van Cauwelaert, de Voorzitter van het “Vlaamsch Verbond” in de oogen der Belgische Regeerders niet onwaardig is, en door zijne “gematigdheid” in zake de taalregeling in de Vlaamsche stad Antwerpen, geschikt blijkt voor de functie van Burgemeester.’

Op deze manier moest verdoezeld worden, dat Jean De Vos weggevaagd was door den volkswil en dat Van Cauwelaert feitelijk den burgemeestersluier opgeraapt had uit het bloed van Herman Van den Reeck!...

Voor den nieuwen burgervader was bovenstaand diploma van ‘waardigheid’ en ‘gematigdheid’ intusschen geen eeretitel in de oogen van de Sinjoorsche bevolking, - verre van daar!

De Kamers moesten ontbonden worden en verkiezingen werden gehouden voor de Kamers op 23 Oktober; voor Pro-

[p. 329]

vincieraden op 30 Oktober, maar tengevolge van allerhande geknoei achter de schermen, werden zij uitgesteld tot 20 November.

De groote vijand was natuurlijk het ‘Vlaamsch Nationalisme’. Men kon nooit weten hoe deze verkiezingen konden uitloopen voor de liberalen - ‘le parti de la France’ en het Belgisch-Fransch militair verbond kon wel eens in het gedrang komen! Daarom waren alle middelen goed om de ‘Frontpartij’ te nekken.

Het uittredend Kamerlid Adiel De Beuckelaere was door een Atheneum-leeraar Alfons Wullus (deknaam: ‘Rudiger’) reeds vroeger aangevallen in een boek: ‘Le Livre noir de la trahison Activiste’. Thans was hierop een vervolg verschenen: ‘Flamenpolitik’ (blijkbaar gereed gemaakt om op het meest geschikte moment het openbaar te maken) waarin soldaat De Beuckelaere openlijk beschuldigd werd, in September 1918, met den Duitschen vijand in verstandhouding verkeerd te hebben en tevens ook met Van Cauwelaert en met Van de Vyvere.

‘Le Soir’ en ‘Nation belge’ roerden de groote trom: hun doel was tegelijk met de ‘Frontpartij’ ook de zgn. Vlaamsche katholieken te discrediteeren.

Politieke ‘chantage’ op groote schaal!

De waarnemende Ministerraad hield zich met de zaak bezig en beval een spoedig onderzoek aan het militair parket, met het ‘natuurlijk’ gevolg dat De Beuckelaere, die Frontkandidaat voor Brugge was, werd aangehouden.

Om de ‘mise en scène’ nog pakkender te maken, werd tevens Pater Stracke beschuldigd, en in zijn klooster te Drogen, bewaakt.

Te Kester kon Staf De Clercq, zonder moeite, zijn tegenstrevers met schaamte doen afdeinzen, nadat zij hem beschuldigd hadden van... schriftvervalsching!

Toch vermochten al die schandelijke kiesmanoeuvres den groei der Vl. Nationale Gedachte niet te verdonkermanen. De uitslagen gaven:

Voor Antwerpen: 15.237 stemmen (in 1919: 13.195).

Voor Brabant: 12.712 stemmen (in 1919: 9.326).

Voor West-Vlaanderen: 17.852 stemmen (in 1919: 10.633).

Voor Oost-Vlaanderen: 10.928 stemmen (in 1919: 27.225).

Voor Limburg: 2.039 stemmen (in 1919 niet opgekomen).

Dus overal beduidende vooruitgang, behalve dan voor Oost-Vlaanderen, waar het verbond van 1919 met de Christen-

[p. 330]

Demokraten verbroken was, die nu afzonderlijk 8.478 stemmen behaalden.

De zetel van B. Maes was verloren en de Fronters gingen voortaan in de Kamers zetelen met 4 afgevaardigden.

Toen schoot het gekonkel voor de vorming van een Ministerie aan den gang. De liberaal A. Theunis werd er mee gelast. De socialisten weigerden medewerking, zoodat een liberaal-katholieke coalitie geboden was. Na veel gehaspel werd de Regeering samengesteld uit 3 Walen, 4 Brusselaars en 4 Vlamingen (Moyersoen, baron Ruzette, Louis Franck en Van de Vyvere). Deze ‘tamme’ Vlamingen hadden zich tégen Vlaamsche en Waalsche legerindeeling verklaard en waren bereid met een tweetalige Universiteit te Gent genoegen te nemen.

