Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

Artykelen der Voldoeninge, waer op die van Haerlem sich wederom begeven hebben onder de Regeringe van den Prinze van Oranjen.

INden eersten belangende het point van de Religie, dat de exercitie vande Roomsche Religie binnen de Stad Haerlem sal worden onderhouden, so wel onder die Wereldlijke als Geestelijke Religieusen, beyde mans ende vrouwen personen, die de selve begeren sullen, sonder enige verhinderinge, letzel, ofte injurie, ende dat selve also nau ende stricktelijk, dat een ordinantie sal gemaekt worden ende onderhouden, dat die gene die de selve van de Roomsche Religie enige injurie letzel ofte verhinderinge sullen doen, sullen ri-

[p. 294]

goreuselijk gestraft worden als perturbateurs van de gemeene vrede, sonder eenige oogluykinge ofte remissie.

2. Welverstaende dat mitsdien ook die van de Gereformeerde Religie sullen eene vrije Kerke hebben, namelijk de Kerke van onser Vrouwen op Bakenes binnen Haerlem.

3. Welverstaende dat die Gereformeerde daer niet eer in en sullen komen dan binnen drie weken na date van 'tvertreck van den garnisoene aldaer althans leggende, in welke Kerke sy haer sullen mogen vrij ende onverhinderd vergaderen, ende de exercitie haerder Religie bedienen, sonder enige vrese ofte achterdenken van belet, geinjurieerd ofte verhinderd te worden, waer over die van beyde de Religien te weten die vande Katholijksche Roomsche Religie ende ook die van de Gereformeerde Religie respectivelijk ende reciproce d'een den anderen sullen beloven ende sweren, met geen injurien, lasteren, ofte schempwoorden, ofte daeden, iet te verhinderen, ofte te beletten in't voorschreven exercitie haerder Religie, nochte enige schandaelen aen te rechten met roepen, ofte schimpen, ofte spotten, ofte iet buyten de bedieninge haerder voorgemelder Religie met woorden ofte met werken te doen, 'twelk tot verbrekinge der gemeene vrede soude mogen strecken, maer d'een den anderen in alle eendragt ende vrundschap te gedulden, ende dragen.

4. Dies neemt sijn Prinzelijke Excellentie van nu voordaen in sijne ende der voorschreve Staeten van Holland ende Seland protectie, sauveguarde, ende gescherminge alle Kloosteren, Godshuysen ende alle geestelijke mans ende vrouwen personen, die binnen de voorschreven Stad van Haerlem jegenwoordig sijn ofte noch souden mogen komen met alle haere rechten, privilegien, goederen, ende vervolg, noch in wesen sijnde, ende namentlijk den eerwaerdigen Bischop van Haerlem t'samen met sijn hof gesin ende Officien, sonder hen te doen ofte laten gedogen gedaen te worden enige injurie, letzel, schade, ofte verhinderinge.

5. Voords is sijn Prinzelijke Excellentie ende die voorsch. Staeten te vreden, die Pacificatie nu laetst tot Gent gemaekt, in alle haere pointen, so wel aengaende de geestelijke als wereldlijke personen, te mainteneren, ende achtervolgen, ende so wel die voorsch. Bischop als andere het beneficie der voorsch. Pacificatie sonder verhindernisze te laten genieten.

6. Ende aengaende vande goederen ende inkomsten vande Abdije

[p. 295]

