Logo DBNL
Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland (1628)

Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

(1628)–Samuel Ampzing–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Ontzet van krijgs ende lijfs nooddruft.

Januarius. 2. xii. Sleden. 5. xxvii. S. 9. vi. S. 11. xlviii. S. 13. vi. S. 17. lxv. S. 20. S. iii. S. 21. i. S. 22. xiii. S. 23. xxiii. S. 24. xxxi. S. 25. xxxiii. S. 26. xxxii. S. 27. xix. S.

Februarius den 2. hebben enige Spaensche ruyters xiii. sleden met koren genomen: maer werden hun by die van Aelsmeer ontjaegd.

5. viii. S. 7. cv, S.

12. iszer een schuyt met victalie van Leyden de Fuyk ingelopen.

14. sijnder 40. zoldaeten met zestig last rogge, tarwe, bonen, ende andere victalie in Stad gekomen.

15. een turf-schip van Aelsmeer.

16. een schip. 17. xxviii. schepen. 18. v. schepen. 19. i. schip.

23. veel victalie. 25. v. schepen. 26. veele schepen.

Maert. 3. xi. schepen. 4. enige victalie.

12. 14. ende de navolgende dagen wederom.

22. iszer veel korens ingekomen met andere victalie van alles.

April. 2. 'smorgens ten 4. uren hebben die van de Stad eene schuyt met buskruyd over 'tveld ingekregen.

24. sijnder 25. borgers met kruyd de Sijlpoorte ingekomen, elk dragende 50. ende de sommige 60. pond.

27. sijnder vier met een schuyt met bospoeder de Schalkwijker poorte ingekomen.

28. sijnder acht met een schuytjen met kruyd met groot perykel in Stad geraekt.

Meij. 1. sijn acht mannen met brieven 'snachts ingekomen, achterlatende twee schuytkens met 800. pond boskruyd, die hun van den vijand ontjaegd waren.

Den 2. is 'snachts een iongen van 15. iaeren met 8. pond kruyds van den vijand de Sijlpoorte ingesonden, seggende dat hy van Leyden daer geschickt was, om des Stads-boden door het leger van den vijand den weg veylig te wijsen, menende also de selve in vijanden handen te brengen, doch werde niet geloofd, maer vast gehouden, ende na goed ondersoek ende bekentenisze veroordeeld om gegeeszeld ende gebrand-teykend te worden, hoewel hy na buyten ordre van justitie door de rasernije der zoldaeten met anderen den 27. Meij werde uyt de kelder gehaeld, ende opgehangen.

25. iszer enig kruyd ingebragt.

Gedurende de belegeringe sloegen die van Haerlem vierkante ende+ achtkante silvere munte, gelijk dan in belegerde steden van ouds gebruyklijk is, onder andere, stucken van 32. ende 16. stuyvers, heele ende halve Haerlemsche Daelders geheten, op de eene sijde met hun nieu eren-wapen van Damiaten geteykend, ende aende andere sijde blind.

De Prinze van Oranjen ende Staeten van Holland wel voorsiende+ dat de Stad van Haerlem niet en konde behouden blijven, sonder dat sy het Meyr inhielden tot allen noodzakelijken toevoer ende ontzet van volk ende nooddruft, hebben gestadig veele schepen ende galeijen te water gehouden: want behalven de schepen van het Land, te Leyden meest toegerust, so hebben veele steden van Suydholland ook noch daerenboven eene goede vlote uytgemaekt, te weten Dordrecht 20. schepen, Delf 13. Rotterdam 15. Gorinchem 10. Schiedam 6. ende so voords andere ook enige, die sich alle meest in de Kage onthielden.

Die van Haerlem hebben ook selfs vier groote ende eene kleyne+ Galeije opgeset, diese inder haest voltoijden, ende op het Meyr bragten.

Den 21. Jan. is de eerste galeije, 84. voeten lang, begonnen te maken: den 30. dito de twede, 100. voeten lang: waer van de eerste den 18. Feb. de twede den 24. dito is uytgelopen. Den 6. Maert is de kleyne galeije na't Meyr gevaren. Den 29. dito is de derde galeije met eenen goeden sterken wind op't Meyr gebragt onder Kapiteynen Binkhorst, ende Mauregnault, met sommige burgeren, die by des Prinzen schepen na de Kage seylden. Den 15. April is de vierde galeije, 108. voeten lang te water gesonden.

Op dat dan nu Don Frederico tot sijn voornemen mogte geraken, so+ was hy geheel ende al daer op uyt, om die van de Stad het Meyr afhandig te maken: waer toe Amsterdam hem seer wel gelegen was. Hy trachtede eerst den 18. Feb. by Penningsveer door te delven, ende met de kleyne Amsterdamsche Galeije ende vijf andere schepen op't Meyr te komen: maer sulkx werde hem vande Haerlemsche Galeije, die te pasze gereed was, met enige andere schepen belet: so dat de Amsterdammers seyl maken ende doorgaen mosten sonder iets te verrichten. Ende als de vijand den 21. Feb. wederom met enige Amsterdamsche schepen meynde ter selver plaetze door te breken, sijn sy vande kleyne Haerlemsche Galeije met enige ponten, die de Sparenwouder-poorte uytvoeren, in haer voornemen so gesteuyt, ende verhinderd, dat de Amsterdammers een Damlooper met al het volk inden brand mosten laten, waer van de meeste op de plaetze werden doodgeslagen, ende de andere in de Fuyke opgehangen.