De Vlaamsche korrespondent van ‘De Tijd’ (Amsterdam) schreef: ‘Hoe benijden wij, na kennismaking van de samenstelling van het nieuwe ministerie, meer dan ooit den vrijen Staat Ierland.’

Inderdaad: het was alles behalve een fraai nieuwjaarsgeschenk voor Vlaanderen!

Het nummer 53 van den zesden Jaargang van ‘De Toorts’ bracht de mededeeling dat dit kranige blad, elken Zondag zoo ongeduldig afgewacht, niet meer verschjinen zou, maar samensmolt met het frontorgaan ‘De Ploeg’ van Antwerpen, onder hoofdopstellerschap van Herman Vos.

‘De Ploeg’ bevatte inderdaad voortaan een N.-Nederlandsche en een Z.-Afrikaansche rubriek. De Vlaamsche kroniekschrijver ‘Spectator’ (Hugo Van den Broeck) zette dadelijk zijne taak voort in eene reeks ‘Open Brieven’ aan burgemeester Van Cauwelaert; B. Van Genechten hervatte zijne Economische artikelen, zoodat de band tusschen Fronters en uitgewekenen nog sterker werd.

Het dagblad ‘Ons-Vaderland’ had met velerhande geldelijke moeilijkheden te kampen gehad. In Februari werd zijn hoofdopsteller, de pittige Bert D'Haese, gevangen genomen en kort daarop door het Gentsche Assisenhof tot 1 jaar gevang veroordeeld: het blad viel! Des te beter dus dat ‘De Ploeg’ gedeeltelijk - naast ‘De Schelde’ luid en klaar de Vl. Nationale stem kon doen weerklinken.

Het was wel dubbel en dik noodig!

Adiel De Beuckelaere zat nog steeds in voorarrest te St. Gillis. Bij deze berekende wraak was zich nog een soortgelijk geval komen voegen: advokaat Mullier, voormalig student

[p. 331]

aan de Vl. Hoogeschool tijdens de bezetting, was gekozen geworden als Bestendig afgevaardigde voor West-Vlaanderen. Op 11 Februari had men hem te Kortrijk eveneens onder beschuldiging van Activisme, aangehouden!...

Voor beiden werden tal van Meetings ingericht het gansche Vlaamsche land door - Mulier werd in Mei voorloopig vrijgelaten, en - na een weinig principieele verdediging! - den 30 Juli veroordeeld tot 3 jaar gevang met 10 jaar berooving zijner burgerlijke rechten! Aldus weer een politiek tegenstrever van Brussel, onschadelijk gemaakt!

Het geding De Beuckelaere kwam eerst voor, begin Augustus, te Brussel. Volksvertegenwoordiger Mter H. Picard van Antwerpen had de verdediging op zich genomen, met Mter' E. Van Dieren.

De agitatie in het Vlaamsche Kamp groeide inmidels met den dag. Ook de kwestie der vervlaamsching van de Universiteit van Gent stond in het brandpunt der belangstelling en zoo is te verklaren dat, mede zij dank een behendige verdediging, De Beuckelaere vrijgesproken werd, op 25 Augustus. Het doel was intusschen toch bereikt: hij was uit de Kamers geweerd...

De Regeering deed intusschen steeds geruststellende verklaringen nopens de Duitsche schadeloosstelling aan België. De Conferentie te Cannes (4-13 Januari) was afgeloopen, en de Premier Theunis verzekerde, dat wij voorzeker onze 530 miljoen goudmark zouden bekomen. Maar hij vond weinig geloof. En met recht! Het was sedert Juni 1919 eene steeds dalende lijn geworden met de duitsche betalingen:

Te Versailles werd natuurlijk méér dan de 100 procent gevergd; te San Remo en Hythe (April-Mei 1920) bleek reeds een begin van verschil in methode; te Boulogne (Juni) werd het totaal bedrag geschat op 269 miljard; dan te Spa (Juli) nog 240 miljard; te Parijs (Januari 1921) 226 miljard, in April biedt Duitschland 200 miljard aan; Londen wil een gegarandeerde betaling van 136 miljard; te Wiesbaden (Oktober 1921) wil Frankrijk zich tevreden stellen met betalingen ook in grondstoffen; te Cannes (Januari 1922) bekomt Duitschland een moratorium en nu is het onafgebroken zoeken door de Commissie van Herstel hoe Duitschland zal kunnen betalen, tot het, op 8 November, herziening vraagt van het totaalbedrag.

