Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
AuteursrechtvrijMyrakelen van S. Gangolf binnen Haerlem.Ga naar margenoot+In't jaer ons Heren mcccc tsestich was daer een Vrou des Vridaechs voir S. Andries, ende dese voorsch. Vrou had also zeren-been, dat sy daer mede versocht drie meesters, ende gheen van hem en mochten dit voorsch. been helen, want sy der geen raet toe en wisten. Doe ghinc dese vrou ende loefde S. Gangolf te versoeken mit een wassen been, ende een silveren penninck, ende mit hem om te gaen in linnen klederen op sijn ommeganc-dach also lanc als hy leeft, ende terstont so genas dat been mitter hulpe Gods, ende S. Gangolf. Ga naar margenoot+Item. Twas een vrouwen persoon, ghebonden mitten bande der natueren, als van twee kinderkijns, aldair dat een off geborene wort, ende tander en vernam dat vroetwijff gheen leven an, ende wairen mitten vrouwen in groten last, ende druck. Doe wort dat vroetwijf roepende nut al den vrouwen by hoer wesende, anroepende Sinte Gangolf den heylighen man, ende loveden hem te versoecken mit al den vrouwen wollen ende barvoeten, ende hem eer ende wirdicheyd te doen. Also | |
[pagina 441]
| |
dra als sijt gheloeft hadde soe ghincket natuerliken toe, ende dair wort dat kijnt gheboren in twe pater noster tijt, ende terstont versochten sy den heylighen man Sinte Gangolf also sy gheloeft hadden, ende offerden Ga naar margenoot+ dat kijnt, ende sijn broederken voir Sinte Gangolf, ende cregen beyde hoir kerstendom, ende leven noch beide, ende sijn twe goelke kijnderkijns, ende dese vrouwe woende op die Spaern by die Vische Brughe. Lof heb God. Item. Twas een Vrouwen persoen, ende was woenachtich inder Ga naar margenoot+ stat van VVtrecht, die thien daghen ende thien nachten in al te groter crancheit lach, aldaer hoer een stemme toe sprack, ende seyde, staet op, ende versoect mij te Hairlem int oude gasthuus, aldaer ben ic. Sy sprack lieve vrient wie sidij, ende hoe soude ic op staen, ic sterve van pine aldaer ic legghe. Ic ben Gangolf, ende ben int oude gasthuys te Hairlem. Sy seydet totten ghene die hoir bewaerden al dat hoer in dien nacht gheopenbaert was, ende sy stont op des ochtens, ende ghinck te waghen twischen twe vrouwen, ende quam alhier te Hairlem, ende ode ghinck sy vanden waghen twischen twe-vrouwen, ende versochte den heylighen man Sinte Gangolf, ende dede hoer bevaert als hoer geopenbaert was, ende sy toech weder thuus in beteren punten, ende ghenas, aldaer sy den heylighen man Sinte Gangolf off lovede ende danckte oetmoedeliken mit hoer ghebet. Item. Int jaer van lxxvii. is daer gecomen Herman Ian van Leyden, Ga naar margenoot+ ende woent op Heer Willem van Alcma saet, ende lach in sijn ambocht omtrent een maent of V. weken, ende sijn vour screyde, ende hulde hoer seer qualike om dat hoer man cranck lach, ende sy had lant dier ghehuert dat sy haer gheen raet en wist. Soe ist gheboert dat sy op een tijt in dat velt seer onledich was mijt haer beesten, ende wart een weynich slapende, als sy dus in slaep was geworden, so quamt in haer visoen van Sinte Gangolf dat sy haer bevaert daer loven soud in Hairlem in dat oude gasthuus, ende dat sy een kint soude voertbrenghen ter werelt, ende dat soude een knechtgen wesen, ende het soude hieten Gangolf, ende hoer man soud ghesont worden, ende dit vroutgen en wist niet noch in ses Ga naar margenoot+ weken daer nae dat sy kint droech, ende sy quam te huus tot haer man, end gaf hem te kennen, ende seyden wat haer gheschiet was, ende alsoe gherinck als sy te samen te bevaert gheloeft hadden terstont wart die men ghesont van tijt te tijt. Item