Ondertuschen krabden ende streden partijen op het Meyr selfs,+ om best ende om strijd, om het selve meester te worden, ende de anderen daer van af te sluyten. Insonderheyd is hier over den 26. Feb. een swaer gevecht te water gevallen. Want also de groote Galeije

van Haerlem voor de andere schepen voor uytgeroeijd was, so werde sy van negen Amsterdammers (die sy meynden dat vrunden waren) onversiens omzingeld, ende overvallen. De Kapiteyn Gerrit de Jonge, van Haerlem, jong, ende onverzaegd, werde gewond, ende viel met den Luytenant in het boot, ende ontquam: de schipper met de anderen weerden sich seer mannelijk tot den laetsten man, ende bleven alle. Als nu de kleyne Galeije van Haerlem, die daer op volgde, dit vernam, so heeft de Kapiteyn Jakob Teuniszen, een vroom, ende seer bedreven man ter oorloge, sijnen volke eenen dapperen moed aengesproken, ende vermaend om prijs ende ere tegens hunne vijanden in te leggen, ende heeft daer op de selve kloekmoedig aengegrepen, ende niet alleen de veroverde Galeije wedergekregen, die nu al over de twee uren inde magt vande vijanden was geweest, maer ook een Amsterdamsch schip daer by genomen: ende so de brand in het kruyd niet en ware gekomen, soudese alle vermeesterd hebben: want sy nu alrede van vrese niet eene schote en durfden schieten, nochte geene were bieden: so datter seer veele van de hunne sijn gebleven. De onsen namen vier gevangens mede, daer onder eenen edelman van Leuven, Ramschot genaemd, ende quamen met ere ende triumphe binnen Haerlem.

Des anderen daegs werde de strijd wederom vernieud: maer de Amsterdammers namen de vlugt, ende die van Haerlem hebben het gedolven gat by Penningsveer met schuyten, steen, ende peuyn weder dicht gemaekt, ende toegestopt.

+Niettemin nochtans heeft Don Frederico eyndelijk den 29. Maert den Hoogen-dijk by het Huys ter Hart door doen steken, ende is met eene sterke Vlote van 33. Amsterdamsche schepen ende 7. galeijen onder den Admirael Boszu by sijne andere schepen op het Meyr gekomen: het welke onse oorlog-schepen vergeefs sochten te beletten, de welke niets konnende verrichten na de Kage afweken.

+Als dan nu de vijanden aldus genoegzaem meester van het Meyr waren, so hebben sy voords des anderen daegs eene Schanze aen de Fuyk afgesteken, ende opgeworpen, tot bevrijdinge van hunne schepen:+ gelijk ook de Prinze by de Tonne ende voords van daer voor by het Spykerboor sijne Schanzen ende Reduyten ten selven eynde gemaekt hadde.

+So hadde de vijand ook al den 1. Feb. door eene Schanze by de Seven-molens die van binnen vande Noordsijde benaud.

Gelijk hy mede aen weder sijde van de Stad ten Suyden, ende ten Noorden, by den Hout, ende tuschen de Sevenmolens ende Sparendam,+ twee Bruggen over 'tSparen geslagen hadde, so om te bequamer in allen voorvallenden nood tot malkanderen te komen, als ook om die vande Stad te nauwer te sluyten.

Door dese Amsterdammers op het Meyr, ende hunne Schanze by de Fuyke verloren die van Haerlem het water, ende mosten voordaen

alle toevoer alleen over onse schanzen ende sterkten te lande inkrijgen, waer door sy dapper benoud werden. Men meynd ende oordeeld niet sonder goeden grond, ende groote reden, so die van de Stad sich in tijds van de Fuyke versekerd hadden, ende voor den vijand waren gereed geweest, dat Don Frederico tot sijn voornemen niet licht en soude gekomen hebben, maer de Stad met schande soude moeten verlaten hebben. Doch als het te laet is, dan sietmen dickwils sijne mis-slagen eerst.

Middeler tijd trachte de Prinze van Oranjen het Meyr voor die+ van Haerlem wederom te openen, ende schickte tot dien eynde den 9. April eene groote Vlote schepen, wel ontrent hondert seylen sterk, op het Meyr, om hun heyl op den vijand te soeken, die daer op uyt de Kage 'tMeyrwaert in na de Fuyk toeseylden. Als nu die van Haerlem sulkx sagen, verhopende dat sy wat bysonders tot hun ontzet verrichten souden, so manden sy ook inder ijl 12. schepen, ende arbeydeden van gelijken van hunne sijde om een open te maken, pogende de Brugge over 'tSparen weg te breken, ende stucken te seylen. So quamen sy dan met eenen gedreven Noord-oosten voor-wind met volle seylen aenstreven, hebbende een wijd groot sterk Water-schipi den voortocht, het welke op de Brugge so geweldig aen stiet dat het daer in bleef steken: het twede, een Korveel sijnde dreef aen lager wal. Hier tuschen waren 200. zoldaeten de Waterpoorte utygetogen, ende hielden met den vijand schutgevaert in het Bosch: maer also sy te swack waren, ende het veels te quaed hadden, so mosten sy de vlugt nemen. Dies sprongen sommige van't Waterschip over boord, ende sommige quamen met eene schuyte aen't land: so volgden die van't Karveel ook, ende lieten de beyde schepen voorden vijand. De andere siende dat de Brugge niet en wilde wijken, ende dat hunne twee schepen inden loop bleven, weken al vechtende met verlies van ses ofte seven mannen na Stad. Des Prinzen schepen ende de Amsterdammers schermutzeerden ook wel een weynig op het Meyr, maer en hadde niet veel te beduyden: also sy door den sterken Noord-oosten wind niet recht aen malkanderen en konden komen: ende so werde tegens alle hope van die van de Stad gansch niet uytgericht.

