De lotgevallen van een activist

Van Antwerpen naar Antwerpen 1914-1929

[p. 139]

Tweede deel
Te Brussel

[p. 141]

Mijn nieuwe werkkring

Ik zou dus naar Brussel gaan wonen, om de zaken van ‘Kolenverdeeling’ naar behooren te kunnen behartigen. Het was nog niet zoo heel gemakkelijk een geschikte, goed gelegen woning te vinden. Maar ten slotte kon ik toch van een brouwer een burgershuis huren, in de Stevinstraat, Nr 220, op zoowat 10 minuten gaans van de Jozef II straat.

Mijn huis, op het De Coninckplein, werd betrokken door het Antwerpsch Kantoor van ‘Kolenverdeeling’ tegen denzelfden huurprijs dien ik te Brussel moest betalen. Alhoewel mij een vergoeding werd toegekend voor de verhuizing, is dit toch nog een dure geschiedenis voor mij geworden en, nadat ik reeds, tengevolge van den zwaren levensstandaard, geld had moeten leenen op een levensverzekeringspolis, zag ik mij genoodzaakt, ook nog een bedrag op te nemen bij een Borgerhoutschen notaris, die een onverdeelde erfenis van een oom onder zijne berusting hield.

Het waren lastige dagen, welke mijn verhuis naar de hoofdstad, op 11 October, voorafgingen.

Er was heel wat in te pakken, voor een gezin van 9 koppen! en ik hield er aan, mijn boeken persoonlijk in 49 kisten te rangschikken; - dat moest 's nachts en Zondags geschieden, daar ik alle dagen naar Brussel over-en-weer reisde.

Dezelfde karwei wachtte mij bij aankomst in de Stevinstraat; echter kwam hier nog bij, het tijdroovende geloop voor inschrijving, licht- en waterinstallatie, enz.

Menige pint kwaad bloed heeft het mij bezorgd, overal in al die kantoren en winkels, koppig uitsluitend Vlaamsch te willen spreken, - vooral dan nog in die dagen! - maar ‘de aanhouder wint’ en al is er menig ‘chef’ of patroon bij te pas gekomen, ik kreeg ten slotte mijn zin!

Den 14n October wilde ik in geen geval te Antwerpen afwezig blijven. De eerste uitvoering van Benoit's oratorio ‘De Schelde’ ging op dien dag door, in den reusachtigen Hippodroom-Schouwburg, op de Leopold de Waelplaats om 11,45 Torenuur.

Een legertje van 450 uitvoerders trad op, onder de leiding van Lodewijk Ontrop, bijgestaan door Jef van Hoof.

[p. 142]

Er bleef geen plaatsje onbezet! De uitvoering groeide tot een echte triomf. Het hoogtepunt werd bereikt toen, als slot van het tweede deel, op de wijze van het ‘Wilhelmus’ weerklonk:

Wilhelmus van Nassouwen,
Wij zijn van dietschen bloed,
het vaderland getrouwe,
dat God het steeds behoed
als toevluchtsoord der vrijheid,
der waarheid onderstand,
Dan juichen we vol blijheid:
Gezegend Nederland!

Heel de zaal sprong als geëlectriseerd recht, en zong mee.

Ik zag mannen zich de handen grijpen, en oog in oog, dezen nieuwen eed aan hun dietsch vaderland zweren.

Door de drukkerij Gust Janssens was een Programmaboekje keurig gedrukt, met een uitgebreide ‘Levensschets van Benoit’ door Emm. de Bom; den tekst van Emmanuel Hiel, en eene lijst der Comiteits-leden, waarboven deze beteekenisvolle woorden:

- ‘Tot vereering van den Vlaamschen Meester Peter Benoit, en tevens ter bevestiging van ons onvervreemdbaar Eigen Wezen, zooals dit in Zijn kunstwerk is uitgesproken.’

Deze plechtigheid was méér dan een kunst gebeurtenis: zij was een waarachtige activistische zegepraal!

Zoo sterk was de vraag naar een tweede uitvoering, dat deze reeds op 28 October kon plaats grijpen.

En wel met onverminderden bijval. Weer een bomvolle Hippodroom-zaal! Opnieuw luid enthousiasme!

Denzelfden namiddag, was in Lokaal ‘De Ton’, tegenover de Middenstatie, de eerste jaarvergadering belegd van de Antwerpsche afdeeling ‘Volskopbeuring’.

Ik had er natuurlijk grooten prijs op gesteld daar tegenwoordig te zijn en, naast Mter Adelfons Henderickx, hield ik er eene toespraak tot mijne trouwe medewerkers van het eerste uur, die ik zoo noode moest verlaten.

