Logo DBNL
Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland (1628)

Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

(1628)–Samuel Ampzing–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Beschrijvinge der Belegeringe der Stad Haerlem.

Also dese Belegeringe onser Stad Haerlem eene vande aldergedenkwaerdigste is die inde Nederlandsche Oorloge is voorgevallen, so en sal't niet vreemd nochte ongeraden wesen, dat ik het voornaemste inde selve geschied buyten rijm met eenen onbedwongen stijl daer by voege: op dat de burgeren in dese onse Beschrijvinge ende Lof onser Stad al het bysonderste Kronijks-gewijse in't korte by een mogen hebben, wat van onse Stad kan geseyd worden, ende buyten onse Beschrijvinge nergens iet naemkundigs en behoeven te soeken. Ende nadien ook voor 'tBeleg in dese Nederlandsche Beroerten nu ende dan iets gepaszeerd is dat onse Stad in't bysonder betreft: so sullen wy dese sake een weynig hooger opnemen, op dat wy niets onberoerd en laten.

Wanneer door Gods sonderlinge genade de waere Christelijke Gereformeerde Religie tot voordplantinge van de H: Waerheyd, ende saligmakende kennisze, ende tot afbreuk vande Pauselijke superstitien, ende afgoderijen, in dese lieve Nederlanden daglijkx meer ende meer doorbrack, ende sich door het gansche Land als een blixem verspreyde, ende door de Antichristische bloedige vervolgingen gevoed ende gevorderd werde, wat straffe Plackaeten de Keyser Karel v. den 29. April 1550. ende Philips ii. Koning van Spanjen in December des jaers 1555. daer tegens binnen Bruszel hadden gegeven, ende wat ook Margriete van Oostenrijk, Hertoginne van Parma, Regente van dese Nederlanden uyt den naem van den Koning, door list ende geweld daer tegens dede: ende derhalven Ferdinandus Alvares à Toledo, Hertog van Alba, vanden Koning met swaer krijgsvolk in + dese Nederlanden was gesonden tot straffe van't gepaszeerde, waer onder de Beeld-storminge het minste niet en was, in meest alle de Provincien ende steden in't jaer 1566, gelijk ook binnen Haerlem, voorgevallen,

ende tot uytrodinge vande Christelijke Religie, ende vertredinge van de Wetten, Privilegien, ende Vrijheden van de Landen, ende daer mede nu sterk besig was, hebbende tot dien eynde alle de vaste plaetzen van het Land met sijn nieu vreemd krijgsvolk beset, ende verkragt, nieuwe kasteelen ende sterkten in verscheyde oorden opgeworpen, de voornaemste Edelen verjaegd, ende omgebragt, veele duysenden der vroome ingesetenen om het stuck der Religie op menigerleije wijse door't gansche Land als slachtschaepen gedood, den Prinze van Oranjen Willem van Naszou geslagen, ende verdreven: So sijn eyndelijk, na de veroveringe van den Briel door Willem Grave vander Mark, veele Steden van Holland, Seland, Sutphen, Overijszel, Vriesland, ende andere, den Here Prinze van Oranjen, tegen den Hertog van Alba, tot weringe van de Spaensche Inquisitie, ende tyrannije, toe gevallen, waer onder Haerlem mede is geweest, het welke in deser voege is toegegaen.

Pieter Bor in sijn Seste Boek der Nederlandsche Oorlogen. Binnen + Haerlem sijn gekomen Gerrit van Berkenroede (geweest sijnde Kanonick) ende Hans Kolterman, met brieven van den Gouverneur Jonker Diederick Sonoy, ende hebbende aldaer gevonden Pieter Janszen Kies, die aldaer van Leyden gekomen was daegs te voren, so hebben sy haer commissie die sy van den Prinze van Oranjen hadden, in date den lesten April 1572. te werk gesteld, ende haere brieven van den Gouverneur Sonoy overgeleverd aende Magistraeten, versoekende daer op andwoorde, dan en kregen voor eerst geen andwoorde na haeren sin, niettemin sy bleven aldaer in der Stad, ende naer enige moeijten datmen henluyden wilde uyt der stede doen vertrecken, so sijn de Magistraeten gewaer geworden dat sy so veel aenhangs binnen der Stad hadden, dat sy luyden bevreesd wesende, den derden Julij de Vroedschappe deden vergaderen. In welke vergaderinge Gerrit van Berkenroede, ende Hans Kolterman quamen, ende hebben aldaer haere commissie voor gehouden, versochten daer op een kort ende goed andwoord te hebben. Die van de Vroedschappe met den anderen gesproken ende de sake overgeleyd hebbende, hadden gaerne uytstel genomen, om te vernemen hoe dat het in alle d'andere steden stond, maer Kolterman en wildese niet langer uytstel geven dan tot 'sanderen daegs voormiddags. Eyndelijk sijn sy geaccordeerd op dese conditie: Dat sy souden verplicht blijven inden eed die sy den Koning van Spanjen als Grave van Holland gedaen hadden, ende den Prinze van Oranjen gehoorsaem sijn als sijne Majesteyts Stadhouder, ende Gouverneur, datter geen veranderinge inde Wet ende Raed soude geschieden dan na ouder gewoonte, immers in allen gevalle niet voor ende al eer de Prinze van Oranjen selfs persoonlijk in't Land soude wesen, dat den Hertoge van Alva ende sijnen aenhang soude werden voor vijand verklaerd, dat niemand binnen der Stad of daer ontrent Geestelijk noch VVeerlijk en sou-

de verkort worden in goed noch in bloed buyten treyn van Iustitie, diemen ordentlijk na behoren onderhouden soude, alle Religieuse personen souden binnen heure Conventen vrij onbeschadigd blijven in heure Religie, men soude geen zoldaeten in de Stad leggen dan met bewijliginge vande Magistraeten, doch so men most enige knechten hebben, datmen henluyden alsdan Ruychaver met sijn vendel soude seynden, ende wanneer de nood sulkx vereyschte, soudemen hen volkx genoeg tot haere bescherming doen hebben.

En als nu op dese veranderinge de Steden van Holland binnen + Dordrecht vergaderen in Julius 1572. So senden die van Haerlem aldaer Ionker Iohan van VVoerden van Vliet, Burgemeester, ende Meester Geraert vander Laen, Secretaris, als hunne Gedeputeerden tot dese Vergaderinge ende Dagvaert der Staeten. Alwaer de Here van Aldegonde verklaerde d'intensie van den Prinze te wesen dat gehouden soude worden vrijheyd der Religie, so wel der Gereformeerde, als der Roomsche Religie, ende dat een ygelijk in't sijne in't openbaer ende in Kerken, ofte Capellen, so dat gevoeglijkste by de Overheyd soude geordonneerd worden, souden gebruyken vrije exercitie der selver, sonder dat daer iemand empeschement, hinder, ofte moeijenisze gedaen soude worden, ende dat die Geestelijke personen in haer luyder staeten vrij ende onbekommerd blijven souden, ten waere sy luyden hen vertoonden vijanden, ofte hen mishandelden jegens het gunt voorschreven is, ende dit al ter tijd ende wijlen toe dat by advijs vande gemeene generaele Staeten der Landen van herwaerts over anders soude mogen werden gëordonneerd, met welke intentie van den Prinze de voorschreven Gedeputeerden in als henluyden conformeerden. Idem Ibidem.

Ontrent desen tijd hadde Adriaen Janszen van Dort, Schout + van Haerlem, tot sijnen huyse een maeltijd op eenen Sondag savonds namentlijk den 20. Julij, alwaer de gansche Wet te gast was, ende Hans Kolterman, Commiszaris vanden Prinze van Oranjen, aldaer onder anderen mede genood was, dan hy excuseerde hem te komen, niettemin hy werd gedrongen aldaer te gaen, dan ontrent te tien uren inden avond iszer een Stedebode gekomen, seggende datter voor de Sijlpoorte eenen Edelman gekomen was met eenen Brabantschen wagen, genaemd Monsieur de Grave, de welke binnen begeerde te wesen, een vande Burgemeesters namelijk Meester Dirk Ramp seyde tegen de Bode, dat hy soude gaen op't Stedehuys onder seker Kuszen, daer soude hy de sleutelen vinden, ende dat hy die poorte soude openen, ende den Edelman inlaten. Daer op Kolterman seyde, dat hy de poorte niet wilde geopend hebben dan in sijne presentie, ende is also (niet jegenstaende men hem wilde dringen te blijven) opgestaen, ende met de Stedebode gegaen, ende die sleutelen gevonden hebbende daer de Burgemeester geseyd hadde, heeft hy de voorsz. de Grave gebragt inde Herberge vanden Hollandschen Tuyn. Ende hy is voords gaen doen de