Den 19. April hebben 'sPrinzen schepen sich wederom laten sien, ende setteden aen den hoek vande Vijfhuysen 2000. man aen land, om tegens den vijand te staen: maer also die vande Stad in tijds niet bereyd en waren, so is die aenslag weder tot water geworden.

Zedert werde daer eenen geruymen tijd op't Meyr niets voorgenomen.

Maer eyndelijk den 28. Meij iszer een hard treffen gevallen tuschen 63. schepen van den vijand, ende de vlote van dese landen: waer van de uytkomste voor die van Haerlem seer droevig was: also de onsen met groot verlies van 21. schepen het Meyr mosten ruymen: van

welke victorie ende overwinninge de vijanden 'savonds, so inde Fuyk, als romdom de Stad, dapper triumpheerden, ende teykenen van blijdschap betoonden met los-branden van musketten, ende grof-geschut, so dat de Stad scheen in lichten brand te staen, tot groote smerte ende hertenleed van die van Haerlem.

+Ook werde op den selven dag de Schanze der Haerlemmers aen den oever van het Meyr driemael van den vijand seer hard bestormd: waer tegens die vande Schanze telke reyse sich mannelijk weerden, ende den vijand onverwinnelijk afsloegen: maer siende datze van de schepen tenemael verlaten waren, ende dat sy ook nochte ammunitie van oorloge, nochte victualie meer en hadden, so hebben sy sich behoudens lijf ende goed aenden vijand overgegeven.

+Dese nederlage heeft binnen Haerlem eene seer groote verslagentheyd gebaerd: also sy nu genoegzaem konden bemerken, dat hun alle hope van toevoer ende ontzet te water was afgesneden, ende dat hun nu niets meer overig en was dan dat sy der te lande doorsloegen, ofte in der vijanden handen vielen.

+'Tis wel so dat 'sPrinzen schepen den 27. Junius sich wederom vertoonden, alst nu met de Stad op de heffe liep, waer op die van Haerlem met witte hemden buyten Schalkwijker-poorte in Rustenbrug togen, op dat sy gelijker-hand de Schanze vande Fuyk aengrijpen ende overweldigen mogten, ende also ontzet werden: maer also de schepen niet eens aen en quamen, so sijn sy seer mistroostig wederom na de Stad gekeerd.

Des anderen daegs sijn die van de Stad wederom wel gereed ende gemoed geweest om op de Fuyk te stormen, begerende liever in't veld voor den vijand, dan van honger te sterven: maer de schepen hebbender wederom maer op liggen kijken, ende geen werk begonnen.

Eyndelijk sagmen de schepen noch eens den 5. Julius op den middag, waerom die van binnen wederom met magt uytvielen: maer de schepen en deden niets meer, dan of sy met de arme benoude Stad slechts gescherst ende gespot hadden.

+Eer dan noch de saken met de goede Stad van Haerlem dus wijd verliepen, ende de Spaenschen meester van't Meyr werden, so heeft Ionker Diderick Sonoy, Gouverneur van Noordholland, door last van den Prinze van Oranjen, den 12. Maert met drie oorlog-boots, vijf galeijen, ende vijftien ofte sestien krapschuyten, met een goed deel krijgsvolk, ende pijonniers, van Hoorn sich te water begeven na den Diemerdijk, om die van Amsterdam, ende volgens den Spaenschen in't leger voor Haerlem alle toevoer af te snijden, ende tot opbreken te dwingen. Dus is Sonoy op den Diemerdijk geluckelijk gekomen, ende werp flukx 800. zoldaeten met sijne delvers ende pijonniers aen 'tland, ende begroef sich met groote snelheyd tuschen sekere sluyse, die hy tot dien eynde opgebroken ende aen stucken geslagen hadde, ende

een gat, dat hy aende andere sijde gedolven hadde, ende bragt het werk in genoegzaeme bescherminge, eer die van Amsterdam sulkx gewaer werden. Dit was alrede een groot voordeel, ende seer veel gedaen voor de gemeyne sake: maer de Schanze moste ingehouden worden, soude het eynde ende oogmerk van den aenslag bereykt worden.

 
Non minor est virtus, quam quaerere, parta tueri.
 
 
 
Het is geen minder konst 'tverkregen te bewaren,
 
Als dat men niet en heeft met kloekheyd te vergaren.

Derhalven so reysde Sonoy den 14 dito 'smorgens vroeg na Edam, om hun alle mogelijke hulpe van volk ende nooddruft te besorgen, latende aldaer de vijf galeijen, ende drie vande oorlog-boots, met enige dier krap-schuyten tot hunne bescherminge. Die van Amsterdam+ wel wetende hoe veel hun aen dien Dijk gelegen was, quamen voords noch des selven daegs na middag met 23. waterschepen, met volk ende geweer wel versien, ende overvielen de Sonoysche inder ijl ende onverwacht, ende drongen op de schepen, die voor de Schanze op de rede lagen, met hunne groote menigte in aller magt so geweldig aen, dat de Sonoysche de drie boots, ende twee der galeijen, ende eene vande krap-schuyten ruymen mosten, ende den vijand in handen laten, de andere schepen dicht aen den Dijk onder het geschut van de nieuwe Schanze ter nauwer nood sich bergende. Die van Amsterdam moedig door dit beginzel der overwinninge, trachten voords na de Schanze, om die te bemagtigen, eer Sonoy hun mogte opkomen, ende vernestelen, die aen alle sijden beleggende, ende sonder ophouden bestormende. Op den Dijk, so na Amsterdam, als na Muyden, beschanstense sich daer tegen aen, ende hadden daer het voornaemste ende meeste van hun volk, ende geschut. Aende binnen-sijde bragtense verscheyde galeijen ende jagten op het Diemermeer, ende beletten daermede, dat niemand van dien kant in noch uyt en mogt: Op het Y lag hunne gansche vloot. Die vande Schanze weerden sich dapper mannelijk; so dat de Amsterdamschen met stormen veel volkx verloren, ende niets en vorderden.

