De lotgevallen van een activist

Van Antwerpen naar Antwerpen 1914-1929

[p. 50]

‘Actief’ - ‘Passief’

Dr Antoon Jacob keerde in den loop van December naar Antwerpen terug en werd aan de Redactie van het ‘Vlaamsche Nieuws’ verbonden, dat met den dag - dank zij vooral de sappig-rake artikels van ‘Luc’ (Raf Verhulst) ziender-oogen terrein won.

Niet zonder moeite waren wij er in gelukt den Nederlandschen Schouwburg, in October, weer te doen openen.

In het groot Museum was Pol de Mont eene reeks wandelvoordrachten begonnen te geven; iets later vatte hij eene eerste reeks letterkundige causeries aan, gehouden in de feestzaal van het Kon. Atheneum. Beide series lokten een zeer talrijk gehoor, en Pol de Mont zorgde er wel voor, dat elke zijner spreekbeurten eene les werd van Vlaamschen stamtrots en taai rasbewustzijn.

Ik zelf had bij de drukkerij De Vos-Van Kleef een Vlaamschen scheurkalender uitgegeven; het was voor elken morgen... een druppel Vlaamschgezindheid! En goedkoop: 25 centiem voor 365 dagen.

Het volgende jaar, werden mijne ‘Gedenkdagen’ met mijne volle toestemming overgenomen in den ‘Toren-Almanak’ van Gust Janssens en in den kalender ‘Reinaert de Vos’ van Eugeen De Bock.

Op de ‘Volksleesavonden’ ingericht voor elken Donderdagavond door ‘Help U Zelve’ in zijn ruim ‘Volkshuis’ vervulde ik een spreekbeurt den 9n December, over ‘Jan-Frans Willems’, nadat aldaar reeds waren opgetreden de heeren Leo Augusteyns, Victor Resseler, Louis Verhulst en Jef Gielis.

Het was telkens voorzitter Leo Augusteyns die de sprekers inleidde, en bedankte.

Blij verrast, was ik, toen deze oude-trouwe vriend van mij, en voor wien ik steeds een diepe vereering heb gekoesterd, zijn toespraak besloot met de volgende beteekenisvolle verklaring die dan ook 's anderdaags door het ‘Vlaamsche Nieuws’ uitdrukkelijk werd onderstreept:

‘Thans meer dan ooit moet de Vlaamsche Beweging voor elk Vlaming een heilige zaak zijn, die hij tegen de vijanden

[p. 51]

dier zaak moet verdedigen en die, trots gekuip en verdachtmaking, moet en zal zegevieren!’

Zulke woorden, voor een niet-activistisch gehoor, door een eerlijk en gevierd leider als Leo Augusteyns uitgesproken, moeten onvermijdelijk ‘zieltjes’ gewonnen hebben, en - in alle bescheidenheid - eischte ik bij mij zelf mijn deeltje er van op, als een ‘Nieuwjaarsgeschenk’ bij voorbaat.

Het jaar 1916 zou er een worden van groote bedrijvigheid onder de ‘actieve’ Vlamingen. De geesten - die niet ongeneeslijk beneveld waren - gingen nu al meer en meer opklaren en men kwam tot het innig besef, dat er moest gehandeld worden. Het was nu zaak, voor onze Vlaamsche jongens een Vlaamscher vaderland voor te bereiden, bij hunne tehuiskomst uit de hel van vuur en verdelging.

Toen 't bekend werd dat de Generaal-Goeverneur von Bissing zinnens was de Hoogeschool te Gent te heropenen, en hierbij - volgens den ondubbelzinnigen wensch de laatste jaren voor den oorlog door gansch het Vlaamsche land uitgesproken - als eenige taal het Nederlandsch in te voeren, dan waren de overtuigde Vlamingen wel zeldzaam die dit Vlaamsch rechtsherstel niet toejuichten.

Onderduims werd er natuurlijk weer gestookt om de twijfelmoedigen tot een blijk van afkeuring te verlokken; - M. Louis Franck had zich opnieuw in de weer gesteld, om zich in een Manifest tegen een gebeurlijke vervlaamsching van de Gentsche Universiteit te kanten en ditmaal was hem zijn maat, Karel Weyler, bijgesprongen, die per auto de verpolitiekte Vlamingen ging opzoeken om handteekeningen in te zamelen. Met tientallen van namen zou ik kunnen noemen, waar hij een ‘blauw scheen’ opliep en hooren moest, dat men een recht aanvaarden mag, al kwam het van den ‘duivel’. - Na verbruik van vele, dure benzine en het plengen van massa's zweets zijns aanschijns, kon Weyler... 24 handteekeningen oogsten op zijn Auto-manifest!