ronden ende wacht visiteren, ende komende aende Sparenwouderpoorte en heeft geen ander wacht aldaer gevonden dan een jongman, ende voords gaende na de Schalkwijker poorte vond aldaer ook maer een man genaemd Tijs Floriszen, die met open poorte ontrent tuschen twaelf ende een uren op de valbrugge stond, hebbende het oog na den Sparendamschen Dijk toe, ende hem vragende waer die ander wacht was, seyde niet te weten, dan dat hy daer gekomen was om de melksters uyt te laten. Ende die voorschreven Kolterman bemerkende dat desen man het oog stadig na den hoogen Dijk hadde, so heeft hy mede na den selven Dijk toegesien, ende also hem docht dat hy schepen sag seylen, vraegde wat dat was dat de schepen so na aen den Dijk seylden: daer op hy andwoorde dat het vaendelen waren van den vijand. Kolterman dit horende verschrickte, ende seyde: gy schelm ende verrader, weet gy van sodanigen aenslag, ende meent gy ons so op den vleys-bank te brengen, ende wilde hem deursteken, maer hy ontliept. Kolterman hem daer alleen vindende klopte de gebueren op, die hem de val-brugge vande poorte holpen ophalen, ende de poorte sluyten, ende hy dede de burgeren daer ontrent alom lopen om Ruychaver met sijn knechten in wapenen te brengen, ende ook de burgerije in't geweer. De vijanden quamen al voords aentrecken menende de poorten open te vinden, dan Ruychavers volk (die tot dier tijd toe niet en hadden mogen aende poorten waken) in wapenen sijnde, sijn uytgevallen, ende met schermutzeren inde weyden ende ontrent Ian Pietamen Hofstede, beletten sy dat de vijanden sterk wesende vijf vaendelen knechten, die by den Grave van Boszu om desen aenslag te doen aldaer gesonden waren, niet te Rustenburg en mogten komen, also sy luyden haere cours derwaerts namen, om deur de Schalkwijkerpoorte inde Stad te komen, dan siende den aenslag ontdeckt, togen weder na Sparendam toe. Ontrent te negen uren des selven daegs vergaderde de Vroedschap binnen Haerlem, alwaer de voorschreven Commissaris Kolterman met de twee andere Commissarisen Berkenrode ende Kies mede verschenen, om de burgerije die seer verbaest was, wederom in ordre te stellen, ende goed contentement te doen. Want ter selver tijd het vaendel Spanjaerden van Don Rodrigo de Sappada mede uyt den Hage gekomen was inden Houte ofte het Bosch aende Suydsijde van Haerlem. Daer werd geresolveerd dat Kolterman met brieven van credentie ende supplicatie terstond soude reysen aen den Gouverneur ende Staeten van het Noorderquartier, omme tot ontzettinge der Stad so veel knechten ende volks te bekomen als hy konde. Also is hy vergeselschapt met Jan Robert Luytenant van Hopman Kabbeljau, ende Jan Michielszen Predikant van den selven Kabbeljau, terstond de Sijlpoorte met eenen Guide uytgereden deur de Duynen voorby het Huys te Brederode, ende komende ontrent Velsen, hebben sy op den weg gevonden eenen statelijken borger van Alkmaer gaende sonder mantel, ende sonder schoenen,

ende hem gevraegd sijnde waer hy van daen quam, seyde van Sparendam, ende dat hy aldaer dien nacht gevangen hadde geseten, ende dat hem de knechten sijn mantel met een paer trijpe toffelen hadden genomen, maer dat hy 'tnoch ontkomen was: ende hem gevraegd sijnde of hy niet en had gehoord watze in den sin hadden, andwoorde dat haer Overste genoemd was Christoffel d'Assonville, ende datze aldaer gekomen waren om 'snachts te twaelf uren in der Stad te komen, ende dat de Schout van Haerlem Adriaen Janszen van Dort hen beloofd hadde datze de poorten open vinden souden, maer dat het hen gefaeljeerd was, waer deur sy seer vloekten op den selven Schout. 'Twelk by den voorschreven Kolterman gehoord sijnde liet hem dunken 'tselve waerachtig te wesen, ende dat de voorschreven Schout tot dien eynde dese voorschreven maeltijd hadde gehouden. Doch wat daer van was ofte niet, so ist altijd seker, so de vijand een half ure vroeger gekomen ware, te weten recht op sijn bestelde ure, dat den aenslag niet en soude gefaeljeerd hebben. Die van Haerlem hebben naer't vertreck van Kolterman deur Berkenrode ook doen schrijven aenden Heer van Swieten, Gouverneur van der-Goude, om een vaendel knechten ofte twee te hebben. Kolterman is voords na Enchuysen verreysd aenden Gouverneur Sonoy, ende Staeten, ende heeft aldaer verworven dat den Overste Lazarus Muller met twee vaendelen elkx honderd ende vijftig man die van Haerlem te hulpe soude gaen, daermede sy luyden terstond met enige burgeren van Hoorn ende Alkmaer, die uyt eenen goeden yver met Hopman Klaes Rop mede trocken, na de Beverwijk sijn getogen, alwaer gekomen sijnde hebben vernomen hoe dat alle de Spanjaerden uyt den Hage mede voor de Stad gekomen waren, met den geheelen Raed Provinciael, ofte Hof van Holland, ende Rekenkamer, met alle de Registeren, ende Protocollen, ende ook haere meubele goederen, ende bagage, ende datze in den Houte lagen, daerom sy luyden terstond om meer volkx schreven aenden Gouverneur van Noordholland voorschreven, de welke enig versch volk gekregen hebbende van Oversee uyt Overijszel, die Zacharias van Glysenberg deur sijnen last aldaer opgenomen hadde, hem te hulpe sond, ende alle de huysluyden daer ontrent belaste het leger van den Prinze te victalieren, ende spijsen. Daegs daer na is Lazarus Muller met sijn volk inde Sandpoorte gekomen met den dageraet, die van Haerlem eerst van sijn komste ende voornemen veradverteerd hebbende, ten eynde sy ook haer beste doen souden, alwaer sy sagen vijf vaendelen knechten haerder vijanden van't Huys te Kleef komen trecken, ende sijn gekomen op den weg tuschen Sparendam, ende het Capelleken inde Sandpoorte, alwaer sy malkanderen al schermutzerende gemoeteden, ende ten lesten de voorschreven vijf vaendelen op de vlugt sloegen, so dat sy mosten op Sparendam wijken, met verlies van over de honderd mannen, die daer dicht onder

den Dijk dood bleven, met weynig verlies van Lazarus Mullers volk. Maer gelijk de fortune der oorlogen niet altijds even aleens is, so is de sake terstond veranderd, want alle de Spanjaerden met alle haer geselschappe der Nederlanders die inden Houte gelegen hadden, sijn strakx daer op gevolgd, sulkx datmen daer op een nieu wederom seer furieuselick bestond te vechten, alwaer die Spanjaerden, alle oude ende wel geoeffende zoldaeten wesende, Lazarus Mullers volk inde vlugt sloegen, ende verstroijden, so datter wel ses ofte seven honderd man op de plaetze in Velserbroek ende in't vlugten dood bleven, hebbende haer vlugt na Alkmaer genomen. Den Oversten Lazarus Muller heeft hem vromelijken gehouden, maer so wanneer het volk op de vlugt raekte, en heeft hy de selfde, wat moeijten hy dede, geenzins konnen ophouden, so dat hy by na selfs mede gebleven hadden. Daer bleven twee van sijne vaendragers dood. Dit is geschied op den sevenentwintigsten Julij. De Spanjaerden sijn voords met alle haer magt, ende met haer den Raed ende Rekenkamer van Holland vertrocken uyt Holland, ende togen naer Vtrecht toe, dan die van Vtrecht (Duytsch garnisoen in hebbende) hebben den Spanjaerds den ingang geweygerd, want sy lange genoeg de onverdraeglijke moedwille der selver Spanjaerden hadden geproefd. Also verlieten de Spanjaerden van selfs geheel Holland sonder nood, ende ongedwongen. Idem Ibidem.

+Als by desen tijd de Hertog van Alba Bergen in Henegouwen sterk ende nau belegerd hadde ende den Prinze van Oranjen met sijn leger daer by te velde lag, om de Stad te ontzetten, so waren de Staeten van Holland den tienden ende navolgende dagen van Augustus binnen Haerlem vergaderd om te beraedslagen vande saken ende middelen om't Land van Holland te beschermen voor den Hertog van Alba, ende de Spanjaerden: ende bysonder om middelen van geld te mogen vinden, ende Amsterdam te doen beleggen, daer de Grave van der Mark seer op aenhiel, also een goed deel burgers daer binnen sijnde (somen meynde) geheel op de sijde van den Prinze waren, ende niets anders en sochten, dan datmen daer voren komen soude, ende dat sy hen alsdan souden openbaren. &c. Idem Ibidem.

