Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
AuteursrechtvrijSchepens.
Dese personen sijn by de presiderende ende andere Raeden over Holland naer voorgaende denominatie van xxiv. Raeden den viien. geeligeerd, ende den viiien. genomineerd tot Burgemeesteren, ende Schepenen, hebbende den behoorlijken eed gedaen in handen vanden Officier den xen. September XVc. tachtig. De genaemde Katholijke Burgers, hier van niets wetende, gaven onlangs daer na aen den Prinze van Oranjen, t'Amsterdam sijnde, eene Requeste ofte Versoek over, belangende de vrije oefeninge van hunne Roomsche Religie, volgens de meermaels aengeroerde Satisfactie, waer mede ik dese handelinge sal besluyten, dat ik uyt Pieter Bor in sijn sestiende Boek alhier met sijne eyge woorden sal byschrijven. Ga naar margenoot+De Heren Staeten van Holland ende de Prinze van Oranjen noch tot Amsterdam vergaderd wesende, so sijn enige van de Roomsche Gerrit van Ravensbergen, ende hebben t'samen gesloten een requeste te presenteren aen den Prinze van Oranjen Stadhouder van Holland, ten eynde sy souden werden gemainteneerd in haer exercitie, doe noch tot Haerlem wesende: om dese requeste te concipieren versochten sy Dirk Volkertszen Koornhert Notaris, die de selve ontworpen hebbende henluyden voorlas, ende na dat sy daerinne hier ende daer wat hadden doen veranderen, hebben sy die gearresteerd, ende in't net doen stellen, ende by enige van de haeren doen tekenen: ende also Mr. Gerrit Stuver, Mr. Jan van Suren, ende de voornoemde Koornhert | ||||||||
[pagina 471]
| ||||||||
versocht werden de selve requeste mede te teykenen, hebben sy 't selve alle drie afgeslagen: de voorsch. Stuver allegerende voor excuys dat hy niet onredelijk achte, datze volgende de Satisfactie versochten in haere exercitie gemainteneerd te werden, also hy geen dwang in de conscientie voor goed en hield maer dat hy daerom van haere religie niet en was, nochte de selve en konde toestemmen: de voorsch. van Suren seyde voor excuys, dat hy wesende inde Magistraet niet goed en vond te tekenen, doch dat hy verstaen hadde, dat inde vergaderinge der Staeten was voorgeslagen, dat die Katholijke van Haerlem wel souden mogen versoeken toelatinge van henlieder exercitie, die men hen niet weygeren en soude, by aldien sy lieden konden bewijsen met der H. Schrift, de selve haere exercitie met den Evangelio ende Apostelsche lere over een te komen: ende Koornhert excuseerde hem die te tekenen, dewijle hy van henlieden gesindheyd niet en was, ende de requeste alleen als een publijk persoon tot haeren versoeke gemaekt ende geschreven hadde. Aldus werde de requeste by enige andere tot twintig in't getale onderteykend, daer onder vijf oft meer Rechts-geleerden waren. De Magistraeten van Haerlem van dese vergaderinge iet verstaen hebbende, ontboden den voornoemden Koornhert voor haer op 't Stadhuys, ende vraegden hem, wat van dese sake mogt wesen: hy seyde het alles gelijk het geschied was, ende dat hy als een publijk persoon versocht sijnde om de requeste te maken, 't selve verstond niet te mogen weygeren: ende hem gevraegd sijnde, of hy dan de Roomsche Religie wilde voorstaen, seyde daer op, geenzins, noch ook die requeste, dat haer werk was, niet en wilde verandwoorden, also hy de Roomsche Ga naar margenoot+ Religie hield voor een valsche Religie, ende haer Kerke voor een moord-kuyl: gevraegd sijnde, of hy de requeste by hem hadde, seyde ja, ende hem die afgeeyscht sijnde, vraegde tot wat eynde? hem werd geandwoord, om die nader te oversien, ende so sy die gefondeerd vonden, iemanden van de haere neffens enige der requiranten te committeren, om die aen sijn Excellentie te presenteren: also gaf hy die in handen vanden Burgemeester Niklaes vander Laen. De voorschreven Requeste aen den Prinze van Oranjen gepresenteerd sijnde, gaf den 10. Meij daer op voor apostille, dat hy verstond den inhoud van dien meest te betreffen den Staeten van Holland, de welke daer by grotelickx schenen te werden belast; ordonnerende derhalven de selve in haeren handen gesteld te werden. De voorsch. Requeste was luydende aldus.
AEn mijn Here den Prinze van Oranjen Stadhouder van Ga naar margenoot+ van Holland, remonstreren die personen ondergenoemd, burgeren van qualité der Stede van Haerlem voor hen selve, ende ook voor andere heure mede-burgeren, verde het meeste deel vande | ||||||||
[pagina 472]
| ||||||||
burgerije aldaer, so Ro. Katholijken, als andere: maer al t'samen liefhebbers van't gemeene welvaren der Nederlanden, ende getrouwe Patriotten wesende, hoe dat sy uwe P. Excell. noch onvergeten houden vande Satisfactie op den 22. Januarij 1577. binnen der Vere, de Stede van Haerlem onder signature ende segele van u P. Excell. sijnde gegeven. By welke Satisfactie onder anderen wel expresselick beloofd is geweest, so wel den waerlichen als geestelicken mannen ende vrouwen binnen Haerlem, datmen henluyden soude mainteneren in haere Katholijke Roomsche Religie ende exercitie van dien: waer op ook volgens den vordere inhouden vande selve Satisfactie, den eed van die beyde Religien tot Haerlem gedaen is geweest, ende is eyndeick ook mede binnen den beloofden tijde, ook volgens die Satisfactie, den Gereformeerden geleverd de Kerke op Bakenesze binnen Haerlem, om aldaer exercitie van Religie te hebbene, alles tot vollen genoegen van hunlieden Gereformeerden: 'twelk nochtans in geene andere steden, ook Satisfactie ontfangen hebbende, by u P. Excell. toegelaten en is geweest, te weten het hebben van een Kerke binnen de Stede: hoewel nochtans die Gereformeerde daer na, hier mede niet vernoegende, noch een ander Kerke midden in Haerlem tot den Karmelijten mede tot haeren voldoen verkregen hebben gehad, sonder dat henlieden twee Kerken beloofd waren: waermede sy lieden Gereformeerde noch ook al niet versaed wesende, daer na door't onbedacht beleed eene Commissaris geoccupeerd hebben gehad die Groote Kerke tot Haerlem, na dat die door een so schandelicken als ongestrafte acte, niet gebeeldstormd, maer wel geplonderd, een onnosel Priester dood geslagen, ende veel burgeren gequest ende van heur overklederen beroofd waren, alles tot grooten verdriete vande supplianten, ende tot geene kleyne schandaele ook van de Gereformeerde selve, gemerkt alle de wereld kennelijk wat, wat solemneele beloften (voren verhaeld) den supplianten waren gedaen, die geen oorsake ter wereld en hadden gegeven tot so ergerlicken overdaed, ten ware dan sake ('twelk ongelooflijk is) dat iemand der supplianten al te grooten geduld in 't gedogen van so merkelicken ongelijk oorsake van dien soude willen achten, in welke geduld die supplianten noch al standvastelick volharden ter liefde vande uytnemende eendragtigheyd binnen Haerlem, niet min loflijk, als ongelooflijk wesende, tuschen den supplianten ende den Gereformeerden heuren medeborgeren, die so gansch vriendelik onderlinge | ||||||||
[pagina 473]
| ||||||||
leven, dat sy luyden een vermaerd exempel sijn geweest van datter wel twee verscheyden religien teffens in een Stede vredelick geexerceerd mogen worden: also noyt gehoord en is, gedurende dese vier ofte vijf jaeren lang, dat binnen Haerlem enige twist, ook het minste niet geweest is onder den burgeren aldaer, die verscheyden sijn van religie, ende daer van die supplianten swaerlick verongelijkt sijn geweest, ja ook niet by den dronk inder schutterijen, maend-schutten, ende inder gebuerten vergaderingen selve. 'Twelk de supplianten wel bekend achten te sijn ook uwe P. Excell. wiens voorsichtige wijsheyd, godsvruchtigheyd, ende oprechtigheyd sy luyden supplianten mosten toebetrouwen, datmen hen luyden ten minsten noch van doe voordaen niet gedogen en soude verongelijkt te wordene, maer henluyden toelaten ten minsten die exercitie vande Roomsche Religie inden Kloosteren ende Kerken noch overgebleven sijnde, volgens so openbaere beloften by u P. Excellentie selve ende den Heren Staeten henluyden gedaen, ende volgens die openbaere publicatie (na 't verlies van de Groote Kerke) binnen Haerlem geschied, daer by den Roomschen Katholijcken van nieus al weder wat beloofd vrije versekerde ende bestendige exercitie van de Ro. Religie: welk voorsch. der supplianten, overmits sy luyden sekerlick wisten, dat tot Antwerpen ende elders meer, ook by advijse van u P. Excell. die Ro. Katholijken in haerlieder exercitie van religie ende haere goederen gemainteneerd sijn geweest, tot een openbaer teken dat u P. Excell. met hoogster sorgvuldigheyd poogt te verhoeden alle mistrouwen ende partijschappe, ende daer tegen te benaerstigen alle minne ende eendragt onder den Landzaeten, tot versterkinge der selver: also die overgroote versochtheyd van u P. Excell. licht konde bemerken, Dat (het gelove ook) religie een gave Godt is: Dat geen religie met geweld of wapenen mag ingedrukt worden: Dat onse innerlicke twist van religions saken die beste wapenen sijn voor onse vijanden om ons te slaen, ende henlieden dienen voor een bressche: Ook dat het saed van twist onder 't volk, daermen tegen beloft en arbeyd om d'een d'ander te extirperen, een vlamme van burger krijg soude veroorsaken tot een generael ruwijne van de Landen: Dat onse sekerste magt (naest God) gelegen is in een vaste | ||||||||
[pagina 474]
| ||||||||
unie, so dat wy om die religie niet partijen, of twisten: Dat het ook niet mooglijk en soude sijn het land in vreden te onderhouden, sonder daer inne vrije exercitie van religie toe te laten: Dat ook twee religien niet alleen wel in een land oft stede: maer ook wel (dat meer is) in een selve Kerke geexerceerd mogen werden: Dat het ontberen van religions exercitie openbaerlick streckt tot een verachtinge Godes, ende tot een Atheismum: Ende dat sulkx wel gevalt, daer d'eene partije bestaet des andere religie te extirperen met geweld, 'twelk die Gereformeerde toe Antwerpen verklaren geenzins henluyden voornemen te wesen: Daeromme ook mede, omdat het al veel meeder betaemd, datmen maintenere (dats verde van extirpere) een religie die van Ga naar margenoot+ aenbegin in Holland was, dan datmen permittere een religie, die daer over 20. jaeren noyt opentlijk geexerceerd, ende over 60. jaeren noyt af gehoord en was, welke permiszie henluyden immers wel behoorde genoeg te sijn. Die supplianten sich niet genoeg en konnen verwonderen, dat die Gereformeerde in Holland hen opentlijk vertonen in desen gansch contrarie dan heure gelovens-genooten binnen Antwerpen ende elwaerts, immers tegens die naekte meninge van de Generaele Staeten, ja ook van u Prinzelike Excell. selve, inde voorsch. dees selfs acta, woorden, schoiften, ende so solemneele beloften, onder-hand-teken ende segele alle menschen openbaer ende kond wesende, also die supplianten openbaerlick sien, dat rondomme in Holland die exercitie vande Roomsche Religie den Roomschen Katholijken werd verboden, op peyne van gestraft te worden, als perturbateurs van de gemeyne ruste, 't welk een onlochtbaere dwang is in de conscientien, ende ook het twede lidmaet van Keyser Karels strenge Plackaeten in desen weder verresen sijnde, als mede invoerende lijfstraffe on religions saken, welke dwang ende exercitie van dien by meest elk, ommers by den Gereformeerden selve, geseyd werd te wesen d'eerste ja enige oorsake vande verderfelicke beruerten inde ellendige Nederlanden: gemerkt men licht verstaet dat de Roomsche Katholijke deur sulk verbod gedwongen worden te laten het dopen, monigen, het trouwen, predickhoren, ende meer andere exercitien, die sy luyden ter saligheyd nodig houden, ofte indien sy sulkx met goeder conscientie | ||||||||
[pagina 475]
| ||||||||
niet en konnen laten (soo sy ook geenzins en konnen) te vallen in voorsch. hals-straffe, onder 'tdeckzel van perturbateurs vande gemeene ruste; waer door, ende mede door dien de supplianten dagelickx meer ende meer vernemen geruchten, die genoeg seker sijn, datmen in voornemen is binnen Haerlem mede also te verbieden die voorsch. exercitien van haere religie, niet jegenstaende sy lieden in't minste daer toe geen oorsake en hebben gegeven, niet tegenstaende ook die selve haerluyder exercitie hen me so dickmael ende so solemnelick beloofd is, ende besworen, ende niet tegenstaende men hen luyden vind willig ende bereyd in allen gemeenen lasten tot bescherminge van de Nederlandsche vrijheyd inde saken van de religie met exercitie van dien bestaende. Ende nademael die van Haerlem immers geenzins van minder conditie behoren te wesen dan het kleyne Stedeken van Woerden is, daermen nu noch jegenwoordiglick twee verscheyden religien exerceerd, al hoewel dat stedeken in geenre manieren tot bescherminge van Holland naekt gemaekt, verarmd, ende grondlick bedorven, ook mede hen luyden noyt belofte van twee religions exercitien te hebben gedaen is geweest, als die getrouwe, ellendige, ende vroome Stede van Haerlem. So versoeken die supplianten ootmoedelick, dat u Pr. Excell. hier inne doende dat recht, behoorlick, eerlick, ende princelick, ja ook hoog nut is voor den gemeynen Nederlanden, gelieven wille die Roomsche Katholijken binnen Haerlem (die doch bereyd sijn om die gemeyne ruste aldaer te gedogen, dat die Groote Kerke, hen luyden violentelick benomen, blijve tot exercitie van de Gereformeerde Religie, tot onderhoud van de vrundlicke ende wel-vermaerde Haerlemsche eendracht, die tot nochtoe, niet jegenstaende die vlijt eniger Ministeren, als stokebranden van onrust tot Haerlem daer tegen betoond, so standvastelick tot nochtoe onder den vroomen burgeren, tot een loflijke renommee over gansch Europa is gebleven) te mainteneren ende te handvesten in haere exercitie nu tegenwoordelick tot Haerlem wesende, ende dat in den Kloosteren daer die nu noch is, ook in der voorsch. Bakeneszer Kerke, by den Gereformeerden verlaten, welke Kerke sy luyden supplianten bereyd sijn tot haer selfs kosten te repareren, ende hen luyden supplianten so gewiszelick te versekeren, dat alle oorsake van mistrouwen onder die burgerije tot Haerlem verhoedet, ende die vrundlicke eendragt aldaer meer ende meer gevoedet ende gevestigd mag worden, tot ere | ||||||||
[pagina 476]
| ||||||||
van uwe P. Excell. ende tot welvaren van de goede ende verdorven Stede, die anderzins ontwyfelick ganschelick gedepopuleerd, ende tot een verwoeste steenhope ruyneren sal: welke tegenwoordige remonstrantie ende ootmoedig versoek die supplianten met hun weynig hebben ondertekend, omme immers alle oorsaken van beroerten, ende ook d'opsprake van dien te verhoeden, wel versekerd sijnde, indien uwe P. Excell. niet vernoegd mogte sijn met het getal van de selve, ende het uwe P. Excell. geliefde hier op te doen ondersoeken door onpartijdige Commissarisen, dat verde het meestendeel vande burgerije, ende daer onder ook veele vande Gereformeerde Religie selve, als liefhebbers van de eendragt, ende welvaren der Stede van Haerlem, bevonden sal worden boven alle dingen 't gene voorsch. staet te versoeken, ende te begeren. Ende was onderteykend Gerijt Ravensberge, Rollant, Dirk Klaeszen Wy, Bekesteyn, Klaes Janszen, Adrianus Teylingen, F. van Nesze, Adriaen Dirkszen, Pieter Hals, Wiggert Klaeszen, Steffen Klaeszen Soutman, Beresteyn, J. Jakobszen, Symon Klaeszen Backer, Jillis Gijsbertszen, P. van Hoorne, G. van Nesze, P. van Mathe.
Ga naar margenoot+De voorschr. Requeste, gelijk verhaeld is, by den Prinze gesteld sijnde in handen van de Staeten van Holland, ter selver tijd tot Amsterdam vergaderd sijnde, ende by de selve gevisiteerd sijnde, is seer qualijken genomen, ende verstaen dat het narré ende inhoud van de selve Requeste was contrarie de waerheyd gefabriceerd, tot groote injurie, de blamatie, ende onere van den selven Staeten, ende mitsgaders in vilipendentie ende verminderinge van hunne autoriteyt, ende werde bysonder seer qualick genomen dat de voorsch. Koornhert hem daer toe hadde laten gebruyken, sy hielden 't als of hy henluyden daer toe opgemaekt hadde, dan den Burgemeester Verlaen verschoonde hem, seggende: dat hem wel kenlick was dat hy de Roomsche Katholijken niet en hadde opgemaekt, maer dat hy van henluyden daer toe versocht sijnde, 't selve niet hadde willen weygeren, als wesende een publijk persoon. Daer waren drie Gedeputeerde, die d'expeditie op de voorschreven Requeste vervolgden: maer hen werde mondelinge voor andwoorde gegeven, datmense inden Hage andwoorde geven soude, daermense met der eerster gelegenheyd ontbieden oft verschrijven soude. In middel van tijde verstonden sy dat de Staeten seer qualijk hadden genomen de hardicheyd van sommige woorden inde voorschreven | ||||||||
[pagina 477]
| ||||||||
Requeste gebruykt, als namentlijk datter gesteld was, door 't onbedacht beleyd eens Commissaris: item van ongestrafte acte: Ministren als stokebranden, ende andere die daer waren beroerende de autoriteyt der Heren Staeten, die geseyd werde, dat te niete gedaen ende gekrenkt werde: want de Satisfactie, wesende genoegzaem het enige principiael fondament daer op sy haer Requeste hadden gefondeerd, was weynig tijds te voren by een ander accoord tuschen de Staeten ende Magistraeten te niete gedaen, ende gekaszeerd, daer van dese supplianten niet en wisten, doch meenden de supplianten dat sulkx niet en mogt bestaen, ende dat het niet wettelijk ontknoopt en konde worden, dan by den genen die 't mede geknoopt hadden: daer tegen werde geseyd, dat de Satisfactie met andere Regenten gemaekt, nu by dese, mets vernoeginge vande Staeten gekregen hebbende, voldaen, ende af was, ende dat nu die van Haerlem, ende andere Steden van Holland gelijk waren. Enigen tijd naer 'tvoorsch. overgeven vande voorverhaelde Requeste, Ga naar margenoot+ namentlick in't begin van Julio, sijn alle de personen 'tvoorsch. Requeste ondertekend hebbende, als ook de voorsch. Oud-Burgemeester Stuver, ende Koornhert ontboden geweest voor sekere Commissarisen by den Prinze ende Staeten daer toe gecommitteerd, ende hen luyden afgevraegd, of sy by hen inhouden ende narré in die voorsch. Requeste gedaen, ende het versoek van dien noch waren persiterende: ende naerdien sy onderricht waren dat de Commissaris, die die van de Gereformeerde Religie de Groote Kerke hadde overgeleverd, ende inde posseszie geset, 'tselve hadde gedaen niet deur een onbedacht beleyd, maer deur last vande Heren Staeten, ende consent vande Magistraeten; dat ook dood-straffe gedaen was over den genen die den Pape op Sacraments-dag inde Groote Kerke hadde dood gesteken; dat ook de Satisfactie daer op sy hen inde voorschr. Requeste princiaplijk fondeerden, deur het voorverhaeld accoord was geannulleerd; ende datze daer in, ende in andere saken de Staeten hadden geinjurieerd, ende haer autoriteyt te naer gesproken, ende daer over strafbaer waren, hebbende deur sulke ende diergelijke maniere van doen d'eeen den anderen opgemaekt, ende opgeruyd, daer uyt wel swaere inconvenienten hadden konnen ontstaen tot nadeel van den Lande: haer werde ook aengeseyd datter meer onwaerheyden inden Requeste waren geseyd, als van den roem van de grote eendragt die binnen Haerlem was onder den burgeren, so van d'een als d'andere religie: maer de Heren Staeten waren ter contrarie wel onderricht vande onlust die op den maendschutten ende onder de schutterij waren vallende: ende aengaende 'tgeduld der Katholijken, inde Requeste gemeldet, en quam niet uyt der herten, maer was een gedwongen geduld: men wist wel daer sy meester waren, hoe sy daer handelden, ende men soudet haest sien hadden sy magt, gelijk sy ook binnen Haerlem over enige jaeren | ||||||||
[pagina 478]
| ||||||||
hadden haere bitterheyd getoond aen eenen Ga naar margenoot* Willem Rijken, die om een woord most sterven; datter Ga naar margenoot† vier onder de gene waren die de Requeste geteykend hadden, die daer over gewesen hadden, sonder dat nochtans die vier die daer over gewesen hadden werden genoemd. Ende naer dat hier op by de getekende haere excusen, ten besten sy mogten, gedaen waren, bysonder van haer onwetenheyd van het nieu gemaekt accoord, met verklaringe dat sy geene meninge en hadden gehad, iet te doen dat tot oproer soude mogen strecken, waeromme sy ook op de alderstilste maniere, hen doenlick sijnde, de sake hadden beleyd met so weynige personen als mogelick was, op de meninge datze in het versoek wel waren gefondeerd, sonder in 't minste tegen de autoriteyt der Staeten iet te willen sustineren: datze ook van de straffe over den genen die den Pape hadde deursteken geen wetenschap en hadden, also sy nu verstonden, dat hy in den Hage was gedood, ende niet tot Haerlem, plaetze daer 't feyt was geschied, behalven datter wel 20. ofte 30. ofte meer personen dadig waren geweest, die de personen als doen inde Kerke sijnde hadden beroofd, ende enige gequetst, sonder dat iemand binnen Haerlem daerom gevangen, veel min gestraft was geweest, daer sy af wisten: dat ook 't verhaelde van Willem Rijken was geschied voor de Pacificatie van Gent, ende dat daer mede diergelijke saken waren geassepieerd, ende meer andere excusatien: versoekende dat de Commissarisen ten besten hen rapport aen de Heren Staeten souden willen doen van haer bereyde goedwilligheyd, ende gehoorsaemheyd, ende verklaerden te desisteren van haer versoek, ende hen voordaen te willen dragen in alle stillicheyd, ende modestie. Ga naar margenoot+So hebben de voornoemde Commissarisen henluyden belast, dat sy dan elkx haere namen, die sy onder de voorschr. Requeste geteykend hadden, met haer eygen hand souden deurhalen, ende roijeren, tot een teken van dat sy disisteerden van hen versoek, ende datze leedwesen hadden van 't gene sy daer inne mogten misdaen hebben, 't welk sy alle d'eene voor ende d'ander naer gedaen hebben. Den Burgemeester Gerrit Stuver, die de voorsch. Requeste niet en hadde willen tekenen, maer by 't lesen van dien was geweest ten huyse van Mr. Gerrit van Ravensbergen, sijn schoonvader, gaf voor andwoorde, dat hy op sekeren dag onbedachtelijk gekomen was ten huyse vanden voornoemden sijn schoonvader, om hem van enige sijne particuliere saken te spreken, ende vragende of sijn schoonvader alleen was, werd hem geandwoord, dat daer enige Katholijken by hem waren, die een Request wilden overgeven, om te hebben vrije exercitie van haere Religie: daer op hy seyde, ik salder by gaen om te horen watter om gaet, ende daer binnen komende, hoorde hy alleen 't leste deel van de Requeste lesen, daer van hy onthouden hadde, datter vermaen gemaekt werde van de Haerlemsche Satisfactie, ende dat by den | ||||||||
[pagina 479]
| ||||||||
Katholijken versocht werde te hebben vrije exercitie van haere Religie, achtervolgende heur conscientie, ende was daer voords by gebleven tot het scheyden toe, hebbende gehoord, ende gesien, ende waren by hem alleen gesproken dese woorden: dat sy versochten te hebben Ga naar margenoot+ vrije openbaere exercitie van haere Religie, dat hem dochte 't selve recht ende redelick te wesen: want hy hield volgende sijne conscientie voor God, dat een yder Kerke, wat Kerke dat het ook mogt sijn, sulke exercitie, als sy in haere conscientien voor God goed ende oprecht hield, openbaerlick behoorde toegelaten te worden: seggende dese reden daer by, dat het niet alleen dwang in de conscientie is, iemand te dwingen t'aenvaerden d'exercitie van een Religie, die hy houd voor valsch, ende quaed, maer dat het gelijke dwang is, te dwingen iemand te laten d'openbaere exercitie van een religie, die hy in sijne conscientie voor God gevoelde waerachtig ende oprecht te wesen: contrariorem enim eadem est ratio, & disciplina. Ende dit is oprechte vrijheyd, te mogen laten datmen quaed, ende te mogen doen, datmen goed houd. Dit wast al dat by hem in dese sake gesproken was, hebbende ook voor noch na by iemand van hen allen om dese sake geweest. Dit gevoelen hadde hy al over 25. jaeren gehad, ende hadde volgende dien, in't jaer 1566. als den Gereformeerden by de Hertoginne van Parma toegelaten was buyten de poorten van de steden te hebben vrije exercitie heurder religie, ende predikatien te mogen doen, mitsgaders kerken te mogen bouwen, tot opbouwinge vande Kerke buyten de Hout-poorte der Stad Haerlem so veel als iemand gecontribueerd, hoewel hy vander Gereformeerde Religie niet en was, Ga naar margenoot* 'twelk ook met levens pericule geschiede, als't na wel bleek: maer verstond dat Keyser Karolus ende Koning Philippus der Gereformeerden ende alle andere Kerken ongelijk dede, niet tegenstaende dat die voorschr. Kerke ende anderen valsch ende quaed mogten geweest sijn, d'welk hy niet en seyde, want hier geen questie en was vander Kerken valscheyd, maer alleen vander conscientien vrijheyd: also hier dan alleenlijken gedoold soude mogen worden, ende niemand al willens en doold, want alle dolinge inde redelijke bedenkelijke ende oordelende kragten bestaet, gemerkt een yder vliet dat hy quaed ende omhelsd dat hy goed meend, ende oordeeld. Tot dien eynde mede om te helpen weren 't ongelijk dat den Gereformeerden geschiede, ende voords allen anderen religien, ende conscientien, hadde hy hem in Haerlem laten besluyten als sy belegerd worde vande Spanjaerden in't jaer 1572. sonder dat hy voor't beleg enig ding in sijn huys verset ofte uytgebragt hadde, sonder ook dat hy dachte om al sijn goed, dat hy binnen ende buyten Amsterdam hadde leggende, want hy't daer meest hadde, als daer geboren sijnde, 'twelk altemael van Duc d'Alba worde aengeslagen, ende gekonfiskeerd. Voords was hy ten eynde als voren na't overgaen van de voorschr. Stadt met de 57. gevangen, ende buyten die Stad Haerlem | ||||||||
[pagina 480]
| ||||||||
in't leger gevoerd, niet wetende of men soude hem aldaer met den anderen omgebragt hebben. Daer na was hy ontrent Alderheyligen met den anderen gevangenen van Haerlem aen malkanderen geketend by nacht naer Amstelredam gevoerd geweest met een hoop krijgs-knechten diese bewaerden, also Duc d'Alba 't vonnis gegeven hadde datze allegader souden omgebragt werden, dan worde 'tselve by de Cosijns van den Grave van Boszu belet, also hy aen henluyden ontboden hadde, so lief als sy sijn leven hadden, datze henluyden weder naer Haerlem souden voeren, 'twelk so geschiede: uyt al 't welke voorsch. was, sijn onpartijdigheyd in desen blijken mogte: bad daerom mijn Heren de Commissarisen hier af in't besten aen mijn Heren de Staeten hun rapport te willen doen. Dit was in effecte des voorsch. Stuvers andwoorde, die hy den Commissarisen schriftelijk leverde. Ga naar margenoot+De voornoemde Dirk Volkerszen Koornhert verklaerde, dat hy versocht sijnde om de Requeste in questie te maken, verstond 't selve als een publijk persoon niet te mogen weygeren, bysonder dat hy niet konde geloven, dat sijn Pr. Excell. ofte de Heren Staeten van Holland, 'tselve qualick souden konnen nemen, na dien hem wel voorstond gelesen te hebben inde verandwoordinge van sijn Excellentie anno 1568. in druck uytgegaen, dat sijn Excellentie geenzins voor rebellie oft strafbaer hadde geacht het verbond der Edelen, ende het presenteren vande Requeste tot Bruyzele, dat wel een ander werk was dan ditte, insonderheyd na diense tegen hem verklaerd hadden, daer inne niet te willen doen dan by voorweten ende believen vande Burgemeesteren: ende belangende dat enige woorden inde voorsch. Requeste wat hard schenen, ende ook der Staeten autoriteyt iet te na te gaen, dat en was hy niet schuldig te verandwoorden, also het tekenen van de Requeste niet sijn, maer der supplianten werk was, ende dat ook't inhouden van dien naer d'onderteykeninge niet sijne, maer der supplianten woorden en waren gebleven die 't gene inde minute te harde ofte qualijk hadden gedocht te sijn, daer in hadden mogen doen roijeren, ende iet anders dat henluyden geliefde daer inne hadde mogen doen stellen, so sy ook in enige stucken gedaen hadde. Hy hadde sijne consideratien gehad, omme in 't minuteren van de Requeste te stellen 't gene hy meende te dienen ende vorderlijk te sijn tot verkrijginge van henlieden versoek, geene meninge gehad hebbende iet te stellen dat te hard soude wesen, noch ook enige redenen die tegen de autoriteyt der Heren Staeten te strecken souden mogen geacht werden: want hy hadde de geschiedenisze daer sy over waren klagende vele sachter gesteld, dan die was gevallen: ende so vele beroerde saken vande autoriteyt der Heren Staeten, waren meest al begrepen onder de redenen vanden dwang inder conscientien, daer van hadde hy gehandeld ende gesteld 't gene in alles over een stemde met de woorden ende meninge vande Generaele Staeten, van sijne Pr. Excellentie, vande Mininsteren ende | ||||||||
[pagina 481]
| ||||||||
Gereformeerde deser Landen selve, ende 't welk hy dien aengaende volgende sijne conscientie ook voor goed was houdende: want hy hadde noyt sijne dagen voor recht ofte schriftmatig konnen houden over geene sijde den dwang inder conscientien, maer achte (onder reverentie) als noch 't selve te strijden tegens de wet der naturen, ende tegens de goddelije schrifture: want by het bewandelen van dit pad van den dwang inder conscientien, ende van het ketter-doden, hield te wesen die grond-oorsake (naest onse sonden) van het jammerlijk verderf van Duytschland, van Vrankrijk, ende vande Nederlanden tot dien tijd toe gevallen, ende liet sich bedunken, datmen willende dit selve pad wederom bewandelen, men ook van nieus wederom soude moeten komen daer Duytschland, Vrankrijk, ende de Nederlanden inne gekomen waren, te weten, in grondlijke bederfenisze. Welke sijne meninge hy te meer hadde betroud, overmits die ganschelick conform was de meninge van sijn voorsch. Excellentie, der Staeten Generael, ende ook de meninge vande Gereformeerde tot Antwerpen, so genoegzaem bleek inde aenwijsinge van de voorsch. Requeste. Also hadde hy dit middel van den dwang inder conscientien, daer over de supplianten hen waren beklagende, als eygentlijk tot verwervinge vander supplianten versoek, ende ook tot eendragt ende welvaren der Stede Haerlem, ja ook der geheele Nederlanden dienende, daer moeten also stellen: doch was sijn voornemen geenzins, so't ook noch niet en was, sijn Excellentie ofte Heren Staeten limijten te stellen van haere authoriteyt, maer alleenlijk 'tselve met ootmoed te vermanen, tot naerder bedenkinge van dese so hoogwichtige sake. Gemerkt hy gesien hadde sulkx al vele vrijmoediger gedaen te sijn by de Heren Staeten Generael aen den Koning, so hy gelesen hadde inde Acten vande Pacificatie van Kolen: dat het