van Egmont ende andere, die den voorsch. Bischop verordineerd ende toegeseyd sijn, hoewel dat de voorsch. Here Prinze ende Staeten daer inne naer luyd ende verklaren der voorsch. Pacificatie niet gehouden en sijn, nochtans om die goede affectie die sy tot de gemeene vrede ende den voorsch. Bischop sijn dragende, willen ende sijn te vreden, die selve also sy nu tegenwoordelijk sijn het gebruyk ende genietinge van dien te laten volgen, sonder nochtans den lande ofte iemand in't particulier geestelijke ofte wereldlijke daer door enigzins te prejudiceren, ofte verkorten in sijn rechten, privilegien, vrijheden, jurisdictien ofte actien, welverstaende dat de voornoemde Eerwaerdige Bischop op de vruchten ofte inkomsten van de voornoemde goederen sal schuldig sijn te onderhoduen alle sodanige geestelijke ofte andere personen, die daer uyt behoorden, naer die instellinge ofte institutie der voorsch. goederen, onderhouden te worden, even gelijk die van de voornoemde Staeten in aensien van die tot nochtoe sijn onderhouden geweest, welverstaende datmen yder van de selve religieuse sal mogen contenteren met een pensie van honderd guldens 'sjaers, van twintig stuyvers 'tstuck, behalven datmen den Eerwaerdigen Bischop actie sal geven van in allen gevalle te mogen genieten die voorsch. goederen, 'tsij in qualite als den Bischop so daer enige swaricheyd by avonture soude mogen rijsen van wegen die privilegien des lands over den tytel van Bischop, ofte in qualite als Prelaet ofte Abt, daer geen swaricheyd van wegen den lande soude vallen over 'tselve point.

7. Ende belangende vande burgeren ende inwoonderen van Haerlem ofte haere goederen met geene swaerder excijsen, generaele ofte capitaele imposten, ofte leninge te belasten, dan daer mede sy jegenwoordelijk belast sijn: Is by sijnder Excellentie ende Staeten voornoemd veraccordeerd, dat de selve, tot onderhoud der voorsch. Stad, so hoog ofte leeg als sy jegenwoordelijk by de Magistraet gesteld sijn, ofte gesteld souden mogen worden, blijven, alles by provisie ende terwijl toe dat by de Generaele Staeten van Holland ende Seland een termijn van sekere jaeren genoemd ende geordonneerd sal wesen, ende die resterende pointen dit artykel belangende, sullen by de selve Staeten worden afgedaen.

8. Boven desen beloven die voorsch. Here Prinze ende Staeten datmen de Stad Haerlem met geene zoldaeten ende garnisoenen en sal beswaren, ten ware door hoognodige nood, dat het welvaren der landen alsulkx ware vereyschende, ende dan sal 'tselve geschieden tot

[p. 296]

gemeene kosten der selver landen van Holland ende Seland.

9. Ende belangende het oprechten vande Schutterije binnen Haerlem sullen die Magistraeten, burgeren, ende inwoonderen der selver Stede onderhouden ende achtervolgen d'ordinantie van de Schutterije aldaer in alle haere pointen, also sy van ouden tijden, voor het overgaen der voorsch. Stad in handen van sijnder Excellentie, is onderhouden ende geachtervolgd geweest, om in geene pointen ofte stucken de privilegien rechten ende costuymen der Stad te verminderen, veranderen, ofte verbreken: ende nochtans so het by de voorsch Magistraeten ofte inwoonderen nodig ware bevonden iet daer inne te veranderen, dat het selve sal geschieden met voorgaende advijs van sijne Prinzelijke Excellentie, t'samen met de Generaele Staeten van Holland ende Seland, om een goede unie eendragt, ende accoord in alles te mogen onderhouden, mits dat de voorsch. Schutterije die daer nu jegenwoordelijk is, ofte hier namaels soude mogen aengenomen worden, sal gehouden sijn den eed te doen tot onderhoudinge van alle dese pointen hier gesteld ende veraccordeerd.

10. Aengaende die veranderinge vande Wet ofte Magistraet, is sijn Excellentie ende die Staeten voorsch. te vreden, dat die personen wesende jegenwoordig in Gouvernement, sullen blijven gecontinueerd, tot der tijd ende wijlen dat naer ouder costumen ende usantien die veranderinge van de Wet voor handen wesen sal. Ende sal alsdan desgelijken die selve usantie ende costume achtervolgd worden, sonder denominatie der nieuwer Wet ofte Magistraet, overmits sijne Prinzelijke Excellentie nochte Staeten voorsch. egene veranderinge ofte innovatie en willen inde privilegien ende oude costumen der Stad, voorsch. invoeren: Ende belangende die schulden by den voorsch. Magistraet gemaekt, tot welvaren, ende in nodelijke affairen van der Stad sullen die selve betaeld worden niet alleene by de Regenten noch jegenwoordig sijnde, maer ook die in toekomende tijden sullen gekoren worden, ende dat uyt het inkomen van de Stad.

11. Ende beroerende die collatie van subalterne Officiers der voorsch. Stad te restaveren aen de Magistraet aldaer naer ouder gewoonte, word het selve veraccordeerd, omme daer inne naer ouder gewoonten sich te verrichten, behalven datmen die vande Religie sal toelaten onder henluyden haere aelmoeszen, als wesende een deel der bedieninge haerder exercitie, te mogen versamelen, ende die selve onder hen uyt te delen, ofte in sulker wijs als sy Gereformeerde met die van de Roomsche Religie sullen konnen accorderen.

[p. 297]

12. Aengaende den eed te doen in handen vande Magistraet by den genen die hen met der woon binnen Haerlem sullen begeven, is veraccordeerd, dat die burgeren ende inwoonderen der voorsch. Stad Haerlem van beyde Religien sullen den gemeenen eed, over alle die Steden aengenomen, besweren, 'tsamentlijk met de artykelen alhier besloten, ende veraccordeerd.

13. dat voords sijne Prinzelijke Excellentie ende Staeten voorsch. sullen mainteneren ende doen mainteneren alle des Stads privilegien, ende vrijheden, ende conserveren de burgemeesteren, ende inwoonderen, ende eenen ygelijk van hen in't particulier, in haer goed recht, ende verhoeden dat niemand in't sijne verkort en word in goed ofte bloed ter cause van voorgaende saken.

14. Ende dat die genen, die contrarie dese pointen ende artykelen voornoemd ofte enige van dien iet attenteren, met woorden ofte werken die selve contrarieren, directelijk, ofte indirectelijk, gestraft sullen worden als perturbateurs vande gemeene ruste ende vrede, anderen ten exemple.

15. Alle welke pointen ende artykelen die Prinzelijke Excellentie ende Staeten voornoemd midsgaders die voornoemde Gesanten yder in sijn regard beloofd hebben, ende beloven mits desen te houden, ende doen onderhouden, sonder daer tegens te contrarieren in enige manieren.

Aldus overkomen, veraccordeerd, ende besloten onder de signature ende segel vande voornoemde Here Prinze van Oranjen, Mr. Adriaen van Blijenburg, Symon Janszen van Romen, van wegen die Staeten van Holland ende Seland ter eenre, ende de voornoemde Gesanten, ter presentie van den voornoemden Eerwaerdigen Bischop ter ander sijden, binnen der Stede van der Veere, op den 22. Januarij, Anno 1577.

Niet tegenstaende dat dit gemelde verdrag den 22. Jan. tuschen de⁺ Stad van Haerlem, ende den Prinze van Oranjen, ende de Staeten van Holland, volgens de Pacificatie van Gent, aldus was besloten, so en wisten nochtans die van Haerlem de moedwillige zoldaeten so noch niet te losen, maer bleven met de selve geplaegd immers so seer als te voren tot den 1. Maert toe. Ja ondertuschen dat de vrede getroffen werde, ende ook na 'tgemaekte verdrag, so trachteden de Gespanjoliseerden noch al even seer door alle middelen de zoldaeten in Stad te houden, ende Spaensch te blijven, sich verlatende op eene ydele hope van het Spaensche ontzet door Don Jan van Oostenrijk, waer toe sy van Verdugo door brieven ende van anderen anderzins

+ Die van Haerlem genieten noch de vruchten van het verdrag niet door de practijke der Gespanjoliseerden.

[p. 298]

gestijfd werden. So dede ook hier toe niet weynig, dat de Bischop van Mierlo den 3. Febr. 'smorgens ten seven uren inde Groote Kerke in sijne predikatie los uytbolde, dat hy in het verdrag met den Prinze van Oranjen niet bewilligd en hadde, ende dat het hem ganschelijk tegen de borst was, dat ook sijne onderteykeninge geenzins en streckte tot een bewijs van sijne bewilliginge, maer alleen tot eene getuygenisze van het gehandelde, ende datter voor sijne komste al gebacken ende gebrouwen was, als sijne formele ende eyge woorden luydeden, dat is, dat de sake nu al doorsteken ende besloten was. So trock hy ook den 9. dito met la Margelle na Vtrecht stilswijgens ende sonder iemands weten, ende quam den 11. Maert eerst wederom stillekens in Stad aendruypen, als la Margelle nu al enige dagen met sijn krijgsvolk hadde moeten ruymen. Ende also de Grave van Boszu van de Generaele Staeten last ontfangen hadde, om het vertrecken der zoldaeten uyt Haerlem, Schoonhoven, ende andere Steden te versorgen, ende te bevorderen: so liepen gemelde Gespanjoliseerden daeglijkx jagtig over ende weerover na Vtrecht by gemelden Grave om sulkx te verhinderen.

⁺Hier tegens wendeden Jonker Sebastiaen Kraenhals, ende Mr. Gijsbert van Nesze, Schout, ende Burgemeester der Stad Haerlem, allen mogelijken vlijt aen (geene moeijte nochte ongemack ontsiende) om de zoldaeten met den eersten quijt te worden, ende de Stad van die plage eenmael te ontledigen: die dan ook door gestadig reysen ende rotzen, ende volstandig aenhouden by de Generaele Staeten te Bruszel, by den Prinze van Oranjen te Middelburg, by de Staeten van Holland te Delf, ende by den Grave van Boszu t'Vtrecht, het noch eyndelijk daer toe geluckelijk bragten: na dat de Grave van Boszu door sijnen Secretaris Jaques Stalpert vander Wielen versekeringe van genoegzaeme penningen uyt Suyd ende Noorholland tot betalinge vande garnizoenen bekomen, ende daer over la Margelle den 8. Feb. voor sich ontboden, ende hem wel duydelijk belast hadde sonder langer uytstel flukx met sijn volk uyt de Stad Haerlem te vertrecken, die daer op den 18. dito binnen Haerlem wederkerende, ende noch al zammelende, als altijd voor henen, ende het oude futzelboek, ende alle oorsake van toeven, soekende, so lang hy immermeer met enigen, ook den minsten, glimp konde, ten laetsten noch den 1. Maert, hoewel ook niettemin niet sonder stank, met sijne moedwillige zoldaeten is vertrocken, na dat hy den Burgemeester van Nesze van spijt een kinneback-slag hadde gegeven, overmits hy hem verweten hadde, dat hy een verrader was, indien hy ook noch langer weygerde te vertrecken, ende sijnen last na te komen.

Tantae molis erat Romanam condere gentem!

+ De Spaenschen trecken uyt Haerlem, ende de Stad gaet aen den Prinze van Oranjen over.

[p. 299]

 

So waszer wat te doen, aleer de Spaensche Draeken

 

Sich wouden uyt ons Land end onse Steden maken!

 

So heeft het onse Stad weer 'sherten bloed gekost,

 

Eer dat sy van het jock der Spaenschen is verlost!

So haest en hadde la Margelle met sijne zoldaeten de Stad van⁺ Haerlem niet geruymd, of voords werden alle eetbaere waren ende andere nooddruftigheden tot ontzet der goede burgerije in overvloed in de Stad gesonden.

Ook quamen des namiddags ten drie uren van Sparendam binnen⁺ de Overste Helling, die na Gouverneur werde van 'sPrinzen ende Staeten wegen, de Here van VVarmont, Admirael van de Schepen, ende Kapiteyn Rucyaver, die van den Schout Kraenhals, ende Burgemeester van Nesze, seer vrundelijk gewellekomd, ende ontfangen werden.

Des avonds sijn de Burgers op de wacht gegaen met onuytsprekelijke⁺ vreugde met vliegend vaendel, ende slaenden trommel, den Schout Jonker Kraenhals voor aen tredende, ende sijnen Sone het vaendel dragende.