+Wanneer nu de Hertog van Alba Bergen in Henegouwen bemagtigd hadde, ende de Prinze van Oranjen sijn krijgsvolk by gebreck van geld afgedankt, de Stad Mechelen den Spanjaerden van den Hertog was prijs gegeven, de zoldaeten des Prinzen de veroverde Landen ende Steden verlaten hadden, Sutphen van Don Frederico, Sone van den Hertog van Alba, was overvallen, ende jammerlijk mishandeld, ende uytgeplonderd, Naerden bedorven, ende alles daer in seer wredelijk vermoord, ende heel Holland in groote vrese: so is Don Frederico over Amsterdam met alle sijne magt voor Haerlem gekomen.

Te voren schreef Maximiliaen, Grave van Boszu, Stadhouder ende Kapiteyn Generael over Holland, Westvriesland, ende Vtrecht, aen die van Haerlem desen brief.

 

EERsaeme, lieve, seer bysondere goede vrunden, hoewel ik mij + laet dunken voor God, ende de wereld genoeg ende ten vollen gedaen te hebben, in V.L. te adverteren van de armoije, ellende, ende bederfenisze, daer inne gy u vinden soudt, wijkende vanden eed ende onderdanigheyd die gy de Koninklijke Majesteyt schuldig sijt, naer uytwijsen van alle rechten so godlijke als wereldlijke, by den welken bevolen word den ondersaeten heuren Prinze ende natuerlijken Here in alles onderdanig te wesen. Ende hoewel ik verhoopt hadde, dat gy luyden u daer inne gequeten soudt hebben so't behoord, met belijdinge, ende berou van u luyden misbruyk: so ist nochtans dat gy u verlatende op sekeren sotten ende ydlen hope, tot nochtoe niet en hebt willen wijken van den quaeden weg die gy eens gekosen hebt. Nietjegenstaende nochtans dat uwe bederfenisze van dage te dage nader genakende is, omme 'twelke te verhoeden en hebbe niet willen laten (overmits die goede affectie die ik altijdt tot Holland ende namentlijk die Stede van Haerlem gedragen hebbe, ende noch drage, gelijk ik in verscheyden saken ende des occasie hebbende naer mijn vermogen bewesen hebbe) u luyden andermael te adverteren vande evidente ruwijne ende bederfenisze dit uit aenstaende, so verre gy persisteert in uwe voorgaende dwalingen, biddende u luyden seer vrundelijken te willen overleggen ende pondereren in watten labyrinth ofte dolinge, daer niet uyt te raken en is, gy u selven inne gesteken hebt, ende watten quaeden mangelinge gy gedaen hebt, te verlaten uwen natuerlijken Here ende Prinze, ende inde plaetze van dien aen te hangen een Vassael ende ondersaet, verdreven ter oorsaeke van sijne rebellie, ende in de plaetze van eenen magtigen Prinze te volgen eenen die gy luyden selfs moet onderhouden tot uwe grondelijke bederfenisze, ende excessijf verlies van uwe goederen, te verlaeten eenen sachtmoedigen ende barmhertigen Prinze, omme aen te hangen eenen die hem selven van te voren bedorven hebbende, niet anders en soekt dan met leugentaelen, ende onder een pretext ongefondeerd u luyden te abuseren, gebruykende daer toe jegens alle apparentie den name van den dienste van sijne Majesteyt, niet anders arbeydende dan om te stellen in de selve calamiteyt, verdriet, ende allende, daer hy hem selven inne gebragt heeft, gelijk hy

ook gedaen heeft die Steden van Mechelen, Dermonde, ende Sutphen, sonder veele andere die hy selfs gepilleerd, beroofd, ende vernield heeft, gelijk hy ten uyteynde u luyden ook doen sal, anders geen remedie siende dan hem selven te salveren met het gunt hy u ende een andere sal benomen hebben, u al t'samen abandonnerende inde meeste tempeeste. Ende also ik niet jegenstaende al't gunt voorschreven is, mij versekerd houde vande gewoonlijke sachtmoedicheyd vande Coninklijke Majesteyt onsen genadigen Here, dat so verre gy luyden wilt kommen tot kennisse ende berou al eer sijn magt u nader komt, dat hy allegader sult worden ontfangen in genade, waer tote ik mij presentere tot eenen Intercesseur, deur welk middel gy luyden sult mogen blijven wonen, ende sitten in u luyden huysen, ende goeden, met uwe huysvrouwen, ende kinderen, daer ter contrarien, so verre gy de magte, die u opkommende is, ende gy luyden niet magtig en sijt eenen dag te weder staen, wilt verwachten, geschapen sijt te varen als die van Sutphen gevaren hebben, deur inductie ende veel schoone belooften van den Prinze van Oranjen so verre gebrogt sijnde, dat sy 'tuyterste hebben willen verwachten, sulkx dat daer door de voorschreven stede ende huysen van dien niet alleen gaschelijk geruwijneerd, ter neder geschoten, ende bedorven en sijn, maer ook alle die gene die daer binnen waren deerlijken heur leven daer gelaten hebben, enige met het scherp van den swaerde, ende enige metter koorde, waer aen gy u l. wel behoort te spiegelen, want het selve u l. mede is genakende, ende genoeg althans voor de poorte is, ende hoewel enige van u. l. by advonturen souden mogen te verstaen geven, dat sy te vreden waren te sterven, ende die dood niet en vreesden, de selve nochtans kommen de 'tperijkel nader, ende voorhanden, souden lichtelijken van andere opinien worden, te meer also de sake daeromme gy u l sooude laten bederven ende sterven sodanig is dat niemand met recht daeromme enig perijkel en soude willen lijden. Want ik en gelove niet dat gy luyden so verblind sijt, oft gy en verstaet wel dattet gunt dat gy doet, is jegens God, jegens uwen natuerlijken Prinze, ende 'tgemeen welvaren. Ende dat daer uyt anders niet en kan volgen dan een groote confusie vande Religie, Justitie, ende de geheele Politije, ende dat de saken in dier manieren niet en mogen beleyd werden, noch blijven staen, ende dat gy luyden soudt willen gelijken uwe magt, by de magt van de Koninklijke Maiesteyt, u fonderende op eenen Prinze van Oranjen, oft enige andere sijne geconfedereerde, soude 'tselve een

gehele ongelijke gelijkenisse sijn, also gy luyden (so verre daer enig verstand ende reden inne gebleven is) wel kont bemerken de ongelijkheyd van dien. Gy siet mede althans voor uwe ogen die groote Desolatie ende uyterste armoede daer inne 'tgemeen volk althans gekommen is deur 'tfaeljeren van de handneringe ende trafijke van koopmanschap, daer op 'tland van Holland gehelijken consisteerd, daer toe gy ook niet weder en kont geraken sonder weder te keren inde gehoorsaemheyd van uwen natuerlijken Here, ende blijvende 'tvoorschreven gemeen volk sonder neringe, sijt anders van hen luyden niet verwachtende, dan dat sy by gebreke van onderhoud ende deur den nood daer toe gedruckt sijnde, u. l. selve op sullen kommen, ende van't gunt gy luyden noch behouden hebt beroven. Dit is eersaeme, lieve, seer bysondere vrunden die vruchte die gy luyden sijt verwachtende van dese uwe rebellie, ende wederspannigheyd, 'twelk gy nochtans jegens noordelijken soude mogen vergoeden, doende als noch 'tgunt ik u van te voren geschreven hebbe, 'twelk ik u vrundelijken bidde te willen doen, belovende so verre gy 'tselve op mij versoekt sulkx voor u luyden te intercederen, dat gy bevinden sult mijne intercessie enige kragt gehad te hebben, ende also de sake geen langer deliberatie toe en laet, maer promptelijken moet werden geresolveerd, overmits de heyrkragt van den geheelen leger althans sijnen weg op Holland neemt, ende derwaerts geschickt werd, sult daeromme maken mij sonder enig vertreck andwoord te laten weten, van welk andwoord dependeerd uwe behoudenisze, ofte eeuwige verderfenisze, want naer dese mijne advertentie ik u luyden egten meer doen sal. Eersaeme, lieve, seer bysondere vrunden onse Here God verlene u luyden oprechte kenisze, op dat gy luyden moogt versoend werden met uwen Prinze, ende natuerlijken Here. Vytter Stede van Vtrecht den vijf en twintigsten van Novembre 1572, Ende wet onderschreven u luyden goeden vrund. Onderteykend

Maximiliaen de Boszu.