Middeler tijd ruckte Sonoy met schrijven, bidden, ende dreygementen,+ uyt Westvriesland, in eenen grooten halven dag tijds, met ongelofelijke haestigheyd, ontrent 40. Schepen by een, ende toog daer mede den 16. Maert als voor heen te water om de Diemerschanze te ontzetten; het welke hem wederom inden eersten so geluckte, dat de Amsterdammers voor onse vlote van vreze vloden: maer also die van Amsterdam hun volk enige groote schepen te hulpe sonden, so quam den Noordhollanders eene vrese aen, ende namen de vlugt, latende

Sonoy die met eenen stijven Boeijer voor aen ende in't midden sijner vijanden was, in duysend perykelen, ende in groot gevaer, hoewel hy 'tnoch ten laetsten ontquam: ende hier door keerde sich de overwinninge aende Amsterdamsche sijde, die den Noordhollanders te voren genoegzaem seker was. Die vande Schanze siende hun ontzet komen waren wel gemoed, maekten hunne galeijen ende krapschuyten vaerdig, ende hijsden hunne seylen inden top, op dat de onsen van buyten sien mogten, dat sy ook haer best wilden doen, alst op een treffen soude gaen. Maer als syse nu sagen vlieden, so gavense den moed verloren. Niettemin so hielden sy't noch twee dagen tegens.

+Daer na geene uytkomste sien, ende den honger so groot sijnde, dat sy nu schoen-solen, ende leder-riemen, ende andere diergelijke oneetbare dingen aten, sochten de Schanze met goed verdrag op te geven. Maer also de vijanden, hunnen soberen staet wel wetende, hun niet redelijks en wilden gunnen, so waegden sy't ten laetsten om door te breken, ende vielen in hunne galeijen ende krapschuyten, ende setten't des nachts tuschen den 18. ende 19. Maert door des vijands schepen heen dwers over op Waterland. Het meestendeel quamder van: onder anderen Jan Taemszen Schaft, Kapiteyn vande groote Hoorsche galeije, een vroom ende onverzaegd man, met sijn meeste volk, die sijn galeije noch eerst in't gesichte van den vijand in den grond hackte. Andere bleven dood, so inde schepen die genomen werden, als ook het land nu al bekomen hebbende: want also sy van den vijand vervolgd werden, ende van wegen den geleden honger van grooter flauwicheyd niet wel lopen en konden so werdender veele achterhaeld, ende geslagen.

+In dese vlugt queet Ian Haring, van Hoorn, sich seer manlijk, niet anders als een tweede Roomsche Corles: want hy hiel op eene engte vanden Dijk daer de selve aende eene sijde met het Y, ende aende andere sijde met een seker binnen-meyr besloten werd de voorlopers van den vijand eenen geruymen tijd alleen op, ende gaf met dese sijne kloekmoedigheyd veelen respijt ende gelegenheyd om te ontkomen, die anders noodzakelijk den vijand hadden moeten in handen vallen. Doe nu de drang ende 'tgeweld hem te sterk werde, sprong hy van boven neder in't Meyr, ende swom behouden over de andere sijde, hoewel na hem dapper geschoten werde, ende liep voord het veld langs, tot dat hy by de andere vlugtige binnen Monickendam geraekte.

+Op desen tocht ende vlugt is noch een gedenkwaerdig stuck voorgevallen van Erasmus van Bredenrode, Adelborst onder Hopman Willem Lievenszen: want als hy Bredenrode in't vlugten geschoten werde boven door sijn slinker voet, waer van hy ter aerden nederstorte, ende niettemin wederom opkomende, sich na het Y begaf, van meyninge sijnde liever in't water te lopen, ende te verdrenken, dan gevangen, ende t'Amsterdam gehangen te worden, ende ondertuschen

met sijn slag-swaerd, in eene sloot beneden aen den Dijk, met het hoofd inden grond, geraekte te vallen, sonder dat hy sich konde behelpen, ende nu dachte also te sterven, ende te versmoren, so quam aldaer een Corporael van het selve vaendel, met twee ofte drie sijne medegesellen, de welke meynende dat hy vijand was, gedachte hem aen sijn spietze te rijgen, die hy inde hand hadde, maer stack hem inden wrong van sijnen broek, die met paerds-hayr gevuld was, ende quetste hem in sijn slinker lieze: ende so hy nu de pietze wederom na sich wilde trecken, dieder vast in gehecht bleef, so toog hy Bredenrode met den hoofde boven water, de welke sich gequetst voelende, seyde: wat sijt gy voor een Martelaer, dat gy een lustig borst niet rustig en kont voord door helpen? By welke woorden Bredenrode vande sijnen bekend sijnde, werde van hun uytgetrocken, ende op den Dijk gesteld. De bal van sijnen voet en was niet doorschoten, ende de brand vande wonde was door't water wat verkoeld, so dat hy met hun weder te been geraekte, ende te Vdam quam, alwaer sy by de vlugtende huysluyden door bede in eene schuyte vielen, ende quamen also te samen behouden binnen Monnickendam, alwaer Bredenrode na eenen geruymen tijd van sijn quetzure noch eyndelijk werde genesen.

Terstond na dese vlugt, eer dat de Schanze noch verlaten was,+ werden de schepen wederom, door de naerstigheyd ende getrouwicheyd van Sonoy, by malkanderen vergaderd, waer by de Water-steden, door het hard ende gedurig aenhouden van den selven Sonoy, noch veertig andere deden, waer onder elf groote welgemonteerde Raseylen, veel Booten, ende Boeijers met boevenetten, ende de rest Karveels, Krapschuyten, ende Waterschepen waren. Dese versamelden alle t'Edam. Maer als dese Vlote nu gereed was om t'seyl te gaen onder 'tbeleyd vanden Vice-admirael Pieter Franken, quam de tijdinge dat de Diemerdijk al verlaten was: so dat dit twede voorgenomen ontzet al te laet quam. Niettemin voer de Vlote na het Y, ende verdreef de Amsterdamsche schepen uyt hunne plaetze, ende vervolgdese tot aen de palen voor de Stad.

Dit is de droevige uytkomste van den tocht op den Diemerdijk, tot den welken so God segen hadde willen geven, soude de selve ongetwyfeld Amsterdam seer beset, ende de benoude Stad van Haerlem verlost hebben: te meer also de vijand doe ter tijd vande Fuyke ende het Haerlemmer Meyr noch geen meester en was.

Als nu de Prinze van Oranjen, ende de Heren Staten van Holland+ na het verlies van het Haerlemmer Meyr, met de goede Stad van Haerlem seer bekommerd ende verlegen waren, ende geenen naderen weg, nochte beter middel tot hun ontzet en sagen, als de veroveringe ende besettinge vanden Diemerdijk: so en hebben sy't by desen misluckten aenslag niet laten berusten, maer Sonoy andermael belast alle middelen te soeken om den Diemerdijk wederom in te nemen, ende beter

in te houden. So trock dan Sonoy den 2. Junius ontrent middernacht uyt Waterland met vijf vaendelen knechten, veel pijonniers, ende ontrent 18. seylen, ende voer voor de twedemael van Schellingwoude, daer de voornaemste sterkte der Noordhollanders was, na den Diemerdijk, ende nam den selven in, met kleyn verlies van volk, in't aensicht van den vijand, stack den Dijk door, ende begroef sich aen weder sijde in grooten haest, ende vlijtigheyd, met ses sterkten, drie aende Amsterdamsche, ende drie aende Muyder sijde. Hy hiel den Dijk ook manlijk in tegens al 'tgeweld van den vijand, hoewel hy seer dickwils by die van Amsterdam, ende de Schanzen die sy daer ontrent hadden, dapper werde aengevochten.

+Maer die van Amsterdam bragten terstond vijf galeijen met sommige kleyne oorlogschepen op het Diemer Meyr, om't besit van het selve in te houden. Waer tegens de Westvriesen ook wel meerder magt door't gedolven gat op't Meyr bragten, maer konden het selve geen meester worden, om die van Amsterdam, ende den vijand voor Haerlem hunnen toevoer af te snijden. Daer werde ondertuschen daeglijkx tuschen partijen op 'tMeyr gevochten, nu de Amsterdammers, nu de Westvriesen, ende dat meestentijd, boven liggende. Onder ander gevecht gevielt eens dat de kleyne Hoornsche Galeije de groote nieuwe Galeije van Amsterdam tegens quam, de welke met haer spottede, 'tschip dat niet al te groot en was, een wortel-schuyt noemende, ende roemende dat sy't selve wilden overhalen, ende binnen hun boord setten. Maer de Hoornsche vielen hun so dapper aen, dat sy met haer wortel-schuyt gemelde groote galeije innamen, ende eerst met veele gevangens aen hunne Schanze, ende daer na binnen Hoorn bragten.

+Dewijle dan Sonoy van het Diemer-Meyr heel ende al geen meester en konde worden, so konde hy ook aldaer voor die van Haerlem weynig uytrichten, of hy schoon gemelden Dijk tot het eynde der belegeringe ende veroveringe der Stad inhielde: waerom hy ook den 17. Julius, na het overgeven der Stad Haerlem, door last van sijne Pr. Excellentie, op de begeerte der Noorder-steden, is opgebroken, ende in Noordholland wedergekeerd.

+Terwijl dat nu Sonoy sich op den Diemerdijk beschanste, so nam Ionker VVillem van Batenburg den 10. Junius na weynige kleyne schermutzingen Ouderkerk in, alwaer hy sich ook terstond sterk maekte. Die van Amsterdam sonden des anderen daegs vijf vaendelen Spanjaerden, om de Batenburgsche daer weder uyt te drijven: maer de onsen daer van verwittigd sijnde, leyden enige in verborgene lagen ter sijden den weg dien sy langs henen mosten, ende gelieten sich met hunne voornaemste magt of sy de vlugt namen, tot dat de vijand de lagen gepaszeerd was. So keerden sy sich dan, ende klemden ende besloten de Spanjaerden van voren ende van achteren, ende grepense also

aen, dat sy se gansch vermelden, datter geen tien binnen Amsterdam weder en quamen. Door dit innemen van Ouderkerk kregen die van Amsterdam al eene goede ringe inde neuse, ende toom inden mond, sijnde de pas tuschen hen ende Vtrecht hier door meest gesloten: so soude ook het leger voor Haerlem met der tijd gewis in groote benaudheyd geraekt hebben, in dien't met de Stad niet te verre en ware gekomen geweest, die't nu door den swarten honger niet wel veel langer en konde tegen-houden. Ook waren de Batenburgsche niet lang meester van Ouderkerk: also sy na weynige dagen, door kragt van volk, noch niet genoeg beschanst sijnde, met verlies van enige, waer onder Antonis Olivier, een dapper Kapiteyn, wijken mosten: te meer om dat Franciscus Baldeus, voor de komste van Batenburg, de Kerk ende het Kerkhof versekerd, ende sich aldaer begraven hadde.