Den 2. 3. ende 4. dito sijnder veele burgers, die voor de Spaenschen⁺ geweken waren, wederom ingekomen, waer onder geweest sijn Jonker Gijsbert van Duyvenvoorde, Here van Opdam, ende Hensbroek, Hans Kolterman, Pieter Kies, Mattheus Augustijnszen Steyn, Klaes Mattheuszen, Jakob van Heuszen, Jan Klaes Lotszen, ende meer anderen. So quamen ook de burgers uyt de omliggende Steden de Stad van Haerlem besichtigen, ende hunne vrunden besoeken, drijvende groote blijdschap, ende vreugde.

Den 5. dito sijn de Schepen van Sparendam wederom na't Suyden⁺ gevaren, van waer sy gekomen waren: maer de zoldaeten bleven met hunne Kapiteynen noch op Sparendam liggen, behalven de Overste Helling, ende Kapiteyn Ruychaver, die sich binnen Haerlem onthielden.

Den 8. dito sijn alle mans-namen over de sestien jaeren oud in⁺ alle hoopmanschappen opgeschreven, uyt welke de Schutterije is versterkt geworden.

Den 12. dito werde het Verdrag tuschen den Prinze van Oranjen,⁺ ende de Stad van Haerlem in Seland gesloten, vande peuije van het Raedhuys afgekondigd.

Den 21. 22. ende 23. dito sijn de burgers van den Eed dien sy den⁺ 15. Jan. te voren gedaen hadden, ontslagen: in wiens plaetze hun de Eed afgeeyscht werde volgens de Pacificatie van Gent, om van wegen sijne Koninklijke Majesteyt, den Prinze van Oranjen, ende de Staeten van Holland ende Seland de moorddadige Spaensche natie

+ Haerlem vvord met allen nooddruft ontzet, ende versien.

+ De Sparendamsche Oversten worden binnen Haerlem vrundelijk ontfangen.

+ De Burgers trecken op de vvacht.

+ De vlugtige Burgers komen vveer in.

+ De Schepen vertrecken van Sparendam.

+ Nieuvve Schutterije.

+ 'TVerdrag word afgelesen.

+ Nieuvve Eed volgens de Pacificatie van Gent.

[p. 300]

met goed ende bloed te helpen ten lande uytdrijven, ende malkanderen onderling inde Religie te verdragen: welke Eed eerst vande Magistraeten, daerna van de Burgers, ende ten laetsten van de Geestlijkheyd is gedaen, ten overstaen van den Oversten Helling, ende Mr. Dirk van Nieuburg, als Commissarisen van sijne Excellentie daer toe geordineerd.

⁺Ook werden den 23. dito de Artykelen vande Pacificatie van Gent afgelesen.

⁺Den 5. Meij is de Prinze van Oranjen in Stad gekomen, ende den 11. wederom vertrocken.

Ook hebben de Staeten van Holland ende Seland hunnen Dagvaert op dien tijd binnen Haerlem gehouden.

Den 13. dito quamder een vaendel knechten van den Oversten Helling in Stad: maer lag daer buyten last ende kosten der burgerije.

⁺Den 24. Junius is sijne Excellentie, met sijne Prinzesze, ende ganschen staet ende lijfwacht wederom binnen Haerlem gekomen. Ook werde des selven daegs noch een vaendel zoldaeten tot besettinge in Stad geleyd.

⁺Den 11. Augustus quam sijne Prinzelijke Excellentie ten derdemael binnen Haerlem, tegens den tijd der veranderinge vande VVet, die hy naer gewoonte versette, makende Burgemeesteren, ende Schepenen, ende ook Vroedschappen, die nu enige jaeren gedurende de Regeringe der Spaenschen waren afgeschaft ende nagelaten geweest: in welker Vroedschappen plaetze de Bischop met sijnen Raed, ende de Gouverneur met sijne Kapiteynen de Stad geregeerd hadden, naer hun goed-bedunken, ende wille, tot de uyterste belastinge ende perzinge der Burgerije.

+ De Artykelen van de Pacificatie van Gent vvorden afgekondigd.

+ Des Prinzen komste, ende Dagvaert der Staeten binnen Haerlem.

+ Staeten-besettinge binnen Haerlem.

+ De Prinze verset de VVet.