De Secretaris-Penningmeester, vriend Frans van Laar, bracht er een omstandig en zaakrijk verslag uit, over de werking van 1 Oogst 1916 tot 1 Oogst 1917, en richtte tot mij, waarlijk al te vleiende woorden.

's Avonds was er gezorgd voor... verlichting.

[p. 143]

Inderdaad: eenige Engelsche vliegers kwamen bommen strooien, en toevallig niet verre van ‘De Ton’...

Onze bondgenooten hadden groote schade aangericht in de buurt der Schupstraat, Vestingstraat, en talrijke burgers getroffen.

Wat mag toch het opzet dezer Engelsche vrienden geweest zijn?... Militaire gebouwen waren er niet in de omgeving!

De bevolking was dan ook woedend.

De franskiljons en vooral in het Gerechtshof, wisten te vertellen dat het... duitsche bommen waren!

Het was een duivelachtig ‘boche’-plan, om de inwoners op te ruiën tegen de Entente.

Zoo onnoozel om dàt te gelooven was wel niemand, die niet volkomen zijn gezond verstand verloren was!

De Engelschen waren overigens niet aan hun proefstuk: ook over Oostende, Brugge en Zeebrugge hadden zij bommen gestrooid en de Franschen waren niet ten achter gebleven, maar hadden Trier, Stutgart, Franckfort, Koblenz, Mannheim, Ludwigshafen, Essen, Diedenhoven, Luxemburg, Metz, Saarbrucken, Kolmar, Kayserlautern, Offenburg, Mulheim en Pirmassens bezocht.

De Duitsche vliegers van hunnen kant, hadden bommen laten vallen tot boven Londen, en in Frankrijk op vele plaatsen en zelfs boven Parijs.

Nog enkele feiten van belang gedurende October, moeten hier vermeld worden:

In de ‘Stem uit België’ te Londen uitgegeven, schreef Pater Callewaert, naar aanleiding van de vervolging tegen Priester Van der Meulen, een opwekkend artikel, getiteld: ‘Jongens, laat uw ideaal niet los!’

De Engelsche Minister Asquith, in een politieke rede te Leeds, komt op tegen de Bestuurlijke Scheiding, in België doorgevoerd.

‘L'Opinion Wallonne’ van Parijs brengt Waalsche vlaggen en medailles in omloop. De Haversche Regeering rept hiertegen geen woord: zij heeft immers àl hare banbliksems noodig voor de Vlaamsche separatisten!

Intusschen was het tweede schooljaar der Vlaamsche Hoogeschool plechtig geopend met een feestzitting en vaandeloptocht door Gent.

De Gentsche katholieke leerlingen richtten aan den ‘Raad

[p. 144]

van Vlaanderen’ een manifest, vragende de onmiddellijke vernederlandsching der vrije Onderwijsgestichten.

Ook van het Italjaansche front kwamen thans gewichtige tijdingen.

En nog steeds woedde de krijg!

Door Duitsche troepen, in Rusland beschikbaar gekomen na de inzakking aldaar, was op 24 October, in aansluiting met Oostenrijksche divisies, een felle stoot gebracht, oostwaarts van de Isonzo en werden de Italjanen teruggedreven tot achter de Alpen.

Er ontstond defectie bij het tweede Legerkorps, tijdens afwezigheid van Generaal Capello. Gansche regimenten smeten de wapens neêr en, zonder de tusschenkomst der Engelsche en Fransche hulptroepen, ware het land van het ‘Sacro egoisme’ totaal verpletterd geworden.

Misschien mag ik hier nog even wat over mij-zelf vertellen.

Ik was dus ingeburgerd te Brussel.

Aldra kon ik mijne twee oudste dochtertjes naar de door Hippoliet Meert ingerichte Vlaamsche klassen zenden, maar voor mijne zonen was het moeilijker. In afwachting, dat op het Atheneum de zuivering zou geschied zijn, heb ik ze dan gestuurd naar de ‘Nederlandsche School’ waar het onderricht op taalgebied mij volkomen voldeed, al was de filosofische richting van het Gesticht in strijd met mijne overtuiging. Ik sprak daarover openhartig met den Bestuurder, en mijne jongens werden vrijgesteld van de ongewenschte cursussen.

Op ‘Kolenverdeeling’ was er werk met de vleet! Van de ‘Kohlenzentrale’ hadden wij bericht, dat op 1 November de eerste zendingen steenkolen zouden toekomen uit... Zwitserland. Het waren aldaar geweigerde minderwaardige soorten, en als wij er niet voor gezorgd hadden, dat betere kwaliteiten om te mengelen waren gekomen, dan hadden wij wellicht het zaakje al wel gauw moeten opdoeken!

't Is maar om te zeggen, hoe hartelijk de verhouding was met de duitsche Heeren...

De inwendige inrichting was al een heel eind op dreef, Gansche karrevrachten rantsoen-kaarten, verdeelingsformulieren, verslagbrieven, verzendberichten plakbrieven en zoo meer werden opgestapeld.

Een speciaal boekhoud-stelsel op kaarten werd aangelegd,

[p. 145]

maar het moeilijkste was het aanwerven van geschikt personeel.

Met het kantoorpersoneel, - aanvankelijk een 20-tal klerken en 3 typisten, was het nogal glad van stapel geloopen, te meer daar ik de goede kans had gehad, daarvoor de medewerking te verkrijgen van een eerste kracht, den Heer Juliaan De Wit uit Willebroek, die niet alleen een duchtig helper, maar een oprecht goed vriend van mij is geworden. Hoe dikwijls hebben wij niet - na sluitingsuur - tot een eind in den nacht te zamen zitten wroeten!

Het was ook geen kleinigheid wat er te bedisselen viel. Een paar honderd correspondenten aanstellen op de losplaatsen en bijkantoren, een zestigtal bekwame en vertrouwbare opzichters zoeken, en een drie duizend contracten, mits borgstelling, met kolenverdeelers afsluiten.

Heer Leo Meert had de handen overvol met allerhande besprekingen en onderhandelingen in tal van ‘Behörden’.

Intusschen drukte op ons de last, het ‘binnenwerk’ zonder hapering te laten functionneeren. Eigenlijk was dit alles voor ons ongekende en nieuwe bezigheid, en mistasten ware doodend geweest, bijzonder in 't begin.

Een gezonde verdeeling van den arbeid alleen kon uitkomst brengen. Over het ruime huis der Jozer II straat 115, richtten wij dan de diensten in: Bestuurszaal, Sekretariaat, Kassier, Boekhouding, Prijsberekening, Verzending, Klachten, Schrijfkamers, Archief: alles onderling door huistelefoon verbonden, en met onderscheiden bureeloversten.

Beneden nog: Huisbewaarder-loge, wachtzalen, opzichterskantoor.

Als Referent voor ‘Kolenverdeeling’ was van Duitsche zijde aangesteld, Dr Giebel, met wien wij steeds prettig hebben samengewerkt, en die graag de partij der Vlamingen opnam tegen onwillige duitsche ambtenaren.

Voor den eersten November was alles kant en klaar: de kolen mochten komen!

Het spreekt vanzelf, dat ik ook aangevraagd werd door de Besturen van ‘Volksopbeuring’ afdeeling Brussel (Sint Janstraat 60) en van ‘Volksopbeuring-Soldatentroost. - Hoofdleiding’.

Het Brusselsche midden was, natuurlijk, niet zoo'n gunstige bodem als te Antwerpen. Een tijdje lang heb ik het voorzitterschap waargenomen in de St. Janstraat, met als medewer-

[p. 146]

kers Johan Kesler. Jef Hellemans, Lode Delpire, J.B. Lotens, e.a. De Afdeeling telde toen 304 leden: de wagen ging aan 't rollen nadat eenige te Antwerpen beproefde maatregelen waren toegepast, en begin Maart 1918 was het ledental tot 366 gestegen.

Bij de Hoofdleiding werd ik eveneens ingelijfd als Algemeen Beheerder van ‘Soldatentroost’.

In deze Afdeeling was de taak beduidend zwaarder geworden, door de wassende moeilijkheid, om voldoende pakketten met levensmiddelen uit Holland te doen zenden naar de Gevangenkampen uit Duitschland.

Met kunst- en vliegwerk had men aanvankelijk getracht het tekort aan te vullen door eigen-gemaakte pakjes in de St. Janstraat en in den Hoofdzetel der Wetstraat, maar ook het kon niet lang volstaan, en een speciale dienst moest worden ingericht onder leiding van R. Klop. Een oproep tot bereidvaardige dames werd in de pers geplaatst; een woord van warmen dank komt hier te pas aan Mevrouwden H. Uytterhoeven en Pr. Van den Broeck, die tot het einde toe, dag aan dag, zoo ijverig als belangloos, deze ‘pakketten’ hebben samengesteld.

Als ik dat alles achteraf beschouw, vraag ik me af, of in dien activistentijd de uren soms niet langer waren dan 60 minuten!

Den ganschen dag armen-vol werks op ‘Kolenverdeeling’ waar gemiddeld 400 brieven dagelijks binnenliepen; - dan Comissiezittingen van den ‘Raad’ - een paar uurtjes tusschendoor gewijd aan ‘Volksopbeuring’ - behalve de avondvergaderingen, en daarbij (last not least) de uiterst vermoeiende zittingen in den ‘Raad van Vlaanderen’, die nooit voor middernacht afliepen, doch soms tot 2 uur duurden...