opten heylighen Sacraments dach doe quamt Lijsbet VVillem Ga naar margenoot+ Dircz dochter, die hier onse buermeit is, in hoer lefter been dat sy niet wel tuis gaen en mocht, mar hoer moeder most hoer tuus helppen, ende hoer haut op hoer schoer legghen soud sy tuus comen, ende dit duerde heur tot Sinte Bonifaes avont toe, also dat des nachts in haer visioen quam recht of S. Gangolf hoer wt hoer slaep ghewect had, dat sy hoer bedevaert loven soud S. Gangolf te versoeken, ende sy deed also, des morgens rees sy op, ende men droechse op een berri, ende tuue-vrou- | |
[pagina 442]
| |
wen mostse houden soud sy sitten. Aldus wort sy voor dat outaer neergheleit op die voetschamel, also dat sy God ende die heylighe martelaer S. Gangolf naerstelick ende met vierigher herten anbat, ende God gaf graci, ende hoer docht dat dat beelt swete, ende in dat sweten soe creec sy een verschrickinc over al hoer leden, ende sy wart ghesont terstont, ende stont op hoer voeten, ende ghinc over die kerck wanderen, ende ghesont tuus, daert veel mannen ende vrouwen saghen. Dit is ghesciet S. Odulfus avont lestleden opten ix dach in Julio int jaer mcccclxxxviii Ga naar margenoot+Item voert soe hebben hier gheweest wel iiii. personen van die pocken, ende noch van ander siecten, die hier hoer bevert ghedaen, ende die tijt niet en hadden te verwachten hoer ghebreken te laten scriven, also het reysber luyd gheweest sijn. [Dit myrakel staet op't jaer mccccc.] Int jaer van mcccclxv. Een man geheten Dirc Florijs, wonende te gasthuus buyten de stede, die had een koe ende lach in die stal siec dat sy niet op staen en mocht in een vierdeel jaers. Ende dair quam een man tot dat rint, daert lach, ende seyde, staet op in die naem des Vaders, des Soens, ende des Heyligen Geests, ende in die eer van S. Gangolf: ende terstont so stont dat beest op, ende at, ende dranc, ende die man gaf S. Gangolf die helft van die koe, ende wort in dat selfde jaer vet, ende wort geslegen. Ga naar margenoot+Int jaer van lxi. Item daer was een man inden Hagh, ende had een paert dat seer siec was, dat sterven woud, ende hy loefde sijn bedevaert mit dat paert te besoeken S. Gangolf int oude gasthuus te Haerlem, ende terstont doe hyt geloeft had doe wort dat paert gesont, ende brocht dat paert voer S. Gangolf. Ga naar margenoot*Al tuychs genoeg! Dit is ter loop Een staelken uyt een grooten hoop. Ex ungue Leonem. In somma, S. Gangolf, de Heylige man, Martelaer, ende Marschalk, als hy daer doorgaens genoemd word, is een sonderling meester geweest voor alderleije siekten ende quellingen aen menschen, ende beesten. 'Tis wel te geloven dat hy den Meesters ende Quacksalvers grooten ondersteek ende afbreuk in hunne neringe gedaen heeft. Evenwel hoe grooten Heylig dat hy was, ende hoe veel myrakelen dat hy dede, so en konde hy sich selven in den jare 1576. den 23. Octob. voor het vuer niet bewaren. 2. Reg. 1. 2. 3. Is daer dan geen God in Israel? Psal. 115. Onse God is in den hemel; hy kan maken wat hy wil. Gener Afgoden daer-en-tegen sijn silver ende goud, van menschen handen gemaekt, sy hebben monden ende en spreken niet: sy hebben ogen ende en sien niet. Sy hebben oren ende en horen niet: sy hebben neusen ende en rieken niet. Sy hebben handen ende en houden niet: sy hebben voeten ende en gaen niet: ende en spreken niet door hunnen halse. Die sulke ma- | |
[pagina 443]
| |