Maar zoo gemakkelijk legden de ‘patriotards’ zich niet neer bij de toekenning van een Vlaamsch herstel. Wel had, bij circulaire van 10 Juni 1913, de Belgische Regeering bevolen aan alle Staatsambtenaren op post te blijven bij geval van vreemde bezetting - (en dat zou stellig wél geschied zijn tijdens een... fransche bezetting). Wel hadden al de Gentsche professoren een ‘loyauteits-verklaring’ tegenover de Duitschers

[p. 52]

onderteekend en regelmatig 2/3 hunner wedde ongestreken in ‘dolce far niente’ - nu deze heeren echter opgevorderd werden hun taak weer op te nemen, in uitvoering van besluitselen der Haagsche Conferentie en om eer aan hunne verbintenis te doen, nu bedankten zij er voor en weigerden enkel en alleen omdat zij in 't Neder landsch zouden moeten doceer en.

Maar anderzijds zaten de ‘actieven’ ook niet met hunne handen in den schoot en zij verzamelden handteekeningen van oud-hoogstudenten om de Vervlaamsching goed te keuren.

Was het als tegenzet der Haversche Regeering, dat thans nog drie aartsfranskiljons als Ministers werden opgenomen? Het werd althans zoo hier gevoeld, toen bekend werd dat Paul Hymans, Goblet d'Aviella en Van der Velde de Regeeringsploeg zouden aanvullen.

De wisselende oorlogskansen deden intusschen de meest tegenstrijdige berichten ontstaan: den eenen dag hoorde men dat de Duitschers geen geld noch menschenmateriaal meer hadden; 's anderdaags kreeg de pessimistische toon de bovenhand en fluisterde men van ‘débacle’.

Bekommeringen van meer stoffelijken aard wraren niet zonder invloed op de ‘opinie’ van de bevolking. - Geruchten over reuzen-ontvreemdingen in het ‘Nationaal Comiteit’ waren niet van de lucht; in waarheid werd het zeer moeilijk zich de noodige eetwaren aan te schaffen.

Een typisch tusschengevalletje wil ik hier toch vastspelden.

Vleesch was bijna niet meer te koopen voor den gewonen burgersman. Om hierin zooveel als doenlijk te verhelpen, was men gaan konijnen fokken. Zooals bekend vetten die diertjes zeer vlug aan en geven 'n zoo smakelijk als voedzaam vleesch.

Maar er is veel zorg noodig om allerhande ziekten te vermijden en, zonder voldoende toelichting, was de ‘fokkerij’ een wisselvallige onderneming.

Op zekeren voormiddag laat de bedrijfchef der drukkerij De Vos-Van Kleef mij roepen en spreekt zoo ongeveer in dezer voege:

- Kunt gij mij een handleiding schrijven over konijnenteelt, eenvoudig en bevattelijk, maar compleet in ongeveer 30 bladzijden druks?... Er is veel vraag voor zulke boekjes, die alleen in 't fransch voorhanden zijn.

- Alleen in 't fransch, vraagde ik. Kunnen er dan geen

[p. 53]

uit Holland gezonden worden. Ik weet volkomen niets van het edele konijnen-fokken!

- Uit Holland laten komen duurt te lang en zou te kostelijk zijn... Tegen wanneer kunt gij mij zoo iets maken?

- Wanneer moet ge den tekst hebben?

- Van avond!

- Sapper-de-boeren! dat's gauw, hoor. Maar, top, ik kom van avond met den tekst...

Recht ging ik naar de Stadsbibliotheek, - kocht onderweg de fransche brochure in kwestie, - schreef me de kramp in de vingers en om 9 uur had de drukker mijn Handleiding, met lijnen-afbeeldingen voor den bouw van hokken, enz.

Vier en twintig uren daarna lagen de boekjes van Dr Zus en Zoo bij de boekhandelaren. Ze vlogen weg en moesten herhaaldelijk herdrukt worden!

Ik schaam me volstrekt niet te bekennen, dat ik eenige zelfvoldoening ondervond...

Het geval Wildiers had toch eenigen stilstand teweeg gebracht in de werking van het ‘Algemeen Nederlandsch Verbond’ Tak Antwerpen, waarvan hij de voorzitter was, en de vergaderingen werden thans meer onder-onsjes, meestal ten huize van Dr Marten Rudelsheim en onder waarnemend voorzitterschap van Frans Van Cuyck. Het was in deze vergaderingen, dat een Manifest van den ‘Vlaamschen Hoogeschoolbond’ voorbereid werd en dat later zijn beslag kreeg op 2n Pinksterdag in een uitgebreide zitting in het ‘Vlaamsch Huis’ te Brussel. Het werd mede onderteekend door Frans Reinhard, Leo Augusteyns, Adelfons Henderickx, Hippoliet Meert en vele andere luidklinkende Vlaamsche namen.