regiment van de sielen ende conscientien God alleen aengaet: daer men alleen seyd, werden alle andere buyten gesloten. Ende seker en soude des Konings authoriteyt geenzins verminderd, maer veel eer te recht vermeerderd worden, so hy sulke waerachtige aenwijsinge der Heren Staeten Generael ter herten name, Gode het sijne gave, te weten, de heerschappije over de sielen ende conscientien, ende sich selven met het sijne liet genoegen, te weten, met het gebied over lijf ende goed sijnre ondersaeten, na vermogen der selver Privilegien. Die hem kenden, Ga naar margenoot+wisten wel dat hy een groot deel der Roomscher leringen ende exercitien was houdende voor schadelijke logenen, voor grove afgoderijen, ende voor ydele superstitien, immers die meeste hoofden of harders van de Roomsche Kerke voor verslindende wolven: sulkx dat het verde van hem was die selve te willen voorstaen. Maer in dit verbod van henlieder exercitien en hadde hy (onder reverentie gesproken) niet konnen verstaen, dat hen lieden billickheyd geschiede: maer gemeynd dat sulke onbillickheyt was een verstoringe van de eendragt, ende soude | ||||||||
[pagina 482]
| ||||||||
daerom wel met herten hebben gewenscht, dat die uytrodinge ofte de correctie vande selve Roomsche exercitie mogte geschieden door sijn rechte middel, te weten, door 't geestelijke, ende niet door 't waerlijke swaerd, in sulker voegen dat de menschen haere dolingen verstaen mogten, ende die vrijwilliglijk ook ganschelijk verlieten, ende niet tegens haer verstand, ende conscientie, uyt angsten hypokrijtelijk vermijden alleen voor een tijd. Sulkx hadde hy dan, volgens ook sijne conscientie, moeten seggen in de voorsch. Requeste, die doch gelijk geseyd was, niet langer sijn werk en was, noch hy gehouden te verandwoorden, als die by de supplianten geteykend was. Ga naar margenoot+Vertoonde voords de Minute der selver Requeste by hem ontworpen, daer inne de correctien waren gedaen deur der supplianten last, dewelke hem verder hadden mogen belasten te corrigeren oft iet anders stellen dat hen beliefde. Hem werde by de Commissarisen belast dat hy selve de voorsch. Minute, als wesende in allen gevalle tot het ondertekenen tot sijn werk, aldaer soude scheuren met sijne handen, 'twelk hy gehoorsamende dede: ende van alles by de Commissarisen aen sijn Excellentie ende Staeten rapport gedaen sijnde, is hen alle geconsenteerd te mogen vertrecken, ende is daer by voords gebleven.
Ga naar margenoot+Dit is dan Godes hand! Noch wilmen niet genesen,
Noch wil hier menig Paep, met noch een Ga naar margenoot* Bischop wesen,
Die sich als nasaet hier noch dringt in dit gelid.
O Bischop met den naem, geen Bischop van besit!
Dat Rijk heeft hier een eynd. Wat maken hier de Papen?
De Pauselijke kraem met al haer tuych, en wapen,
En al dat guychelspel is hier te niet gedaen:
Gy hebt uw fack dan t'saem, gy moogt wel henen gaen.
Ga naar margenoot+Wat mag ook Mennoos-volk hier hunne Secte planten,
Die van een boos gedrocht, en sulke slimme quanten
Eerst afgekomen sijn? gelijk wy uyt Sleidaen,
En and'ren van dien tijd, hun boeverij verstaen.
En wou ik van de leer van dese Secte spreken,
En mij alhier so diep in dese sake steken,
Wat waer dat meer dan stank? gewis wat is die meer,
Dan opgegraven dreck van 'toude ketters-smeer!
Een volk dat alle daeg om allerleije leuren
Met bitt'ren wrevel-moed flukx van malkandren scheuren,
En rucken door een schijn van liefd en heyligheyd
De luyden van den Heer in grooter stouticheyd.
'Tis vreemd dat vroome luy aen dese Secte hangen,
En dat haer ketterij hun herten kan bevangen:
De aenvang van 'tgescherm van dit verkeerd geslacht
En al 'tbedreven quaed maekt hen te seer verdacht.
| ||||||||
[pagina 483]
| ||||||||
En als ik dit gedenk, so vallen mijne veren.
Ik wilde onse Stad so hertig-gaerne eren:
'Twil over-al niet sijn. En waerom ist u leed,
Dat ik vrijmoedig seg, dat al de wereld weet?
Vergeefs heeft Spanjen ook ons lang gesocht te quellen: Ga naar margenoot+
God heeft sijn Kerk beschermd voor al 't geweld der hellen.
Vergeefs Arminius, als Spanjen niet en kond'. Ga naar margenoot+
Maer waerom roer ik dat? Het valt mij uyt den mond.
Hoe gaerne had ik hier sijn euvel-daed verswegen!
Hoe weynig eer is ons in dese saek gelegen!
Ga naar margenoot*Foeij! dat in onsen schoot die adder is gebroed,
Die sulken quaed aen't Land, en aen Gods Kerke doet!
|
|