So heeft Batenburg Breukelen daer na mede ingenomen: maer+wederom van gelijken verlaten.

Ook sochte hy te Nieuwersluys sich te beschanzen: maer de Duytsche+ knechten begonnen te muyteneren. So liept vast al te mael in't riet, ende de gansche aenslag ging verloren.

Hoe droevig dan nu de staet van de Stad was kan yder lichtelijk+ genoeg bedenken. So klaegde Ierusalem by den H. Propheet Ieremias: Van buyten vernield het swaerd, van binnen de dood. Dat was het lot ende deel van onse Stad ook. Als dan de saken aldus met Haerlem verliepen, dat het Haerlemmer Meyr hun gesloten was, ende het ontzet te water tot wind ende water geworden, ende van daer ofte geen ofte geringe hope van verloszinge voor handen, so wast ja wel over tijd datter goede ordre op de victaie ofte mondkost, ende krijgs-nooddruft gesteld werde. So hebben dan de Heren van den gerechte den 2. Meij al het kruyd ende koren in de Stad doen beschrijven. Den 28. dito werde geordineerd, dat yder man, burgers, ende zoldaeten met een pond tarwen brood daegs moste toekomen, de vrouwen ende maegden met een half pond, drie kinderen met een pond, * hoeren ende jongens mosten moutkoeken eten: ende so wie met sijn bescheyden deel niet en konde strecken die mogte den hongerigen buyk met moud-koeken voord vullen: want daer en was geen roggen-brood meer in Stad. Ook werde den brouwers belast geen hooger bier te brouwen als de tonne van 20. stuyvers. Ende also het koren daeglijkx geweldig afnam, so werde den 6 Junius gekondigd dat de burgers met hunne vrouwen ende kinderen ook moutkoeken mosten eten, ende het brood voor de zoldaeten laten.

Ook hebben sy den 29. Junius doen aflesen, dat de burgers hun+ provisie ende voorraed van lijftocht aende Commissarisen daer toe geordineerd vertonen souden, om de moedwille der zoldaeten te verhinren, die onder deckzel van kost te soeken de burgerije beroofden, ende plonderden: want de moedwille der zoldaeten wies daeglijkx door de

benoudheyd, ende den swarten honger. So hebben sy den 7. Julius alle kramers ende laken-verkopers huysen ende winkels met geweld beroofd, ende den Lombaert opgeslagen, ende over de dertig duysend guldens aen geld, silver, ende goud, ende andere waren genomen: gelijk sy ook al lang te voren, nu ende dan, hunne moedwille hadden gepleegd: want den 2. April hadden sy de St. Jans Kerke geplonderd, ende alles buyten ordre ende sonder last stucken geslagen. Den 1. Maert werde eene vrouwe in haer bedde dood gevonden, die de zoldaeten 'snachts om geld seer lastig gevallen waren. So was ook den 3. Januarius eene vermaerde vrouwe Maria Haringx van eenen zoldaet lelijken vermoord, ende doorsteken. Den 4. Meij waszer een groote beroerte onder de zoldaeten om dat Kapiteyn Vimi 'snachts te voren eenen Walschen zoldaet hadde doen ophangen: alwaer Dotin met een roer geslagen werde, ende Tseraerts in groot perykel van sijn leven was: so durfde Vimi ook langen tijd op straet niet komen, also sy gedreygd hadden hem te doorsteken. Ook doden sy den 27. Meij de boven-gemelde personen sonder kennisze ofte goedvinden van de Heren: ende namen daerenboven op den selven tijd Heer Jasper, Heer Reijer Roothooft, Doctoor Elsen, ende den Predikant van het Gasthuys gevangen. So vermoorden sy mede den 11. Julius Mr. Quyrijns dochter, met de huysvrouwe van eenen Koster vande Groote Kerke, als ik ook te voren verhaeld hebbe.

Nulla fides pietasque viris qui castra sequuntur.
De zoldaeten en sijn geene Kerk-meesters.

+Maer om tot de gelegenheyd ende den stand des noods der Stad Haerlem weder te keren, so werde de honger ende de benoudheyd met der tijd so swaer ende groot, dat sy al graeg ende met goede smaek raepkoeken ende kennipkoeken inwrongen. ja aten al wat niet eetbaer en was, van paerden, katten, honden, muysen, ratten, ende diergelijke ongedierten van ongebruykelijke ende walgelijke spijse: dat meer is, sy broeijden selfs den gesouten oszen ende koe-huyden het hayr af, ende slingerden die in't lijf: koolstruyken, ende wijngaerd-bladen, ende diergelijke groenigheyd diende hun voor een gericht van leckernije. Den 6. Julius hebben sy het vleesch, dat sy noch soberlijk hadden inde halle malkanderen met geweld benomen, waer uyt groote beroerte inde Stad ontstond. Den 30. Junius was eene vrouwe, die 'thuys vol kinderen hadde, die daeglijkx om brood riepen, dat sy hun niet en konde geven, so wijd gekomen, dat sy sich soude verhangen hebben, indien het niet en ware verhinderd geweest. Ja den 8. Julius storven veele menschen van honger weg. So lang hield't onse vroome Stad, eer dat sy't wilde opgeven. Geen geweld, geen swaerd,

geen Spanjaerd konse dwingen: maer de swarte honger heeftze moede ende mat gemaekt. 'Twas langer niet te harden, sy mosten den vijand in handen vallen hoe manlijk sy sich den ganschen tijd gequeten hadden. Niettemin so en wilden sy't noch voor den vijand niet weten, ende bedeckten hunnen nood so lang als sy konden, ende hielden eenen goeden moed tot het uyterste toe. Ende als hun nu dickwils van den vijand verweten werde, dat sy langer brood nochte bier in Stad en hadden, so hebben sy hun den 9. Junius ander bewijs gedaen, ende buyten de Sijlpoorte t'ontbijten gegeven. Ook hebben sy den 20. Meij eenen gevangen, die 'snachts ingebragt was, met twee halve Haerlemsche Daelders in sijne borse, ende twee bollen broods, met een wit rijsken in sijne hand, vrij ende vrank na het Bosch tot de sijnen gesonden, tot eene getuygenisze dat sy noch geen brood gebreck en hadden: mitsgaders met eenen brief aenden Oversten daer by, van inhoud, dat sy hem gedachten te komen besoeken, eer hy dat brood hadde opgegeten, tot een bewijs dat hun oude moed ende dapperheyd noch niet verminderd en was.

Ondertuschen hadden de beleggers ook geene weelde, ende dickwils+ niets gebreck dan alle dingen, boven het ongemack, ende de smettelijke siekte, die dickwils daer op volgen wil, het welke altesamen veel volks sleet. So mosten sy ook daeglijkx op de handen vande onsen paszen, diese door gedurig uytvallen geen ruste en lieten. Evenwel so was hun kommer, hun gebreck ende honger by die van binnen niet te vergelijken, so dat sy de belegeringe, hoewel beswaerlijk, hebben konnen uytharden.

Sy kregen hun toevoer van Vtrecht, ende van die landstreke al-om,+ langs den Diemerdijk, over Amsterdam, ende den Sparendammerdijk in't leger, door eenen langen ende moeijelijken weg: den welken als Sonoy ende Batenburg, gelijk wy boven geseyd hebben, hun niet en konden afsnijden, so maekten niettemin de onsen ende insonderheyd onse vrijbuyters den selven seer onveylig, die de victualien die na't leger gingen, dickwils in hunne schanzen sleepten. Dit deden sy eerst 'swinters over't ijs op hunne schaetzen, ende daer na in open water met kleyne jagten, die sy seer snellijk roeijden. Sy gebruykten elk een lang roer, ende zomtijds twee, tot hun geweer, die sy, als 'tnood dede, op de rugge hingen, ende daer beneffens eenen verjager die hun voor eene spietze diende, ende voor eenen polz ofte stock om over sloten ende grachten te springen, waer mede 'tveld hier ende daer in dese lage landen van malkanderen is afgescheyden. Sy deden veele stucken verhalens waerdig, ende enige schier ongelooflijk, so van kloekmoedigheyd, als behendigheyd van oorloge. Wy sullender een tot een staelken verhalen dat bekend ende seker is.

Daer was in de maend van Martius recht na den vorst eene bende+ Ruyters van den vijand, altemael Lanziers, tuschen Amsterdam ende het leger op den Dijk, ende trock daer met grooter moeijelijkheyd,

also de selve Dijk boven seer week, ende 'thel op enige plaetzen gedoijd op enige noch ongedoijd was, dat ook de paerden zomtijds tot aenden buyk in de modder schoten. Dit werde van eenen Vrijbuyters Kapiteyn, het Hoen genaemd, verspied, die by geval met twee Roeij-jagten met 17. ofte 18. mannen, ongevaerlijk, op het Y was, ende sag terstond middel om dit volk een voordeel af te sien. Hy wachte tot dat sy op eene plaetze quamen, daer geen uytvluchte aen de binnen-sijde en was, ende sond sijn eene jagt met de helft van't volk om den Dijk van achteren in te nemen: met het andere roeijde hy van voren, ende sich met de sijnen op den Dijk begevende, verwachte daer met sijn geladene roers tot dat de Ruyters aenquamen. Dese die veel-licht 125. man sterk waren, naer de grootheyd der vanen van dien tijd, maekten eerst weynig swaricheyds: maer doe sy nu hard aenden man quamen, so schoten die Vrijbuyters los, ende namen meest elk eenen man weg, ende velden daer op de spietzen voor uyt, de welke langer sijnde als de lanzien vande ruyters, ende de selve geenen vaert konnende maken van wegen den diepen ende quaeden Dijk, so drevense die lichtelijk met verlies te rugge, de welke sich na de ander sijde kerende, van de andere even-eens onthaeld werden. Middelertijd hadden de andere weder geladen, ende op hen gekookt, die sy desgelijkx groeteden, als sy weder quamen, gelijk sy eerst gedaen hadden. Ten korsten sy reden so lang tuschen beyden datter niemand en over en bleef. Door dit ende diergelijke feyten werde 'tHoen so vermaerd, dat de Here van Liques, een vande voornaemste hoofden van den vijand, begerig werde hem te sien, ende liet hem op vrij geleij voor sich komen, ende verstaende dat hy maer een slecht huysman was, verwonderde sich daer over, ende bood hem enige geschenken aen, die 't Hoen weygerde, seggende dat de tijd wel mogte komen, dat hy sijne gunste niet ontseggen en soude. De Here van Liques beloofde hem in alles sijnen dienst, dat het Hoen daer na wel te pasze quam: want door seker ongeluck vande Spanjaerden gevangen sijnde dede gemelde Here, dat hy niet alleen het leven behield, maer dat hy ook sonder ranzoen werde vrijgelaten.