Op 3 Februari had Freiherr von Bissing aan Franck geschreven om te waarschuwen tegen elken dwang op professoren en leerlingen der Gentsche Hoogeschool.

Er is beweerd geworden dat Henri Pirenne en Paul Fredericq in Maart naar Duitschland zijn gevoerd, in uitvoering van die waarschuwing. - De betreurde Dosfel heeft dat ten stelligste tegengesproken en eerst ‘De Tijd’, dan ‘Dietsche Stemmen’ gaven als echte reden op, dat zoowel Pirenne als Fredericq met Frankrijk gebriefwisseld hadden in anti-Duitschen zin.

Het is, naar mijn inzicht een plompe fout geweest van de Duitsche Bezetting, evenals het een flater was, Fons Sevens uit Gent te verbannen. In het vervolg zullen wij nog vele

[p. 54]

en zware misgrepen aan te stippen hebben vanwege de Duitsche besturen, die dikwijls den noodigen takt misten in kiesche gevallen.

Inmiddels werd gevreesd, dat de bezetter aan Kardinaal Mercier beletten zou terug uit Rome in België te keeren.

De Kardinaal had al meer dan eens een koenen, scherpen toon tegen de Duitschers aangeslagen in zijn Herderlijke Brieven en Toespraken en aan een Vlaamsch priester, die hem een beter begrijpen der Vlaamsche ziel had afgesmeekt, antwoordde hij zelfs: - ‘God heeft over de wereld twee soorten van rassen geschapen; dezulke voorbestemd om te heerschen, de andere om te dienen... Wij, Walen, zijn van een heerschend ras!...’

Gelukkig maar, dat Mercier steeds onverlet werd gelaten.

De kloof tusschen ‘actieven’ en ‘passieven’ werd breed en onoverbrugbaar. Duidelijk bleek mij dat, bij de begrafenis, op 2 Februari, van den alom-geëerden Edward Keurvels, den rechterarm van Meester Peter Benoit... Talrijk waren de Vlaamschgezinden opgekomen, maar de groepen teekenden zich onmiskenbaar scherp af. Velen waren al niet meer ‘passief’ maar ‘anti-actief’, wat lang niet hetzelfde was.

In het ‘Volkshuis’ waren de voordrachten nog steeds aan gang en op 24 Februari nam ik een spreekbeurt waar, over ‘Onze Toren’. Ook in dit midden was de afbakening zichtbaar geworden en zonder de vaderlijke leiding van Augusteyns, hadde voorzeker de groep K. Weyler de bovenhand behaald.

Toen ik mijne rede besloot met een vers uit Pol de Mont's ‘Sinjorenlied’:

Sinjoren, ei, blonde Sinjoren
tot spijt van wien 't benijdt,
blijft Vlaamsch, blijft koppig Vlaamsch
Altijd, altijd, altijd!

dan klonk dat ‘altijd’ beslist aktivistisch en de toejuichingen waren niet eenparig.

Aan de overzijde van de barrikade was evenmin alles koek en ei. Bijlange niet! Het lekte uit, dat op het stadhuis een reeds lang wroetende oneenigheid tusschen Louis Strauss en Franck, begin Februari, plots zoo heftig was opgelaaid, dat - alles behalve ‘gentlemanlike’ - Franck aan Strauss een bloedige schram en een o! zoo weinig aristocratisch blauw oog had bezorgd.

Er werd, als uitlegging, gefluisterd, dat Strauss de han-

[p. 55]

delwijze van Franck tegenover den ‘Duitsch’ veel te laksch vond en dit wel eens al te zeer overmoedig liet blijken op zijn eigen sar kastisch-sarrende manier.

Het is een feit, dat ik me dikwijls afgevraagd heb, toen ik den fijn-uitgedoschten Franck op zijn ras-poney in de Parklanen zag ‘paradeeren’: - hoe komt die man aan de toelating en... waar haalt hij de haver vandaan?

Het was inderdaad niet zoo eenvoudig, zich zulke dingen aan te schaffen! ‘Genehmigungen’ waren voor alles en nog wat gevergd. - Franck nam dus voor privaat genoegen, graag wat aan van den Mof!

En hij was, voorwaar, niet de eenige bij de ‘goede belgen’!