Om een overzichtelijk beeld te geven van den ‘kreeftengang’ is het wellicht verkieslijk, de lijn door te trekken

[p. 332]

In Januari 1922 was Briand door Poincaré ten val gebracht. Na de mislukking der pogingen van de Herstelcommissie, besloot men op zijn aandringen tot de Roerbezetting in Januari 1923; Duitschland stelt voor 30 miljard te betalen door internationale leeningen, loopend van Juli 1924 tot Juli 1931 doch mits ontruiming van de Roer.

Toen kwam (15 April 1924) het zgn. Dawes-Rapport, een betalingschema voorstellende, ter waarde van 40 à 45 miljard. De fransche socialist Léon Blum beweerde dat deze waarde slechts 30 miljard goudfrank zou beloopen.

Het is waarlijk een vreeselijke val: van 269 miljard goudmark in 1919 tot 30 miljard goudfrank in 1924.

De heeren te Versailles wisten natuurlijk, dat er van 269 miljard nooit sprake kon zijn, - maar hoofdzaak was: de moed er in houden bij de gefopte bevolkingen!

Gezien van zekeren afstand konden wij, bannelingen, beter een gedacht vormen van den waarschijnlijken val van den belgischen frank, dan de menschen in Vlaanderen en ik persoonlijk b.v. heb in dien tijd mijn overschotje aan geld (in belgische frank in een bahkhuis bewaard) in guldens omgezet.

Met een enkel woord gewaagde ik hierboven over de kwestie der vervlaamsching van Gent: het Antwerpsche ‘Vlaamsche Front’ belegde op 1 Maart een groote Meeting en, in bijna elke stad van eenig belang, grepen volksvergaderingen over dit punt plaats.

Er waren drie voorstellen in de Kamers neergelegd: dit van de minimalisten voor trapsgewijze vervlaamsching en een van de groep Meysmans tot stichting van eene nieuwe Vlaamsche Universiteit te Antwerpen.

Dr A. Van de Perre, nieuwe Voorzitter van 't heringerichte Hoogeschoolcomiteit, scheen vrede te nemen met het Meysmans-ontwerp, de tegenstand was echter zoo heftig, dat hij moest aftreden.

Op 21 Mei greep een nieuwe reuzenmeeting plaats in het ‘Rubenspaleis’ te Antwerpen, en ik denk nog steeds met genoegen terug aan de ‘pint goed bloed’ die ik mij gelachen heb, toen ik in de bladen las hoe senator Weyler, die het waarachtig gewaagd had, plaats te nemen op het verhoog, zoo aanhoudend door mijn goeie Sinjoren werd uitgefloten, dat hij zweetend en hijgend de plaat moest poetsen!

Er heerschte een vinnig vlaamsch verzet:

Onder den naam van zijn vrouw, liet de gekerkerde Jef

[p. 333]

Van Extergem een gelegenheidsblaadje verschijnen getiteld: ‘Zelfstandig Vlaanderen’ hetwelk van oordeel was, dat de Frontleiding lang niet kordaat genoeg optrad. Wij willen hier niet onderzoeken, of het verwijt gegrond was, maar enkel het feit aanhalen als kenmerk van den tijdgeest alsdan.

Te Kester beriep de flinke organisator Staf de Clercq een Landdag op 7 Mei, en trots de gebrekkige verkeersmogelijkheden, daagden meer dan 8000 man op, in het onaanzienlijke plaatsje. Wij weten hoe die Landdagen regelmatig jaarlijks nog groeiden tot iets ontzaglijks, daar aan de Brusselsche poorten!

En toch liet zich het spreekwoordelijk gemis aan tucht bij de Vlamingen weer gelden!

In het ‘Vlaamsche Land’ verscheen van de hand van Th. Vander Schelde (Lod. Dosfel) half Juni, een opstel ‘De Rangorde der Liefde’ waarin de stelling verdedigd werd, dat een geloovig Roomsch-Katholiek toch in allereerste plaats stemmen moest voor deze kandidaten, welke zijn godsdienstig belang voorop stellen.

Het was een gevaarlijke thesis, vooral in den mond van den geliefden Dosfel. In ‘De Ploeg’ reageerde Spectator eerbiedig maar doortastend, alhoewel de polemiek niemand van zijn standpunt deed afwijken.