ken sijn gelijk also, ende alle die op hun hopen. Matth. 4. 10. Gy sult den Here uwen God aenbidden, ende hem alleen dienen. Exod. 32. 39. Siet gy lieden nu, dat ik het alleen ben, ende datter geen God beneven mij en is? ik kan doden, ende levendig maken: ik kan slaen ende helen, ende daer en is niemand die uyt mijner hand verlosze. Psal. 50. 15. Roept mij aen in den nood, so wil ik u verloszen: so sult gy mij prijsen. Esa. 42. 8. Ik de Here, dat is mijn naem: ende ik en wil mijne ere geenen anderen geven, nochte mijnen roem den afgoden. Esa. 63. 16. Gy sijt toch onse Vader: want Abraham en weet van ons niet, ende Israel en kent ons niet: daerentegen gy Here sijt onse Vader, ende onse Verloszer, van-ouds is dat uw naem. Dit sijn dan wel grove ende tastelijke Leugenden, ende vuyle stinkdruyven van Franciscus Wijngaerd: waer uyt alle verstandigen, die het merk-teyken van het Apocalyptische Beest niet en dragen, overvloedigGa naar margenoot+ sien konnen, ofte dat dese luyden van den Satan, naer Gods recht-vaerdig oordeel, schrickelijk bedrogen worden, die sich in eenen Ga naar margenoot+ Engel des lichts weet te veranderen; ofte sich selven ende anderen willens ende wetens bedriegen, ende eenen gladden ael by de staerte hebben; ende hoe dat de boose menschen ende bedriegers in't quaed voordgaen, Ga naar margenoot+ bedriegende, ende bedrogen wordende, ende dat sy eyndelijk geenen meerderen voordgang hebben en sullen, also hunne uytsinnigheyd een ygelijk openbaer sal worden. Ook stellen wy tegens dese Antichristische Leugen-teykenen, ende Satans schijn-myrakelen, ende de Roomsche Monnickerije dese plaetzen der H. Schrifture. Deut. 15. 4. Gen. 3. 19. Eph. 4. 28. 1. Thess. 4. 11. 12. 2. Thess. 3. 11. 12. Jac. 1. 27. 28. Esa. 1. 12. ende 29. 13. Matth. 15. 9. Jac. 4. 12. Gen. 9. 3. Luc. 10. 7. 1. Cor. 10. 25. &c. Col. 2. 10. &c. Tit. 1. 14. 15. Matth. 15. 11. Rom. 14. 17. 1. Tim. 4. 3. 4. 5. Deut. 13. 1, &c. 2. Thess. 2. 9. &c. Dus heeft het toegegaen, dus wistmen't volk met brillen,
En dus met beuselmart te paeijen, en te stillen,
Terwijl het Pausdom noch so veyl het ja-woord had,
En dat de Antichrist op sijnen stoel noch sat.
God heefter in versien, in hooger stoel geseten, Ga naar margenoot+
En desen Roomschen stoel en kraem om veer gesmeten,
De tyrannij gestort, d'afgoderij verstoord,
En hier sijn stoel geplant, sijn waerheyd, en sijn woord.
Maer eer't noch wesen wou, en ons dat so gelucken,
Hoe magtig trachten sy Gods waerheyd te verdrucken, Ga naar margenoot+
Door ketter-meesterschap, door Spaensche Tyrannij,
Door Antischrists fenijn, en's Paus Sophisterij.
So sult gy meesten-tijd geweld by leugen vinden,
Twee seelen om het rijk des Satans vast te binden:Ga naar margenoot+
| |
[pagina 444]
| |
Dus werd de Bischops-dwang in Neerland ingevoerd,
En daer door al het land seer jammerlijk beroerd.
Ga naar margenoot+Ook werde onse Stad ten Bischops stoel verkoren,
Om Godes Heylig Woord in Holland te versmoren.
Hoe werde, Batavier, dijn Vrijheyd doe verkeerd!
Maer lieve, is de Stad hier door ook al ge-eerd?
De instellinge der Nieuwe Bisdommen is op't goedvinden ende versoek van de Spaensche Inquisitie door Franciscus Sonnius, Doctoor van Loven, van de Pausen Paulus iv. ende Pius iv. verkregen, ende ingewilligd, blijkende by hunne bullen den 19. Meij 1559. ende den 8. Maert 1560. Onder anderen is het Bisdom van Vtrecht het Aerts-bisdom van Keulen afgenomen, ende tot een Aertsbisdom verheven, ende dese vijf Nieuwe Bisdommen onder gemeld Aertsbisdom gesteld, te weten, Haerlem in Holland, Middelburg in Seland, Leeuwaerden in Vriesland, Deventer in Overyzel, ende Groeningen voor Groeninger Land, ende Wedde, etc. Ook is onse Haerlemsche Bischop onder anderen inden jare 1562. in sijn Bisdom ingesteld, ende ingehuld. Besiet Pieter Bor in sijn Eerste Boek vande Nederlandsche Oorlogen.
Ga naar margenoot+Op dese lieve stoel heeft Niklaes eerst geseten,
Die dronke Klaesjen was gemeynlijk geheten,
Een man gelijk de stoel, niet vol van Godes Geest,
Maer vol van sterken drank, geen Bischop, maer een beest.
Gouthoeven in het Register der Abten van Egmond. Pag. 114. Heer Nikolaes van Nieuland, te voren Vicarius van den Bischop van Vtrecht, werd de xxxxviii. Abt gesteld tegens dank der Monnicken. An. 1561. ende heeft de possessie genomen niet in persoon, maer door een ander by procuratie, tegens het goed gebruyk van alle sijn voorsaten, ende verkreeg also in handen de voornoemde Ga naar margenoot* somme gelds (de welke hy, schrijvende aen den President Suys in den Hage noemde eenen verborgen niet baszenden dogge) sonder dat blijkt wat hy met alle dat geld uytgericht heeft. Hy werd mede d'eerste Bischop geordineerd te Haerlem, sijnde voordaen de Prove van den Abt van Egmond toegeeygend tot onderhoud vanden Bischop van Haerlem. Ontrent negen jaeren daer na heeft hy te Bruszel by procuratie gegeven op Mr. Jan Gouda, Advocaet inden Hage, sijnen staet van Abt ende Bischop gerenuncieerd An. 1569. ende is negen jaeren daer aen te Sint Maertensdijk in Seland overleden An. 1579. ende begraven t'Vtrecht in S. Servaes Abdije.
Ga naar margenoot+Van Mierlo volgde hem door willig overgeven
Van desen Nikolaes noch by sijn lijf en leven,
| |
[pagina 445]
| |
Met toestaen van den Paus, met seker geld-beding,
Dat Mierlo niet en hiel, also hem 't geld beving.Ga naar margenoot+
Gouthoeven Ibid. Heer Govert van Mierlo, twede Bischop van Haerlem, uyt Braband geboren, was een Monnick vande Preekheren Oorde van S. Dominicus, ende Prior geweest t'Vtrecht, ende Provinciael, ende hadde de gave van wel te preken. De Stad van Haerlem An. 1573. veroverd sijnde, song hy weder aldaer de Misze inde Hoofd-kerke. Maer ontrent den jare 1578. vermits de religie tot Haerlem weder veranderd werd, week hy te land uyt, ende werd Suffragaen ofte Vicarius van de Bischop van Munster in Westphalen, ende An. 1587. te Deventer de Kerken weder wijende, is aldaer overleden den 28. Julij, ende is geweest den lesten Abt van Egmond. Pieter Bor in sijn Tiende Boek Fol. 202. De voorsch. Godefroy van Mierlo, Bischop van Haerlem, ende Abt van Egmond was by resignatie van den voorgaenden Bischop die den eersten was, genaemd Nikolaes de Nova Terra, ofte Nieuland, onder den gemeenen man genoemd dronken Klaesjen (vermits hy veel tijds goed ziere maekte) gekomen aen't voorsch. Bisdom, by bewilliginge van den Paus, ende van den Koning van Spanjen, welke Nikolaes van Nova Terra aen hem geasserveerd hadde uyt de goederen van de selve Abdije een pensioen van duysend guldens jaerlijkx, ende die huysinge tot Abtspoel buyten Leyden, dan vermits de oorloge in Holland, was hy getogen met der woon binnen Vtrecht, ende naderhand binnen Montfoort: De voorsch. Godefroy van Mierlo nu in sijn plaetze gekomen, ende Nova Terra uyt Holland vertrocken sijnde met der wone, so en dacht hy niet meer op sijn voorsaet, daer hy het Bisdom van gekregen hadde, sulkx dat hy in alle den tijd dat de voorsch. Nova Terra uyt Holland was geweest, hem niet meer dan eens honderd vijfenveertig guldens hadde doen betalen. 'Twas nu sulkx dat de Prinze van Oranjen daer naer elke Religieus van Egmond uyt de goederen van de voorsch. Abdije toegeleyd hadde tot henluyder alimentatie honderd guldens jaerlijkx, die hen luyden in Holland blijvende wel betaeld werden: maer den ouden Bischop werg geheel vergeten. Als nu de Pacificatie van Gent gemaekt, ende dat ook de Satisfactie van Haerlem veraccordeerd was, ende de Bischop Mierlo wederom in Possessie ende besit der goederen quam: so versocht den ouden Bischop Nove Terra, die middeler tijd sijn gereed silver ende goud al verteerd hadde, sijn gereserveerde duysend guldens jaerlijkx tot sijne alimentatie. Maer Mierlo naer't gemeen spreekwoord (so Nova Terra schrijft) Nihil ingratius Monacho (want hy Monnick was geweest vande Ordre der Predikaeren) en docht nergens min op, als om sijn promotor, waeromme hy een Requeste aen den Prinze van Oranjen overgaf, omme sijn voorsch. pensioen jaerlijkx te mogen ontfangen: ende om beter tot sijn meninge te | |
[pagina 446]
| |
komen, so schrijft hy den 21. Februarij, ende ook daer na den 12. Junij 1577. brieven aen Jonker Adriaen Here van Swieten, doe ter tijd Gouverneur van der Goude, ter sake van oude kennisse die hy aen den selven wonende tot Abtspoel gehad hadde, omme hem aen den Prinze van Oranjen behulpig te willen wesen, also hy sustineerde over de vier duysend guldens aen den selven Mierlo ten achteren te wesen, inden welken hy seer klaegd over den Bischop Mierlo, ende seyd onder andere aldus:
Ga naar margenoot+WIsten mijn Heren wat spijt hoogmoed ende verdriet die goede schoon-woord gevende Monick sonder menen, mij die hem mijn stoel geruymd hebbe, is doende, mijn Heren souden hen t'samen verwonderen, ende medelijden met mij hebben: tot Haerlem komende, dese waerdige Bischop doen mijn Cousijn Heda mijn huysraed scheep soude doen, die ik van Vtrecht daer dede brengen, heeft die doen arresteren; wederom 'thuys van Klaes van der Laen, by mijn tot mijn selfs woninge gekocht, was tot noch toe geweldlijk behoudende, ende gebruykende; daerenboven begroef twee kofferen met geld inde schoorsteen, ende liep weg van sijn schaepen naer Braband toe, doe hy niet wel genoeg plucken en mogt, liegende d'een logen over d'ander dat hy geen geld en hadde om mij te betalen, niettemin de pijonniers die vonden den aep met staert met al Voords meer andere spijten mij achter rugge gedaen, waere te lange alhier te verhalen. Dan u korts (schrijft hy) heeft hem hem verstout ook stilswijgende te verhuren 'tland 'twelk om't huys t'Abtspoel leyt (altoos voormaels by mij gebruykt) tot sijn selfs profijt, cui nihil satis est, inexplebili habendi siti correpto. Hieromme neem ik mijn kere tot onse onderlinge oude vrundschappe, begerende hertelijk in dese mijne groote behoeflijkheyd, niet hebbende een dienaer die mij leyden mag, dan een oude dienstmaegd, sittende hier in een geleend huys, mij behulpig te wesen, ende aen den Prinze te recommanderen, dat ik tot mijn gerechtigheyd mag komen. Was onderteykend Idem ille totus quicquid est vester Nicolaus à Nova Terra, desolatus ab nominibus, (hier scheen wat te ontbreken) qui spero erit consolator meus. Op de kant stond den 12. Junij 1577. Dit sijn de lieve luy, dit sijn de lieve Heren,
Die Godes heylig woord en waerheyd sullen leren,
Het katholijk geloof, de katholijke leer!
Wat kan de naem al doen, de yd'le waen, en eer!
Dit sijn de lieve luy, dit sijn de lieve Heren,
Die Godes heylig woord en waerheyd sullen keren!
| |
[pagina 447]
| |
Het katholijk geloof, de katholijke leer!Ga naar margenoot+
Sy strijden voor den buyk, en wereldlijke eer.
En dit heeft ook so veer die wolven niet verdroten,
Dat sy onschuldig bloed moordadelijk vergoten,
En ander overlast den armen luyden deen,
Die d'alder wreedste pijn en dood geduldig leen.
|
|