Het Opschrift was:

Eersaemen, lieven, bysonderen, die Burgemeesters ende Gemeente der Stede van Haerlem.

Die van Amsterdam hebben ook secretelijk brieven geschreven aen +

die van Haerlem, haer waerschouwende hoe dat het Konings leger aldaer ontrent der Stad gekomen was, ende dat de meninge was hen luyden te komen belegeren, maer so verde sy by tijds quamen, aleer

het leger voor haer Stad quam, genade versoeken, so stond de genade voor henluyden open, ende sy luyden wilden uyt goede nabuerschap intercesseurs wesen, ten eynde sy luyden tot een goed vast ende seker accoord souden mogen komen, rieden haer daerom dat sy haer selven niet en souden versuymen.

+De Magistraet van Haerlem was hier mede seer beladen, ende en wisten niet wat sy beginnen souden, sy hebben den derden December de Vroedschappe by den anderen geroepen, omme te beraedslagen, watmen in der saken doen soude. D'opinien sijn seer divers geweest, enige meenden men soude den Prinze terstond adverteren dat hy henluyden assistentie soude seynden, andere seyden dat het beter ware dat zy pardoen ende genade versochten, want men hadde gesien dat de Prinze van Oranjen geen steden en hadde ontzet, maer waren alles in des vijands hand ende geweld gekomen, ende seyden des Konings magt was te groot om tegen te staen, etc. Doch anderen seyden dat het des Konings werk niet en was, maer des Hertogen van Alva tegen des Konings wille, ende al waert schoon datze dese genade versochten, dat evenwel met henluyden soude werden gehandeld als met die van Mechelen, Sutphen, ende Naerden, andere seyden wederom dat men wel genade ende pardoen soude verkrijgen, indien men 'tselve terstond versochte, al eer de Stad belegen werde, om welke haere meninge te sterken voordgebragt werd eenen Brief vande Regeerders van Amsterdam voorschreven, mitsgaders eenen anderen Brief geschreven by + Meester Iakob VVy, Pastoor van het Groote Bagijn-hof van Haerlem, wesende binnen Amsterdam, aen sijnen broeder geschreven: inghoudende in effecte versekeringe van des Konings groote goedertierentheyd ende genade by aldien sy hen van selfs quamen presenteren ende overgeven aen den Hertoge van Alva, dat alsdan niet en soude gedacht werden van alle 'tgene was gepaszeerd, maer alles soude vergeven ende vergeten sijn sonder datmen een enig borger daer over soude straffen, reppen, ofte roeren, so gebleken was aende steden die hen goedwillig hadden komen overgeven, ende was alleen rigeur gebruykt tegens die gene die hertneckelijk waren gepersisteerd in haere rebellie, ende des konings heyrkragt hadden willen tegenstaen, ende weer bieden, hen radende over sulkx dese occasie niet te laten voor bij gaen, maer haere gedeputeerde te seynden, ende haer selven te presenteren ende over te geven, also sy toch des konings magt niet en konden tegenstaen, ende konden wel considereren hoe qualijken het hen vergaen soude indien sy hertneckig bleven, ende de selve magt souden willen versoeken ende experimenteren. Welken brief gelesen sijnde, so werd by de meeste stemmen omgevraegd watmen best doen soude. +Eyndelijk is besloten datmen aen Don Frederico de Toledo Gesanten soude seynden, om te handelen, ten minsten te versoeken uytstel van vier ofte vijf dagen, om van dees sake middelertijd met de Staeten te

spreken. Hier toe sijn gecommitteerd geweest Jonker Christoffel van Schagen, Dirk de Vries, ende Meester Adriaen van Aszendelft, Pensionaris der voorschreven Stede van Haerlem, de welke secretelijk naer Amsterdam gereysd sijn ten eynde voorschreven.

Maer 'tselve vernomen sijnde by Hopman VVibout Ripperda, die daer binnen commandeerde, heeft des selven daegs des namiddags+ tegen twee uren alle de schutters ende burgers doen verdagvaerden ende vergaederen inde Nieu Doelen binnen Haerlem, alwaer mede gekomen sijn de voorschreven Jonker Wibout Ripperda, Jonker Lancelot van Brederode, Adriaen Jansz. Schout van Haerlem, ende Gerrit Stuyver, mette Kapiteynen van de Schutterije, ende na dat Ripperda hadde gewenkt datze souden gehoor geven, so heeft hy tot henluyden gesproken in effecte dit navolgende.

 

GY vroome mannen, ende burgeren, d'oorsake+ waerom gy alhier gekomen sijt is, om u te kennen te geven, hoe dat Don Frederico Sone van den Hertoge van Alva gekomen is ontrent Amsterdam, om dese Stede te kommen belegeren, nu ist so dat wy verstaen hebben als dat hier sekere brieven gekomen sijn aen de Wet, inhoudende als datter noch genade by Don Frederico te krijgen is, by al dien datmen die terstond doet versoeken, waerom die vande Wet contrarie haeren eed, als die gesworen hebben, sonder onsen weten, ende sonder weten van de seven Hoofd-Kapiteynen niet te handelen, secretelijk sonder ook u luyden weten na Amsterdam gesonden hebben Dirk de Vries, ende andere, om genade ende pardoen te versoeken: maer by so verre lieve burgeren, gy wilt bedenken die genade die wy van hem te verwachten hebben, so moogt gy overleggen ende u spiegelen aen die van Mechelen, Sutphen, ende Naerden, die ook genade ende pardoen toegeseyd is geweest, wat genade hen gebeurd is: wilt ook bedenken met wat ede gy den Prinze van Oranjen uwen Stadhouder sijt verbonden. Ik en twyfele niet of gy luyden dit voor ogen

nemende, en sult u luyder eed ende ere (gelijk als ik) soeken te betrachten: want ik van wille ende meninge ben omme den laetsten druppel van mijnen bloede voor de Burgers ende Vrijheyd deser Stede te wagen: so gy luyden ook sulkx van meninge sijt te doen, ofte niet, dat wilt nu vrijmoedig sonder schromen seggen, ende verklaren, want wy hopen dan met hulpe des Almagtigen sulken ordre te stellen, dat onse vijanden, die ons menen te krenken, aen ons alhier geen ere en sullen behalen. Hier mede sweeg hy stille.

 

+Op welke redenen de burgers meestendeel met luyder stemmen geroepen hebben, datze lijf, goed, end bloed met hem voor de gemeene welvaert ende de Stad wilden wagen, ende sijn met sodanigen resolutie, ende na enige goede ende vrundlijke vermaninge van den anderen gescheyden.

Ende dewijle dese Stad de eerste geweest is die den Hertoge van Alva heeft durven wachten ende tegenstaen, als hy in sijne principaelste victorien was, so sal ik de sake ter eren der vroome Haerlemmers sonder partijschap wat brede beschrijven.

+Die voorschreven Ripperda ende andere hebben terstond brieven gesonden aenden Prinze van Oranjen, hem te kennen gevende die gelegenheyd ende staet van de voorschreven Stad. Van gelijken sijn ook secretelijk brieven gesonden aen de Oversten Lazarus Muller, leggende op den Nieuwen Dam, ten eynde hy henluyden terstond enige vaendelen knechten soude seynden tot henluyder assistentie, gelijk hy gedaen heeft, want den vierden Decembris daer binnen gekomen+ sijn vier van sijne vaendelen, namentlijk het vaendel van Hopman Jakob Steenbach, sijn Luytenant, Christoffel Vader, Lambert van Wirtenberg, ende Maerten Pruys, altsamen fraeije kloeke zoldaeten, daer door die van Haerlem goeden moed kregen, hopende datze hen lijven ende goederen ende die stede wel souden bewaren, ende beschermen: nochtans bleef onder veele noch al een groote vrese, maer sy en dorsten haere herten niet openbaren, vresende voor suspect gehouden ende qualijken getracteerd te werden. Aldus werd vast van binnen alle gereedschap gemaekt, en alle naerstigheyd gedaen omme de Stad te beschermen, ende Don Frederico tegen te staen, indien hy daer voor quam. Idem Ibidem.

+Op den selfden dag als dese knechten ingekomen waren, is Ripperda met sijn volk na de Groote Kerke gegaen, ende hebben de beelden aen stucken geslagen, ende de kerke van den afgoden-dienst gesuyverd, ende voor de Christelijke Gereformeerde Religie geopend. Memorien.

Gedurende de Belegeringe sijn die van de Stad dickwils met versch+ volk ontzet: so dat het hun daer aen niet en heeft ontbroken.

Den 28. Decemb. kregen sy drie vaendelen VVaelen in, over welke Hieronymus Seraes Commissaris was, Michiel, Couzijn, ende Vimi, Kapiteynen.

Den 5. Ian. een vaendel zoldaeten onder Kapiteyn Mandares.

Den 10. Ian. sijnder 'snachts wel twee duysend zoldaeten, Engelschen, Schotten, Duytschen ende VVaelen de Stad te hulpe gesonden, maer misten den weg door den grooten mist, hoewel daer een fackel uyt den toren gesteken werde, ende eene klocke luyde: so datter weynige in de Stad quamen, ende sommigen in den Hout, by 'tHuys te Kleef, ende aen Duyn verdwaelden, ende meest alle na't Prinzen-leger wederkeerden.

Den 11. Ian. quam daer een vaendel binnen onder Kapiteyn Iasper.

Den 17. Ian. een vaendel onder Kapiteyn Schram van Bruynswijk.

Den 28. Ian. vier vaendelen, de Guarde ofte lijf-wacht van den Prinze van Oranjen onder Kapiteyn Margotin, de Guarde van den Grave van der Mark onder Kapiteyn Vardeur, een Vaendel Engelschen onder Kapiteyn Summado, ende een vaendel Schotten onder Kapiteyn Beaufort.

Den 31. Ian. een vaendel VVaelen, onder Kapiteyn Iean Mauregnault, met eene Bende Ruyteren onder Ritmeester Enchuysen, tot een convoij ofte geleyde van sommige sleden met victualie, ofte mondkost.

Den 14 Feb. 40. haek-schutten ook tot een convoij.

Den 17. Feb. 500 zoldaeten, daer onder 300. dobbele zoldenaers, onder Kapiteyn Christoffel Gunter, mede tot een convoij.

Den 8 Maert twee vaendelen Engelschen, ende drie Franzoysen, die korts daer na wederom vertrocken, om datter krijgsvolk genoeg in Stad was, te weten ontrent vier duysend.

Den 9. Maert is Ritmeester Enchuysen met sijne ruyteren ook te scherp gegaen na de Kage. Memorien.

De voorschreven Gedeputeerden van Haerlem, die na Amsterdam+ getogen waren, voor Don Frederico aldaer gebragt sijnde, toonden hem haere commissie die sy van den Vroedschap hadden, ende versochten pardoen voor de Stede, ende alle den burgeren, ende ingesetenen van dien: waer op hy andwoorde, dat hy blijde was datze haer schuld bekenden, ende remissie versochten, hy soude terstond aen den Hertoge sijnen vader schrijven, ende de sake so by den selven recommanderen, datze in genade ende gratie ontfangen souden werden, sy souden wederom trecken, ende terstond de zoldaeten daer uyt doen vertrecken.

Den vijfden sijn wederom van Amsterdam gekomen twee der+ Haerlemscher Gedeputeerde, namentlijk Jonker Christoffel van Schagen, ende Mr. Adriaen van Aszendelft, de Pensionaris, achterlatende Dirk de Vries haeren mede-gedeputeerde, de welke tot Am-

sterdam gebleven was om nader bescheyd te verwachten, ofte om dat hy siende het gereedschap dat aldaer tegen haerluyden gemaekt werd, vreesde daer weder binnen te komen.

+De voorsz. Gedeputeerde werden terstond gevangen genomen, ende met schrijven van Ripperda gesonden deur Mr. Willem Bordesius, ende sekere andere gesanten, op Leyden, ende so voords naer Delf aen den Prinze, de welke dese daed der Gedeputeerden seer evel heeft genomen, vermits sy desen handel voorgenomen hadden sonder weten van Ripperda, ende de Hoofd-Kapiteynen der Schutterije, sulkx dat naer ernstige proceduren daer jegens gehouden de voorschreven Mr. Adriaen van Aszendelft den vier en twintigsten December binnen Delf is opgehangen, ende sijn hoofd twee uren lang op een staek geset, ende de voorschreven van Schagen is inde gevangenisze gestorven.

Den selven vijfden Decembris iszer een Brief aende Burgemeesteren, Schepenen, ende Raed van Haerlem inde Stad gebragt, die by Dirk de Vries gesonden, doch by verscheyden uytgewekene van Haerlem was geteykend, namentlijk aldus, L'Estannier, J. Sperwoude, Dirk Jakobszen (dat is de Vries) Jakob Klaeszen Wy, Wamelen, E. van Nesze. Welken Brief een sacke-drager hadde aengenomen te bestellen, ende hoewel hy den selven niet en heeft durven brengen, maer door een boer doen binnen brengen, so is hy nochtans daer over mette galge geexecuteerd geworden, bekennende dat hy van Dirk de Vries om een daelder daer toe gekocht was. De Brief luyde aldus,

 

+EErsaeme, lieve, bysondere, uwer l. is kennelijk dat dit gansche leger ende magt van de Ko. Ma. alhier is, ende sy luyden alle uren meer ende nader genaekt, want alrede binnen den dorpe van Sloten eensdeels gearriveerd is, ende die reste terstond volgd, want die Geusen van den Nieuwen Dam al geweken sijn, ende die Geuse schepen nu onder handen ende bekomen sijn, so dat gy de eerste wesen sult diemen benouwen sal. Waerom gy luyden u grootelijkx te haesten hebt om uwe Stede met die inwoonders van dien van een onsprekelijke verderfenisze, (u luyden seker impenderende) sonder vertreck te bevrijden. Want wy verhopen ende sekerlijk weten, dat gy luyden als noch genade verkrijgen sult. Ik en twijfele niet (waect u luyden kennelijk, dat sommige van onsen Heren als mijn Heer den Deken, ende Heer Adriaen Kanonick metter daed arriverende by aenschijn gebleken is, hoe datter met Naerden gehandeld is, d'welk u luyden in bas van weygeringe ook te verwachten staet) gy soud anders niet peysen dan uwe Stede inde gehoorsaemheyd van sijne Ko: Ma. te-

leveren. Ja dat meer is, u voor desen tegenwoordigen nood geraden is, he sij met gemoede, oft met wapenen, u selven van den rebellen te vendiceren, denkende beter te wesen voor die Religie des Ko. Ma. ende 'tVaderland met een goede ende oprechte sake uwen persoon te hasarderen, verhopende also te triumpheren, ende van uwen rechten Landshere gepresen te werden, dan by gebreken van dien metten rebellen als medeplegers ende complicen overrompeld ende vermoord te werden, ende uwe huysen metten inboel van dien tot pilgeringe ende brande overgegeven te werden. Hier mede een eeuwig adieu tot den jongsten dage toe. Eersaeme, lieve, bysondere, God sij met u allen. Vyt Amsterdam, den vierden Decembris, by uwen hersgunstigen vrienden Lestannier, J. Sperwoude, Dierick Jakobszen, Jakob Klaeszoon Wy, Wamelen, Fenesze. De superscriipitie was: Waerdige, onse seer lieve ende beminde Burgemeesteren, Schepenen, ende Raed der Stad Haerlem.

 

De Prinze van Oranjen, ende de Staeten van Holland verwittigd sijnde+ vande gestaltenisze van Haerlem, ende wel merkende niet mogelijk te sijn om die Stad genoegzaem (wesende de krankste van geheel Holland) tegen den vijand te houden, ende beschermen, ten ware datter menigte van zoldaeten binnen waren, daer beneffens vresende, dat de burgeren ongaerne so groote menigte van zoldaeten souden inne begeren te nemen, hebben aen die van Haerlem geschreven, dat sy haer vromelijk souden houden, haer eer ende eed betrachten, ende haere getrouheyd laten blijken, die sy den anderen lidmaten tot Dordrecht beloofd hadden, sy en souden aen haere sijde in geen gebreke sijn om haerluyden met alle middel te assisteren, ende te ontzetten: belovende ook dat alle die kosten die de Stad ende burgeren van dien tijde vande zoldaeten ende krijgsvolk gehad ende geleden hadden, ende noch hebben ende lijden souden, hen luyden by 'tgemeene Land weder betaeld ende goed gedaen soude werden.

Als nu Don Frederico verstond dat die van Haerlem gesind waren+ de Belegeringe te verwachten, so is hy seer gestoord geweest, ende heeft enige Spanjaerden gesonden die haer vertoond hebben opten sesten Decembris ontrent Sparenwoude, alwaer enige kleyne schermutzinge gevallen is tegens die van Sparendam.

Die van Haerlem wel wetende hoe veele hen aende voorschreven+ sterkte van Sparendamme gelegen was, hebben aldaer den sevenden gesonden tot assistentie ende ontzet Gerrit vander Laen met drie honderd schutten, met Hopman Maerten Pruys.

Ook hebben die van Haerlem den achtsten dag uytgesonden gehad enige zoldaeten ende borgeren met graven, houwelen, schoppen,

spaden, ende andere instrumenten omme den Hoogen Dijk tuschen Sparendam ende Sparenwoude door te steken, ende op te delven, ten eynde het land van het water onderlopen soude, dan also 'tselve niet diep nochte wijd genoeg en was gedolven, hebben die Spanjaerden 'tselve lichtelijk op den selven dag weder doen stoppen.

+Den negenden is Jonker Philips van Marnix, Here van St. Aldegonde tot Haerlem met commissie van den Prinze van Oranjen gekomen, ende heeft den elfden de VVet aldaer vernieud, ende veranderd, ende sijn enige van den ouden Wet, die in de reyse, om aen Don Frederico te trecken, geconsenteerd hadden, in haere huysen bewaerd, ende werden van nieus tot Wethouders by den voornoemden Here van St. Aldegonde gesteld tot Burgemeesters, Ionker Ian van Vliet, Klaes vander Laen, Gerrit Stuyver, ende Pieter Kies: ende tot Schepenen, VVillem Adriaenszen, Iakob van Heusen, Kornelis Rijken, Pieter Bal, Klaes Mattheuszen, Adriaen van Berkenrode, ende Mattheus Augustijnzen: ende dit alles onverminderd de Privilegien van Haerlem, so hy expresselijk verklaerde, maer om de jegenwoordige nood der stede voor dien tijde te beter te voorsien. Daer na den 1. Januarius is de Here+ van St. Aldegonde by nacht na het Meyr uytgeleyd, ende by den Prinze gekomen.

+Den tienden Decembris, 'snachts was het so kouden nacht, dat het Sparen, ende het Y, wesende wateren aende Suyd ende Noordsijde van Sparendam, dewelke deur het openen vande sluysen inden anderen lopen, seer hard toegevroren waren, in sulker voegen dat die Kapiteyn Juliaen de Romero, die welke de sorge bevolen was om te besien ofmen van op het ijs de sterkte van Sparendam niet en souden mogen beschadigen, ende winnen, bevindende het ijs sterk genoeg te sijn, die Spanjaerden van achteren ende van voren aen allen kanten heeft doen aenvallen, ende daer op gestormd, 'twelk die van Haerlem uyt de Stad van verre siende, hebben een vaendel schutters ende een vaendel zoldaeten tot ontzet van die van Sparendam uytter Stad gesonden, dan de selve en konden so geringe niet komen, of de Spanjaerden en hebben so dapperlijk aengevallen, dat die aldaer in garnisoen waren, na datze hen kloekelijk verweerd hadden, haer op de vlugt hebben moeten begeven, gaende oft lopende over het ijs naer Aszendelft, Beverwijk, ende elderwaerts, maer weynig sijn behouden overgekomen, sommige sijn in het ijs gebroken, ende verdronken, ende andere sijn van de Spanjaerden dood gesmeten. Hopman Maerten Pruys is aldaer mede gebleven: dan Kapiteyn Michiel ende Verlaen met enige andere sijn't ontkomen. Die gene die uytter Stad tot hulpe van die van Sparendam getogen waren, sijn al schermutzerende wederom binnen Haerlem gekomen.

+Als nu Sparendam ingenomen was, heeft Don Frederico den elfden den Kapiteyn Don Diego de Corvajal met 500. Spaensche

Harquebusiers gesonden om het Leproos-huys inne te nemen, ende 'tselve met garnisoen te besetten, want hy achte 'tselve nodig te wesen omme die Stad te benauwen: waer tegen die van Haerlem uytgetogen sijn, ende schutgevaert gehouden hebben, maer en werde niet anders uytgerecht dan dat die Spanjaerden 'tselve innamen.

Daer na is Don Frederico self in persoon voor Haerlem gekomen,+ ende heeft sich op het Huys te Kleef onthouden, by sich hebbende den Grave van Boszu, Gouverneur van de Provincie van Holland. Hy hadde voor eerst by hem een en veertig vendelen Spaensche voetknechten, twee en twintig vendelen Waelen, daer Kolonels afwaren de Heren van Noircarmes, Capres, ende Liques, sesthien vendelen Hoog-duytschen, daer over dat commandeerde de Grave van Oversteyn, ende enige onder 'tgebied van de Baron Despergu, twee compaingien Harquebusiers Spanjaerden te paerde, ende twee compaignien lanciers van Don Ioan de Pacheco, ende Don Antonio de Toledo, ende noch ontrent twee ofte drie honderd andere ruyters.

Als de selve nu rondom de Stad waren gelogeerd naer sijn sinne,+ so heeft Don Frederico de Stad doen opeyschen, maer sy luyden (suspect hebbende het Spaensche gelove) hebben prijselijker geacht, voor de bescherminge van haer Stad, lijf, leven, vrouwen, ende kinderen, het alderuyterste te verwachten, ja de dood te verdragen, dan haer op te geven in handen van de wreede vijanden. Also en hebben sy haer niet+ begeren op te gevewn: maer hebben met eendragtiger stemmen besloten de Stad na haer beste vermogen van alle perijkelen te defenderen, ende de vijanden met magt ende strijd van haere mueren te weren: 'twelk by Don Frederico verstaen sijnde, so is hy met sijn volk nader gekomen, om hem rondom te beschanzen, 'twelk sy, mits het mistig weder+ was, seer bequamelijken konden uytrechten, niet jegenstaende de naerstigheyd van die van Haerlem daer jegens: daeromme hebben die van Haerlem, merkende dat het haer nu wilde gelden, alle naerstigheyd gedaen om haer van binnen te sterken, ende voorsien.

De Grave vander Mark is op den 12. Decembris, naer dat de Spanjaerden+ Sparendam veroverd hadden, des naernoens uyt Leyden getogen met een deel krijgsvolk om in Haerlem te trecken, ende om het Bosch inne te nemen, eer die vijand het voordeel daer van inne nam: maer hy quam te laet, want het krijgsvolk van Don Frederico daer van geadverteerd sijnde hadden het voordeel al inne, ende quamen boven dien den Grave onversiens opten dertienden bespringen met ontrent ses honderd paerden, ende drie duysend voetvolkx, met sulke snelheyd dat de Grave qualijken tijd hadde sijn volk in ordre te stellen, sulkx dat de Grave vander Mark vvijken most met verlies ende schade van de sijnen, want daer wel vijf honderd of ses honderd dood bleven, die meer in't vluchten dan vechtende verslagen werden, de reste werden wederom by den anderen vergaderd, doch maekte 'tselve een groote verslagent-

heyd. De vijanden kregen hier enige vaendelen, ende ook geschut. Pieter Bor.

+Den 13. deser maend heeft de vijand sijn volk inde schanzen gebragt, ende sijn quartier gemaekt hebbende alles na sijn gevalle, heeft op den 17. Decembris sijn geschut op de Stad gesteld om die te beschieten. Op den selven dag hebben die van de vijands sijde aen allen plaetzen veel spijtige woorden gesongen, als:

 
Christus is opgestanden,
 
Te Haerlem is eenen buyt voor handen,
 
Dus willen wy alle gader vrolijk sijn,
 
Morgen sal de Stad ons eygen sijn,
 
Kyrie eleyson.

Ende diergelijke meer. Ellert de Veer.

Ik en hebbe niet voorgenomen in't lange te beschrijven wat yder dat gedurende de Belegeringe den tijd van seven maenden ende twee dagen is voorgevallen, waer van verscheyde Journaelen ofte Dag-registers in openbaeren druck uytgaen, gelijk ik ook een overvloedig ende bescheyden geschreven exemplaer van Kornelis Bartholomeeszen by mij hebbe, die selfs een belegerd ogen-getuyge van die beleg geweest is: maer van alles uyt alle Historien het voornaemste slechts in't korte by een te stellen, ende onsen burgeren mede te delen.

+Wanneer dan Don Frederico sijne loop-graven, schanzen, ende sterkten voor de Stad hadde volbragt, ende daer op 4. stucken grof-geschut doen planten, schietende 38. ende 40 pond ysers, so heeft hy den 18. 19. ende 20. van December seer vrezelijk de Kruyzpoorte, ende haere borstweringe, ende het Blockhuys doen beschieten tot 1514. schoten toe, loszende t'elke reyse die 14. stucken te gelijk, so dat hy de binne-poorte meestendeel onder de voet kreeg, heeft ook van gelijken de St. Jans poorte so getroffen, ende geraseerd, datmen de gevangenen van daer op't Stadhuys gebragt heeft: daertegens en hebben die vande Stad niet stille geseten, maer met ongelofelijken arbeyd, ende mannelijken moed, mannen, ende vrouwen, grote, ende kleyne, jong, ende oud, ende wiese waren (gelijk ook voords altijd gedurende de belegeringe) dapper gearbeyd om de gemaekte bresze, ende de beschadigde afgeworpene mueren met wolsacken, hout, aerde, steenen, ende watze krijgen konden, te vermaken, ende te sterken. Ende also de van buyten den 20. namiddags van 'tSieken met vliegende+ vaendelen quamen aentrecken, ende met eene groote magt van Spanjaerden ende Waelen op de Stad geweldig aen-dringen, ende stormen, wel anderhalf ure lang, den storm ten twedemael hervattende: ende + gestadig met versch volk de aenvallen seer heftig vernieuwende. so hebben die van binnen, burgeren ende zoldaeten met sulken leeuwen-moed

ende overgroote vromicheyd, hunnen vijanden onder de ogen gesien, ende sich so mannelijk verweerd, dat sy dese stormers telke reyse van heure mueren afdreven, ende eyndelijk gelijk inde vlugt sloegen, so datze met schade ende schande in hunne schanzen mosten wijken, latende de graften ende zingelen van de Stad met hunne doden ende gequetsten besaeijd, ende vervult, ende menigte van roers, spietzen, hellebaerden, helmetten, rappieren, ende ander geweer, den onsen tot eenen roof, ende triumphe. In desen storm en sijn niet alleen een groote menigte van zoldaeten, maer ook veel bevel-hebbers, ende groote meesters dood gebleven, ende veele gequetst, ende gewond, waer over groote rouwe gemaekt werde in 'svijands leger: ook sijn boven de ontallijke doden over de 300 gequetsten na Amsterdam gesonden: daer die van binnen ten hoogsten maer twaelf doden hadden, doch meer gewonden, het welke hun de moed grotelijkx dede waszen, Gode dankende voor dese overwinninge. De Kapiteyn Steenbach heeft sich met de sijnen seer mannelijk gequeten. Ende dit word in desen storm hem ter eren nageseyd, dat, wanneer een Spaensch vaendrager op onse wallen was gekomen, roepende victoria, victoria, hy Steenbach hem het vaendel moedig uyt de hand heeft gegrepen, met dese woorden op sijn Overlanders: dat salst u liegen: ende hem met sijn eygen vaendel doorstekende, voorders seyde: wat maekstu in mijn logement, du Karel, du en bist hier nicht bescheyden, maer ik ben hier bescheyden. Wanneer ook hy Steenbach in desen storm door de hand was geschoten, liet daerom niet af de zoldaeten ende burgeren, die by hem waren, een herte aen te spreken, seggende: hebt goeden moed, al ben ik door de hand geschoten, so lang mijn herte niet doorschoten en is, so en sal ik u niet begeven.

De Spaenschen dus voor de eerstemael gewellekomt, ende begroet+ sijnde, en hadden voor eerst geenen moed om meer te stormen, maer lagen slechts so wat te graven na't Bolwerk vande Kruyzpoorte. Het schieten vervolgde wel daeglijkx; maer daer en volgden geene stormen op: so dat die van binnen tijd ende gelegenheyd hadden hunne wallen ondertuschen te beter te versien, daer sy dapper ende gestadig nacht ende dag mede besig waren. Den 15. van Januarius maekte de vijand wel wederom eenen alarm, maer daer en werde niet sonderlings uytgerecht, dan dat de onsen eenen vaendrager het vaendel uyt de hand namen, ende inde Stad brachten.

Maer eyndelijk hebben de vijanden den laetsten der gemelde maend+ des nachts eene nieuwe proeve gedaen met grooter behendigheyd: want sy over het ijs inde half afgeschote St. Janspoorte, ende elders op de wallen al heel sterk stillekens gekomen waren, al-eer onse schild-wachten hen vernamen, de Stad met twintig vaendelen Spanjaerden, Duytschen, ende Waelen, met witte hemden over hun harnasch bestokende, ende bestormende, so dat de Stad noyt in meerder gevaer

en was van overrompeld te worden: maer de schildwachten, den onraed eyndelijk vernemende, maekten alarm, ende vielen, in alles over de zestig mannen niet sterk sijnde, so moedig ende vierig tot hunne vijanden in, dat syse voor eerst steuyteden, datze hunne victorie niet en konden vervolgen: ondertuschen liepen burgeren ende zoldaeten op den alarm na de wallen, ende bejegenden daer hunnen vijanden so mannelijk, dat syse uyt hun voordeel dreven, ende aen't wijken kregen, insonderheyd aen de Kruyz-poorte, daer sy het Bolwerk vande Stad alrede hadden ingenomen, het welke die van binnen tot eene mijne ondergraven hadden, de welke sy in dese gelegenheyd seer geluckelijk met buspoeder opbliesen, dat hunne vijanden geheel, ende aen stucken, armen, beenen, ende hoofden met grooter menigte seer schrickelijk inde locht vlogen: ende daer mede raekte de storm te niet, ende de vijanden te samen aen't lopen. Ten is niet te seggen, wat een tegen-weer de zoldaeten ende burgers deden, ende hoe onvertzaegd datze zich hielden: ja de vrouwen en waren ook niet stille, maer deden met+ steenen ende peck-repen al wat sy vermogten. Onder andere kloeke+ vrouwen was daer eene weduwe, Kennau Symons genaemd, oud ontrent 46. jaeren, die de andere in allen nood aenvoerde, ende veele mannelijke daeden boven vrouwen aerd op den vijand bedreef, als een man met geweer sich behelpende in vrouwen-klederen. In desen storm bleven wederom veele hoofden ende edelen van alle natien van den vijand dood, met meer dan 300 van de beste zoldaeten, behalven de menigte der gequetsten, daer die van binnen boven tien mannen niet en misten, daer onder Hopman Lambrecht van Wiertenburg, in den storm geschoten, ende korts daer na vande wonde gestorven.

+Na dese nederlage der vijanden, waren veele onder hen van meninge, datmen 'tleger behoorde op te breken, ende den tijd ende het volk niet onnuttelijk te slijten, siende de Stad met sulke dappere mannen van oorloge so wel versien, ende die so moedig ende volstandig bleven hunne Stad te beschermen, ende hunne ere te betrachten, veel anders als sy sich hadden ingebeeld, ten hoogsten verwonderd over den grooten tegenstand die sy alhier vonden, dien sy niet gewoon en waren: ende sulkx gevoelden sy te meer, also sy niet wel en konden beletten dat de Stad daeglijkx toevoer gedaen werde van alle noodzakelijkheden van mondkost, ende van oorloge: daer by ook mede de ongelegenheyd van den strengen kouden winter quam, so dat de zoldaeten sich seer kommerlijk ende beswaerlijk in't veld konden houden, sonder van ongemack te vergaen. Maer Don Frederico stelde sich met magt hier tegens, als die sulken last van sijnen vader niet en hadde, lichtelijk verstaende dat sulkx tot kleyne ere van hem ende den Spaenschen naem soude gedijen, ende ook de afgewekene steden den moed maer te meer soude doen waszen, ende te stouter maken. So schreef ook de Hertog van Alba door Don Bernardino de Mendoza aen

sijnen sone Frederico, dat hy de Stad niet verlaten en soude voor ende al-eer dat hyse vermeesterd ende veroverd hadde, of dat hy hem voor sijnen sone niet kennen nochte houden en soude: also sijne ere ende aensien ende de gansche Spaensche sake ende voornemen daer aen ten hoogsten was gelegen: ende so hy Frederico voor de Stad quam te sneuvelen, ende te blijven, dat hy dan selfs in persone soude komen, ende de belegeringe achtervolgen, ende voltrecken, tot dat hy de Stad eyndelijken soude dwingen: belovende dat hy op't spoedigste nieuwe hulpe ende ververschinge van volk soude senden. Derhalven werde van den ganschen krijgsraed eendragtelijk besloten de belegeringe te volduren, ende alle armoede, ongemack, ende moeijte gewillig ende geduldig uyt te staen, ende te verdragen, op hope van ere, ende goede vergeldinge, als sy de Stad souden hebben bekomen. Waer op Don Frederico dit voornemen, ende den staet der oorloge voor de Stad van Haerlem, sijnen vader voords heeft bekend gemaekt: de welke Don Bernardino flukx na Spanjen heeft gesonden, om den Koning alle de gelegenheyd der saken te boodschappen, die na ses weken spoedig weder-keerde, met eene groote somme penningen, ende toesegginge van 25. vaendelen Spanjaerden, die de Groot-Commandeur van Castilien, doe ter tijd Gouverneur van Milanen, uyt last van den Koning, tot hulpe van den Hertog, met den eersten in Nederland soude afvaerdigen.

Ondertuschen dachte het Don Frederico best te wesen, den voet+ ende wijse der belegeringe te veranderen, t'enemael buyten alle hope sijnde de Stad met stormen ende met geweld te overvallen: maer nam voor de selve door beleg, ende benouwinge, door honger, ende gebreck te dwingen. So heeft hy dan zedert daer toe alle sijne raedslagen ende aenslagen in't werk geleyd, ende met-namen getracht hun het Meyr afhandig te maken: waer na dan de Stad van selfs hem in handen moste vallen.

Niettemin liet Don Frederico de Stad daeglijkx noch al beschieten,+ ende bestoken, of hy die van binnen hier ofte daer door de gemaekte breszen enig voordeel hadde konnen afsien.

Doch het bestoken ende bestormen der vijanden heeft voords tot+ den eynde toe gansch weynig te beduyden gehad. Op den 11. April sijn enige weynige met twee vaendelen aen't Blockhuys opgelopen, roepende victoria, victoria, val aen, val aen, de Stad is ons, meynende dat niemand daer ontrent op de wallen en was: maer de schild-wachten op hunne hoede wesende, hebben hun dien onbedachten roep ende roem wel haest benomen, ende sulke stoute ende dwaese vermetelheyd met den dood van beyde de vaendragers ende meer andere betaeld, ende uytgedreven: souden ook de vaendelen gekregen hebben, ten ware dat eene groote menigte uyt de schanzen hun waren te hulpe gekomen. Den 19. Meij quamen wederom wel enige op de wallen

vande Stad, maer deden anders niets dan dat sy drie mannen schoten, ende eene jongedochter, de welke aerde droegen. So brachten sy der den 21. Meij ook negen om den hals, sonder iets anders op de Stad voor te nemen, ofte iets groots te verrichten. Sy hebben ook wel dickwils ja daeglijkx alarm gemaekt, bywijlen mede gereed gestaen om te stormen: maer siende de goede wacht, ende het kloek tegenweer van de onsen, hebben hun voornemen flukx veranderd, ende sijn sonder iets ter wereld te doen na hunne schanzen met schande geweken, ende afgedropen.

Insonderheyd schenen sy't den 2. ende 3. Julius hoog op te nemen, ende het uyterste te sullen wagen, om de Stad met geweld te vermeesteren: want den tweden hebben sy al't geschut uyt alle hunne schanzen voor de Stad gebragt, ende daer mede des anderen daegs 'smorgens ten vier uren op den Pijntoren, Ravensteyn, Sint Jans ende Kruyz-poorte seer vrezelijk beginnen te schieten, tot duysend ende acht schoten toe, meer als oyt te voren, daer de Stad nu al begon te parlementeren, ende van overgeven met verdrag te spreken, ende hebben den Toren van Ravensteyn, met een groot stuck muers daer ontrent, voor tien uren, ende den Toren aen St. Katharijnen Brugge, korts na den middag ter neder geworpen, ende veele huysen doorschoten, ende bedorven: maer sose nu al gereed stonden om te stormen, ende de Stads klocke vast alarm sloeg, so en sijnse niet aengevallen. Ende alsze des 'nachts daer aen twee vlotten inde Stads vesten bragten, om daer op bequaemer te stormen, ende die van binnen twintig mannen vernielden, so en iszer wederom niets opgevolgd.

 
Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus.
 
 
 
De bergen sijn bevrucht, de bergen willen baren,
 
Een nietig dier, een muys, komt uyt de rete varen:
 
Men neemt wat wonders voor, daer alleman op siet,
 
En dan so ist maer wind, en een vergulde niet.

+Maer door het veelvuldig schieten heeft de vijand de Stad ende haere wallen dickwils grotelijkx beschadigd, ende eyndelijk die van binnen gedwongen het Oude Block-huys buyten de Kruyzpoorte den 17. Jan. te verlaten, het welke sy het Moordhol noemden, om dat so veele menschen daer op door 'tgrof geschut vanden vijand vermoord werden, waer na sy voords des anderen daegs begonnen hebben de Kruyz-poorte met alle man ende magt, met aerde, tacken, wolsacken, paerdemis, ende diergelijke stoffe so te verstercken, dat sy onwinlijk scheen te wesen, de balken roosters-gewijse in malkanderen gevlochten, het welke seer vremd om sien was.

Wanneer ook de St. Ians poorte door't Canon meest ter neder+ was geworpen, so hebben die vande Stad den 6. Feb. het overblijfzel met geweld ingewonnen, ende selfs afgesmeten, ende geslecht, uyt vrese dat het anderzins door 'tgeschut van den vijand ingestort de graften van de Stad soude mogen komen te vullen, ende den vijand de brugge leggen om inde Stad te komen.

Ende zedert lagen die van buyten ende binnen malkanderen so na+ op de neuse, dat de een den anderen met sijn geweer bereykte, ende dat dickwils afhandig maekte. Waerom die vande Stad vresende, dat de vijand de oude wal mogte doen springen, waer van hy van langer hand ende al met der tijd sich meester gemaekt hadde: so hebben sy den 16. Feb. eene nieuwe VVal ontrent twee vademen breed, ende honderd treden lang, half-maens-gewijse afgesteken, de huysen in de Kruyzstraete afbrekende, die met beyde eynden inde oude wal uytliep, ende aende Westsijde tot den Craeijenhorster graft uytstack, ende aende Oostsijde ontrent halfwegen de St. Jans poorte, met een sterk bolwerk op beyde punten wel versien: het welke van alleman, burgeren, ende zoldaeten, heren, ende onderdaenen, groote, ende kleyne, jonge, ende oude, rijke, ende arme, met onuytsprekelijken vlijt ende lust in seer korten tijd voltrocken werde.

Ook hebben sy den 18. Jun. wederom eene nieuwe VVal niet vesten,+ van St. Margrieten af tot de St. Jans poorte toe, begonnen, ende met gelijke eendragtigheyd ende dapperheyd geluckelijk volbragt.

+Nadien ook de vijanden nu ende dan de wallen op liepen, ende sommige, ofte arbeyders, ofte wachten, quetsten, ofte doden: so hebben die vande Stad den 8. Jun. twee Klockjes met koorden langs de walle henen geschoren, op dat de schildwachten, op den Pijntoren, ende het Blockhuys van de St. Jans Poorte staende, onraed vernemende, die tot waerschouwinge der wachten klepten, ofte schelden.

Als nu die van binnen het Ravelijn ofte Blockhuys van de Kruyz-poorte+ verlaten hadden: so heeft Don Frederico, om de Stad noch meer te quellen, ende te beschadigen, al voorts den 9. Feb. eene groote hoogte van aerde, met balken doorvlochten, plats-gewijse, eene Katte genoemd, doen opwerpen, ende twee stucken geschuts daer op planten, waermede de vijanden die van binnen groote schade deden.

+Ondertuschen hadden die van binnen ook wat Geschut ingekregen, als den 18. Feb. van Leyden twee metaele stucken, schietende drie pond ysers, ofte daer ontrent. Den 19. tien ysere gotelingen, so groot, als kleyn. Den 25. Feb. van Dordrecht twee stucken geschuts, het eene 44. ende het andere 15. pond schietende.

Welke stucken sy den 3. Maert hebben toegemaekt, ende op de wallen gebragt, om tegens den vijand te gebruyken: waer mede sy hem geenen kleynen afbreuk en deden. Hier by quamen na de vijf

dobbele bassen, ende twee metaele stucken, die sy den 25. Maert den vijand in het Bosch afnamen.

+Wanneer nu de Spaenschen met hunne twee gemelde stucken van de Katte daeglijkx van na by op de Stad speelden, ende daer mede veel quaeds deden: so hebben die van binnen hun geschut den 7. Maert seer geluckelijk daer tegens gebruykt, ende de stucken van den vijand vande Katte afgeschoten, ende onbruykbaer gemaekt: waer in Johan Kuningam, Luytenant vande Schotten, sich dapper heeft gequeten, so dat de ere daer van hem werde toegeschreven.

+De vijand hadde ook den 3. Junius een Storm-huysken, aen vier masten vast gemaekt, op het oude Blockhuys opgericht, achter vierkant, ende boven open, met gaten daer in, om daer door de strijkweringe van die van binnen te beschieten; waer tegens die vande Stad hun geschut ook wel te pasze quam: want als het nu om hoog was opgehijsd, ende de vijanden daer uyt nu twemael hadden los gebrand, so werden de touwen uyt der Stad door 'tgeschut afgeschoten, so dat het met de vijanden van boven neder storte, die door het vrezelijk laeg nedervallen seer luyde ende vervaerlijk kreten. Ende als het de vijand daer by noch niet en liet blijven, maer den 16. Junius het selve op een mast met vijsels veel vaster hadde te samen geschroefd: so hebben die vande Stad den 25. dito met eene kartouwe drie ofte viermael dwers daer door geschoten; ende werde voords den 3. Julius door eenen storm uyt den Westen neergeworpen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen