Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

Van een See-Monster binnen Haerlem.

Holl. Kron. Divis. xxvi. Kap. lvii. Ontrent dese tijd wast vervaerlicke storme van winde, van den welken veele huysen ter neder waeijden, ende den menschen groote schade deden, ende braken ook ten selven tijden veele dijken in, datter grooter last van water in den landen quam. In dese storme ende oplopinge van den sewater is komen drijven ende swemmen een wild ende ongetammet VVijf in de Suydersee tuschen Kampen ende Edam, ende aldus swemmende in Purmerije, is sy gekomen door een gebroken gat van den dijke in Purmer-meer, ende dreef aldus lange tijd op dat water slapende ende wakende van dat een eynde tot den anderen, ende sy sochte haer aes ende kost in die grond van't water. Sy was heel naekt van lichaem, sonder klederen aen te hebben, maer sy was behangen met menigerleij waterige materie, als mosch, slyver, ende ander slijm al ruyg gewaszen, ende aldus bleef sy daer swemmende lange menigen tijd om ende weder, niet wetende waer sy henen soude, want sy en wist niet weder uyt te komen daer sy in gekomen was. Die vrouwen ende maegden die met schuyten van Edam ende anderzins quamen, ende voeren over de Purmerije melken de koeijen, sagen dickwils dit wijf drijven ende swemmen in 'twater, daer sy seer af verschrickten, ende vervaerd waren, ende verwonderden sere van dat wijf, ende als syse dus dickwils sagen, worden sy 'tgewoon, ende quamen altemet naerder om te sien, dat sy ten lesten t'samen spraken, ende vergaderden by een, ende namen eenen moed, ende togen dese vrouwe met kragt ende geweld uyt dat water in haer schuyte, ende brogtense binnen Edam op der straten, niemand en konde haer sprake verstaen, noch sy en verstond de onse niet, ende als sy schoon gemaekt was, ende gereynigd vanden slijme ende ruygte daer sy mede bewaszen was, deden sy haer klederen aen, ende sy began onse spijse te eten, maer nochtans was sy altijd naerstig ende daer op uyt om weder in't water te wesen, maer sy werde te seer nau bewaerd. Dit geruchte over al komende, quam daer veel volkx om dit wijf te sien uyt veele vreemde landen. Dit vernemende die van Haerlem, deden groote instantie ende versoeken aen die stede van Edam om dit wijf te hebben, om der nieuwicheyd willen, dat welke sy toelieten, ende gavense hen luyden, ende daer wesende leerse sy spinnen, ende leefde menig jaer, ende starf ten lesten, ende

[p. 378]

werde op't kerkhof begraven om des willen dat sy dickwils dat heylige kruyze eer ende reverentie dede. Ende dit is geapprobeerd ende gecertificeerd van enige oude notabele ende waerachtige mannen, die seggen dat sy dese vrouwe binnen Haerlem in haer tijd hebben gesien, waerom dat het in dese Kronijke voor een nieuwicheyd is geset.

Had. Iun. Bat. Cap. xvii. in Purmerenda. In Annalium nostrorum monumentis proditam invenio rem, quae mihi difficilis ad fidem visa est, ⁺ circiter annum à natali ortu Christi tertium supra millesimum quadring entesimum, monstrum quoddam marinum, mulieris specie, viridi musco turpe, & undique squallens, atrocissimae tempestatis vi è mari Oceano in sinum Batavicum, qui Australis maris agnomine notior est, compulsum, & in lacum Purmerum (quem perrupti aggeres cum praedicto siuu confuderant) ejectum fuisse; in quo dum variis ertoribus agitur, post reparatos statim à rempestate aggeres, ut solent, priusquam profundâ voragine ima aggerum fundamenta exedantur, virgines quae bis quotidiè cum mulctralibus ultrò citròque in prata commeant, ut vaccarum ubera mulgendo siccent, monstrum istud conspicatae fuerunt. Neque parum attonitae principio ob novam & inusitatam speciem, in specti mod um, mox confirmatis animis erectiores, ac mutuas conjunctasque inter se operas pactae, circumseptum lenunculis & scaphis suis, ne qua effugium pateret, oppresserunt: captumque Edamum, quod oppidum Lacui quoque adjacet, pertraxerunt; ubi cibis hominum more assuefactum vesci coepit, sono peregrino ac suspirioso potius, quam ullo articulati sermonis commercio, & usu, qui piscium toti generi negatus est, manifestum. Cujus miraculi fama quum multos mortales visendi gratia excivisset, quae longè latèque emanarat, Senatus Harlemensis missâ eò legatione monstrum sibi permitti flagitavit, ut loquuntur Annales, neque repulsam tulit. Quod plures annos postquam eò adductum fuerat, vitam exegisse illîc, atque inter foemineos coetus pesa etiam traxisse, & coemiterij honorem, postquam vitam exuerat, assecutum ob exhibitam crucis imagini reverentiam, memoratur. Quae omnia ut neque firmiter affeverare, ita neque refellere omnino est animus, tum ob eam quae debetur publicis Annalibus fidem, tum quod recentior esse videatur, quam cui me opponam, memoria, à mulierculis de manu, quod dicitur, in manum tradita. Dicam tamen illud fabulae vicinius non probari mihi, quod fila deduxerit, quasi manus in articulos humano more distinctas discretasque habuerit: sed fidei periculum auctori relinquo. Equidem religione quâdam deterreor, ne à vetustatis exemplis discedam, quae sanct6a illâ testimoniorum fide non carent, inter quae constat non omnino fictum & commentitum esse, aut in ⁺ poeticâ corte natum sermonem de Nereidibus, quarum è genere fuisse illam, de quâ modò sum commentatus, nihil ambigo: quarum non exiguum numerum apparuisse olim in Gallico littore D. Augusto legatus illius perscripserat. Eam certè de Nereidibus opinionem haud falsam fuisse testatur ⁺ Plinius, corpus universum squamis hispidum, etiam quâ humanam speciem referunt, illis tribuens; quarum in morte tristem gannitum, sive (ut

+ Ann. 1403.

+ Nereides.

+ Plinij locus.

[p. 379]

manuscriptus codex habet) cantum ab accolis longè auditum commemorat. Taceo quae de Tritone concham inflante, deque homine marino, ex legatorum (quos ob id solum Olysipponenses ad Tiberium Principem miserant) & ex equestris ordinis virorum illustri fide idem scriptor refert. Quid quod apud pagum, cui ab aquae fuscedine Swartewale nomen est, ab oppido nobili ⁺ Brielâ tribus fermè passuum millibus distantem, visatur hujusmodi aequor ei monstri sceletos in aede mediâ suspensa? Venio ad recentiora, & quae aetati nostrae potuerunt esse cognita documenta, in quibus lego in extrema Scandinaviâ, quâ Codanus sinus finitur, apud Ellebogium oppidum, Hafniae Regni Danici metropoli è regione oppositum, monstrum aequoreum monachi formam exprimens ad unguem, glabro capite, rusticanâ facie, involucro humerario cuculli speciem adumbrante, in littus illud immanis procellae vi expulsum fuisse, mutum, sermonis usu defectum, ut caetera marina omnia, lamentis tantum ac suspiriis altioribus perstrepuisse, nec ultrà triduum vitam extraxisse; cujus simulachtum expressum ad Carolum V. Imper. tum in Hispaniis agentem, à Rege Danico missum, manuque viri nobilis exhibitum constat. Alterum in eâ Sarmatiae parte, quam ⁺ Poloniam vocamus, ad annum à partâ humano generi salute millesimum quingentesimum tricesimum primum extitisse comperio, monstrum itidem marinum, quod Episcopi habitum infulâ mitrâque egregiè mentiebatur, ad Regem Augustum deportatum. Haec libuit prolixius commemorare, quod ista de Nereidibus (quas Mereminnas dicimus, ceu maris delitias nymphasque) opinio haud nupera sit, sed saeculis omnibus in hominum mentibus impressa sederit.

Ik late na dese woorden van Junius te vertalen, om dat sy genoegzaem het selve verhalen, dat Guiccardin inde Beschrijvinge van Haerlem meld, wiens woorden ik alhier byschrijve.

In de Stad van Haerlem (so Meijer verteld, ende de Jaertijdboeken⁺ van Holland versekeren, ende den gemeynen roep ook uytgeeft) is in het jaer 1403. een Meerminne oft Sewijf gebragt geweest, al naekt ⁺ ende stom: ende was gevangen inde Purmer, een Meer van Holland, aldaer door tempeest der See gedreven. Dit wijf werd gekleed, ende gewend t'eten brood, melk, ende anderen kost: leerde daer na spinnen, ende andere diensten doen: betoonde ook ere den kruyze, ende dede andere ceremonien die sy haer vrouwe, welke een weduwe was, sag doen: ende leefde aldus veel jaeren, altoos stom blijvende. Ook word hier geseyd ende voorseker gehouden vande borgers, dat ontrent veertig jaeren geleden, inde Vriesche See een Seman gevangen ⁺ is geweest, oprechtelijk gesteld van maekzel gelijk wy: hadde ook so sy seggen, baerd ende hayr als wy, maer seer borstelachtig: ende werd gewend t'eten brood, ende ander gemeyne spijse. Men seyd dat hy ten aller eersten seer wild was, ende werd namaels tam genoeg, maer niet gehelijk: ende is ook stom geweest: hy leefde veel jaeren, sterf ten lesten van de peste, daer hy eens af genesen was geweest. Mr.

+ Swartewael.

+ Ann. 1531.

+ Meijerus Lib. 14. Annal. Flandriae,

+ Sevvijf tot Haerlem.

+ Seman in Vriesland.

[p. 380]

Nicolaus Nicolai een waerachtig ende geloofwaerdig man, boven veel ander bescheets welk hy hier af hadde, heeft mij geseyd, dat Mr. Jasper Lievenszoon, Raedsheer inden Raed van Holland, ende Mr. Pieter, Secretaris des selven Raeds, hem hadden verteld hoe sy desen Seman dickwils hadden gesien, verklarende daer af veel bysondere dingen. Diesgelijkx vindmen inde Hollandsche Jaertijdboeken, ende is ook doen ter tijd door Kornelis van Amsterdam tot Romen geschreven aen Gilbert Physick ende Medicijn, hoe dat in het jaer 1531. in de Noordwegtsche See, by de Stad Elepach een ander Seman gevangen ⁺ is geweest, also gesteld dat hy oprechtelijk scheen te wesen een Bischop met sijn habijt: ende werd den Koning van Polen geschonken, maer want hy niet en woude eten, en leefde niet langer dan drie dagen, sonder enige ander stemme oft sprake te geven dan groote versuchtingen: waer af ik het beeld by mij hebbe. Dit sijn voorwaer vreemde ende ⁺ nieuwe dingen: maer die wel aenmerkt dat Plinius ende andere geloofwaerdige Schrijvers verklaren van diergelijke Semannen t'anderen tijden gevonden, en sal hem dies niet verwonderen: ja noch veel min indien hy aenmerkt 'tgene dat de selve schrijven vande Tritons, ende van andere Semonsteren, ende selfs van de Satyren, aerdsche Faunen, ⁺ ende wilde Wouteren, daer Sinte Hieronymus af verhaeld, als van waerachtige ende ongetwyfelde dingen.

Iohannes à Leydis, Carmelita Harlemensis, Chron. Lib. xxxi. Cap. lxiii. Historiae huic, ne Fabula crederetur, addit: Nostris temporibus fuerunt in Harlem probi viri & fide digni qui dixerunt se eam multotiens vidisse.

Daer sijn by onsen tijd vroome ende geloofwaerdige mannen te Haerlem geweest, de welke seyden dit Se-wijf dickwils gesien te hebben.

Snoyus quoque Carmelitam sequutus, Rerum Holl. Lib. ix. aendem hoc modo concludit: Haec literis mandarunt, qui eam viderunt, nobisque per manus tradidêre.

Dit hebben die gene beschreven die haer gesien, ende ons dit van hand te hand onvergeleverd hebben.

So iemand hierenboven in desen noch lust heeft tot eene wackere Monnickx-fabel, die lese de Holl. Kron. Divis. xxviii. Kap. xlvii. op het jaer Mccccxxxi.

+ Seman van gestalte als een Bischop in Noorvvegen.

+ Plin. Lib. 9. Cap. 5.Histor. Nat.

+ S. Hieronymus in't leven van Paulus d'eerste Heremijte.