+Als nu de Stad inde grootste benoudheyd was, ende ten uytersten gekomen, ende dat sy niets meer en mogten, so werde sulx door teykenen uyt den Toren den Prinze van Oranjen ende sijne schepen te kennen gegeven, de welke om spoedige hulpe ende ontzet riepen, ende schreijden. Den 2. ende 4. Julius lietense eene swarte vlagge. ende den 6. dito een wit vaendel tot dien eynde van den Toren afwaeijen. Den 8. dito stakense twee swarte vlaggen op de Sparenwouderpoorte na de Fuyk toe, ende lieten met-enen een wit vaendel van den Toren af vliegen. Ook hingense wederom den 12. dito eene witte vlagge den Toren uyt.

+Middelertijd, ende ook gedurende de gansche belegeringe, wer-

den die van binnen van den Prinze door verscheyde brieven van sijn voornemen verwittigd, ende in hunne swarigheden gesterkt ende getroost, ende goede moed gegeven, voornamelijk in het uyterste, ende groote belofte gedaen van goede vergeldinge voor hunne kloekmoedige getrouwicheyd: waer door de goede hope der verloszinge in hun (doch, eylaes! te vergeefs) gestadig gevoed werde. Dit geschiede eerst door Boden, ende posten. Ende als nu de wegen so nau beset waren, datter niemand door en mogt, ende nu voor hun niets anders dan de locht open en was, dien de Spanjaerd niet sluyten en konde, so sijn de Duyven van de Stad hunne vliegende brief-dragers ende posten geweest: het welke op dese wijse in sijn werk ging. Die van binnen sonden nu ende dan, met sterken geleyde, na het Meyr tot de schepen, sommige met enige korven met duyven, die in Stad op de koten broeden, aen welker pootkens de Prinze van Oranjen, een kleyn briefken vast maekte, waermede sy wederom op Haerlem na hunne koten vlogen, alwaermen die gade sloeg, ende het briefken afnam. Een wetenschap eertijds in Oostindien ende ook by de Romeynen gepleegd, ende na in den jare 1574. van die van Leyden in hunne benoude belegeringe mede gebruykt, ende nagevolgd. Gelijk ook noch voorleden Somer inde Belegeringe van Grol geschied is, alwaer de onsen eene Stads-duyve hebben geschoten, ende bekomen, als ik van goeder hand sekerlijk bericht ben.

Boden ende Gesanten uyt gelopen,
Boden ende Gesanten ingekomen.

Januarius. 19. is Adriaen van Berkenroede, Schepen, met enige sleden na den Prinze vertrocken.21. i. B.
 22. is Adriaen van Berkenroede wederom gekomen.
31. ii. Boden, die korts wederkomen, ende nochmaels na den Prinze verreysen.23. enige boden.
 28. een bode, die terstond wederom na den Prinze is gesonden.
Februarius. 6. sijn Adriaen van Berkenroede ende Kapiteyn Vimi na den Prinze getogen. 
April. 10. vi. B. 17. iii. B. 19. i. B. 20. iv. B. 22. 23. 29. wederom enige andere.6. ii. B. die terstond wederom vertrecken.
 13. i. B. 14. iii. B. 15. iii. B.
 18. is Tseraerts die sommige dagen te voren na den Prinze getogen was, Rosigoi, Bordet, Dotin, Malignai, ende meer andere tot 15 toe de Sijlpoorte ingekomen met
 sich brengende sommige mannen met kruyd geladen.
 23. iv. B.
Meij. 15. i. B.1. viii. B.
Boden met Duyven.Duyven met Brieven.
Meij. 8. iv. B. iii. D. 23. sommige B. viii. D.12. i. D. 13. i. D. 19, i. D. 25. i. D.
Junius. 3. is VVielemaker, een burger, uytgelopen, ende twee andere, met enige duyven. 
 8. i. D.
 10. sijnder 16. mannen uyt de Schutterije verkoren, om de secreten mede te weten: also de Burgerije begon gaende te worden, ende weten wilden wat de brieven inhielden die de duyven bragten.
 13. ii. D. sonder brieven.
 16. i. D. diemen meynde dat uyt vijanden handen quam om die van de Stad te bedriegen.
17. is Tseraerts, met Houtijn, Gouverneur van Vlissingen, na de Fuyk met 100. zoldaeten uytgeleyd met eenen korf met duyven. 
 18. i. D. 19. i. D. 24. i. D. met twee brieven. 27. i. D. 30. i. D. met twee brieven van goede belofte, waer van de Stad wat verquickte.
Julius. 6. werde Kapiteyn Niklaes Bernaerts met geweld van volk in eene schuyte na des Prinzen schepen geholpen, vier duyfkens met sich dragende, ende eenen brief aen den Prinz, met hertelijk versoek, dat hy hun toch des dingdags-avond te schepe aen de Ton victalie wilde bestellen, also sy den honger niet langer en konden verdragen. 4. i. D. met twee brieven.
 7. i. D. 8. i. D. 9. i. D. met eenen brief van droevige tijdinge van het gemist ontzet.

De Boden, die meest over ende weder over liepen, waren Alewijn de Iager, Pauwels Knieren, VVielemaker, ende jonge Keuijer.

Also ik eenen der brieven hebbe bekomen, dien de Prinze van Oranjen,+ door Tseraerts, aenden Gouverneur van Haerlem Ripperda, gedurende de belegeringe, heeft gesonden: so en hebbe ik niet ondienstig geacht, den selven onsen burgeren mede te delen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen