Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

Oude Holl. Rijm. Kronijk onder Graef Diderick VI.

In't jaer ons Heren min no mee
Elf hondert dertich ende twee. etc.
Graef Diederick had een broeder
Sijns Vaders Kint ende fire moeder,
Die Graven Florens hiet die swerte,
Ende was van fieren Herte,
Welsprekende ende hoesch sere,
Ende staende na der warelt ere. etc.
Die Vriesen senden tot Florens boden,
Ende deden hem haer hulpe noden. etc.
Dus was hy met hem een jaer,
Sinen broeder fel ende swaer,
En hy dede daer toe sinen lande
Waer hy mochte schade ende schande. etc.

[p. 31]

 

Daer quamen si met gewapender hant

 

Beide bi water en op't lant

 

So machtich dat den Grave dochte,

 

Dat hise verweren niet en mochte.

 

Ende brochten Florens wien lief of leet

 

Al te Haerlem toe geleet.

 

En hebben ts'Heren huse verbrant,

 

Waer so si stonden in Kenemerlant,

 

Die waren der ouden Graven. etc.

Holl. Kron. divis. xix. Kap. viii. opt jaer Mcclxviii. Ende also ⁺ Grave Floris noch jong was, so sijn die Kermers opgestaen tegen den Edelen, ende hebben met grooter vermetelheyd veele Sloten, Burgen, Kasteelen, ende Huysen der Edelen met grooter verwoedheyd neder gevvorpen, ende verdestrueerd. Ende die Edele mannen Ridderen ende knechten sijn gekomen, ende hebben hen gebergd in die Stede van Haerlem, op dat sy aldaer dat verwoede ende ongetemde volk stoutelick mogten wederstaen.

Daer na: Ende aldus by rade van Gijsbrecht van Aemstel, vergaderden ⁺ die Kermers alle haer volk by een, ende keerden weder in Kermerland, ende als sy quamen by Haerlem, beleyde sy die stede, ende bestormde die sonder ophouden met schieten ende werpen van steenen, also dat sy veele luyden met haeren schutten ende slingeren ter dood toe quetsten. Ende die Poorters metten Edelen die daer in geweken waren weerden hen vromelik ende beschermden die stede stoutelicken met schieten ende werpen van steenen. etc.

Holl. Kron. Divis. xxviii. Kap. xxxv. Opten vierden dag van ⁺ Aprille in't selve jaer van xxxvi. vergaderde Vrouwe Iacoba een groot heyr van volk uyt der Stad van Vtrecht, vander Goude, Schoonhoven, ende Oudewater, ende is met schepen gevaren tot Heemstede by Haerlem, ende van daer opten selven dage quam al dat heyr voor Haerlem, ende beleyden die stede, ende daer quam mede Jonkheer Willem van Bredenroede metten Kermers, ende die van Alkmaer, ende beleyden ook die stede met Vrou Jacoba. Die van Haerlem die dit over-lange tijd wel te voren wisten, hadden by hen doen komen Jonkheer Jakob van Gaesbeek Stedehouder, ende Heer Roeland van Vytkerken met veele vroome wapentuers om de stede te bewaren. Die van Haerlem hadden af doen houwen alle dat boschagie, ende boomgaerden die ontrent haer stede stonden, op dat sy daer uyt geen schade en souden lijden van die van buyten, die stede bleef gesloten, ende die poorters metten anderen vreemden zoudeniers bereyden hen om

+ Item an. 1268. van de Kermers.

+ Belegeringe der stad Haerlem vande selve op den selven tijd

+ Item van Vrouwe Iacoba xxviii.
Gr. van Holl. an. 1436.

[p. 32]

die van buyten vromelick te wederstaen. Die van buyten verbranden alle de huysen ende die molens die buyten der stede stonden, ende die Kermers branden al de voorstede buyten de Kruyzpoorte ende de S. Ianspoorte. Daer en boven so en ruste dat heyr niet te schieten nacht ende dag buszen ende vier-pijlen in die stede om die te winnen, maer die poorters ende andere weerden hen vromelick, ende keerden haer vijanden vanden mueren ende toornen met buszen ende bogen, ende met menigerleij instrumenten, andere stonden stadelick op die mueren bereyd met water om den brand te leschen die daer geviel van't inschieten van den vierigen pijlen.

⁺Holl. Kron. Divis. xxxi. Kap. lxxvi. Inden jaer Mccccxcii. den derden dag in den Meije, als des heylig Kruyz dag, des avonds ontrent acht uren, sijn die van Alkmaer met sommige uyt Noord-holland voor die Stad van Haerlem gekomen, met een groote menigte, want sy terstond na dat die Stad-houder ontrent Alkmaer geweest hadde weder van nieuwes een vergaderinge van volk maekten, verduchtende datze noch overvallen souden worden, ende begeerden binnen die stede te wesen. Die Overste ende Regenten van der stad metten rijkdomme ende Vroedschappe concludeerden ende sloten eendrachtelick dat mense om alle best willen niet inlaten en soude, om die stad in geene rebelligheyd noch in meerder last te brengen, ende dit werd dus opentlijk van der Stad-huys gekondigd. Ende die Heren hielden spraek met hen buyten der stede, ende lietense daer buyten blijven, ende en woudense niet in-laten. Maer terstond als die Heren binnen waren, ende die poorten gesloten hadden, so sijn enige gekomen van binnen, ende sloegen de Kruyz-poorte met magt op, ende lieten inkomen alle die inkomen wouden. Ende dese Kenemers oft Kasen-broods-volk hebben terstond groot aenval gekregen van die van binnen, want men altijd veel luyden vind die tot een qualick-varen ende destructie van eender goeder stad wel bereyd ende geneygd sijn, ende quamen gedringen na die markt toe, daer een grooten hoop van den besten ende Oversten van der Stad vergaderd stonden, ende sijn sommige van desen uyt vresen, niet wetende waer te vlien, op dat Stad-huys gelopen, ende sloten dat vast na hen toe. Die ander dit siende liepen na dat Stad-huys toe, ende sloegen die deuren met bijlen ende hameren aen stucken, ende schoten met kloveniers, ende worpen so vreeslicken met steenen dat niemand een hoofd uyt-steken en dorst, ende deden veel weers om op dat Stad-huys te wesen. Die ander ontrent veertig daer op wesende dit merkende, ende siende datze geen weer by hen en hadden, ende dat hen niemand te ontzet ende hulpe en quam, hebben sy begeerd sprake met hen te houden, ende hen op geleije ende gelove behouden 'tlijfs dat huys te openen: daer sy in consenteerden, ende beloofden hen niet te misdoen. Ende in deser maniere ende op goeder geloven deden sy dat Stad-huys open, daer sy terstond met grooter menigten op liepen, ende

+ Stads ende Lands verderf van het Kasen-broods volk, anno 1492.

[p. 33]

vreesden veel poorters dood te slaen, ende sloegen met grooter nijdigheyd ende verwoedheyd ter dood Klaes van Ruyven Schout vander Stad van Haerlem, ende een Schepen van der Stad genoemd Pieter Thomasz. ende sijnen broeder Andries Thomaszoon, ende was des avonds tuschen acht ende negen uren. Ende des nachts hebben die sommige, ende waren meest van binnen der Stad woonachtig, veel onstuers ende woesticheyds bedreven, ende liepen in der grooter luyden huysen, ende maekten't seer lelicken, slaende in stucken al dat sy binnen den huyse vonden, van bedden, stoelen, ende banken, ende hebben't ook uyten huyse genomen, ende t'huyswaert gebrogt al dat hen diende, der luyden brieven gescheurd, ende die segelen afgetogen, ende groote onprofijtelijke schade gedaen: Ende desgelijks op het Stadhuys, daer sy al die sloten opsloegen, ook die Tresoriers kamer, ende der wees-kinderen kiste, daer sy veel schaden van brieven, quitancien, registeren, ende in anderen dingen deden, dat sy met allen recht ende reden, indien't iemand van buyten hadde gedaen ende bedreven, gekeerd souden hebben: Also dat niemand van namen binnen sijn selfs huyse blijven en dorste om der grooter onsturigheyds ende verwoedheyds willen, ende hebben hen verborgen gehad tot des anderen dages dat die hetten over was. Ende des anderen dages worden vier Kapiteynen gemaekt, die elkx dertig mannen onder hen hadden, om voord meer alle quaed ende oploop te beschutten, also datter gekondigd werd, wie dat verborgen was dat hy te voorschijn komen soude, datmense geleijen soude. Ook werder gekondigd, wie datter enige goeden genomen, geroofd, ende geplonderd hadde, dat hy die te voorschijn soude brengen, op die verbeurnis van sijn lijf, ende daer werd een galge op't Sand geset om die quaden ende rebellen te kastijen.

Kap. lxxvii. Dit aldus binnen der stede geschied wesende, so sijn alle dage binnen der Stede van Haerlem groot volk uyt Noord-holland gekomen ende toegevallen, ende maekten groote gereedschap om voord te trecken, ende hebben die beste ende eerbaerste mannen vander stede daer toe gedwongen om met hen voor die Stede van Leyden te trecken.

Daer na: so sijn dan dit volk metten banier van Haerlem ende van Alkmaer, boven dry duysend stark wesende, op den viii. dag van Meije uytter Stede van Haerlem getogen, ontrent vijf uren in den avond, ende quamen tot Noordwijk in't dorp daer sy des selven nachts bleven. Ende des anderen daegs ontrent middage quamen sy voor die stede van Leyden, ende vielen terstond gelijk aen dat block-huys, ende wonnent vechtender-hand.

Daer na: Als dit volk aldus gescheyden was, so bleven noch sommige van de Kenemers binnen Haerlem, ende sonderlinge die van Alkmaer, want sy uytter stede niet en wouden, verduchtende dat sy niet weder binnen komen en souden. Ende binnen desen tijden heeft die ^* Hertoge van Sassen groot volk van wapenen in den landen van

* Aelbrecht van Saßen,

[p. 34]

⁺Holland gesonden, ende quamen in't dorp van Noordwijk, daer sy veel onsturicheyds bedreven, ende quamen voord te Sandvoort daer sy die kerk ende 'theele dorp beroofden, ende namen veel beesten ende gevangen ontrent Haerlem tot Tetroede toe, ende sijn aldus voord-gegaen metten roof na dat groote dorp van die Beverwijk omme dat in te nemen: ende die van Beverwijk stelden hen ter weer al te vromelicken, menende dat volk ende knechten uyt te keren, ende te rugge drijven, maer die knechten vielen ende stonden malkanderen so vromelicken by, ende dat sy in grooter getalen ende menigten waren, dat sy't daer tegen niet houden en mogten, ende wonnen hen dat dorp met kragt ende stormender hand af, ende sloegen in die hetten veele van den ingeseten dood, ende maekten't seer schandelicken, want sy plonderden ende pilgeerden dat dorp nemende al datter was, ende alle 'tman-volk datter te lijve gebleven was, ende niet ontkomen, worden gevangen, ende saerlick geranzoeneerd, ende geschat, daer dat dorp alte grotelicken by verarmd ende bedorven werd: ende dese knechten hebben hen daer gebolwerkt ende stark gemaekt om daer te blijven. Dit werk dus hangende heeft hem die Stede van Haerlem in groote last bevonden te wesen, aengesien dat sy van den opsette niet en waren, ende seer gaerne tuschen beyden stille geseten hadden, hadden die sommige gedaen die de poorten opsloegen, ende den Oversten vander Stede daer toe dwongen om dese rebelligheyd aen te nemen. So ist so verde gekomen datmen binnen der stede ontboden heeft vreemde knechten te komen, alst geschiede, ende quamen in grooter menigten om dese knechten in die Beverwijk te wederstaen. Ende korts hier na is die Hertoge van Sassen selver in Holland gekomen, ende quam in den Hage. Die Stede van Haerlem schickten haer gedeputeerden eerbaere notabele mannen aen hem, om geleyde te mogen hebben, ende met hem te spreken, 'twelk also geschiede, ende quamen inden Hage, ende tracteerden also dat hy die stede in ^† gracien nam, behoudelijk so woude hy in die stede wesen om den goeden te beschermen, ende den quaden ende rebellen te corrigeren. Aldus so werdet geordineerd dat hy binnen der Stede van Haerlem komen soude met gemoede ende vriendschappe, daer die Kenemers met die van Alkmaer, ende meer ander binnen Haerlem niet wel in te vreden en waren, overmits dat sy meer quaeds verduchtende waren.

Daer na: Daer na opten xv. dag van Meije quamen die knechten uytten Beverwijk door 'tdorp van Velsen, ende plonderden dat, ende voord tot Schotan, ende tot voor die poorten van Haerlem, ende staken dat vier inde huysen ende namen mede al dat sy dragen mogten, ende roofden koeijen, paerden, ende schapen, ende drevense weg ende verkoftense, ende gaven goeden koop. Die van Haerlem dit merkende waren seer begaen omme dat die knechten aldus begonnen te barnen, ende enige goede mannen tracteerden seer naerstelick van der Stede van Haerlems wegen, als dattet geordineerd was om alle best willen, ende om

+ Stadhouder Generael uyt den naem van Maximiliaen Roomsch Koning, als Voogd, ende sijnen Sone Philips de II Graef van Holland: de welke dan geen voogd vanden Graef, veel min Graef selfs, maer alleen Stadhouder sijnde, in Holland seer wredelijk heerschte, ende de ingesetene door swaere onverdragelijke schattingen perste, ende uytputte. Siet het lxxxj. Kap.

† Duc d Alfs genade, ende trouwe.

[p. 35]

die Stede van Haerlem te bet te ontlasten, dat alle vreemde gasten, te weten die uyt Kermer-land binnen Haerlem lagen metten anderen ruyteren knechten, uyt die stede gaen moesten, ende dit werd aldus metten kloeke afgeluyd, ende gekondigd, daer die Kenemers niet wel in te vreden en waren, dat sy aldus die stede ruymen moesten. Ook warender veel knechten uytten lande van Gelre ende van Kleve gekomen die ontrent die stede lagen, ende gaerne binnen geweest hadden om zondije te winnen, maer alsoo't in state van tracteren was om ten payse te komen, so en werden sy niet ingelaten. Des anderen dages quam die Hertoge van Sassen, ende wer van alden geestelickheyd ende van de Vier biddende Oorden met processien met grooter eren inne gehaeld, ende die poorters quamen al in swarten gekleed volgende die processie, ende vielen hem te voet, presenterende die sleutelen van der stede. Ende alle die gene die binnen der stede waren, ende die poorten aldus op-geslagen andere veel onsturicheyds bedreven hadden, ende den goeden luyden 'thaer ontnomen ende beroofd hadden, liepen alle te samen uytter stede eer dat de Hertoge quam. Ende terstond werd een galge ende een schavot op't Sand gemaekt om correctie te doen, ende veel poorters waren op dit pas uytter stede gegaen om der twedragt willen die binnen der stede was, duchtende geslagen te worden, ende worden al te samen weder ingeboden te komen op die verbeurniszen van haer goeden, die veel weder in quamen. Maer die principaele die de poorten op-geslagen, ende die onsturicheyd des nachts als sy die poorte op-sloegen bedreven hadden, liepen weg, want henluyden, ende alle die gene die in die stede niet blijven en wouden van vrese haer lijf te verliesen geleyde gegeven was vrij uyt de stad te gaen eer de Hertoge binnen quam. Ende dit feyt van die poorte op te slaen heeft die van Haerlem in grooten lasten gebragt, want sy den Hertoge van stonden aen geven moesten tot emende voor haeren misdaed ende rebelheden xxxviiM. Andries guldens, also dat die poorters haer silveren schalen, koppen, lepelen, ende andere kleynooden ende juweelen opter Stad-huys brogten, overmits dat sy so veel gelds niet en hadden te geven, daer elk op geset was, dwelk deerlick was om te sien, aengesien dattet een neringloose stede is, ende die poorters niet en wonnen van geenen dingen. Ende die rentenaer kreeg quaede betalinge, ende so veel te quaeder om datter ontrent Haerlem al afgebrand was, ende alle die beesten tuschen Haerlem ende Alkmaer geroofd waren, ende 'tvolk meest dood geslegen ende gevangen waren, dien hen selven svvaerlick kopen moesten, daer sy luttel tegen hadden, vvantet hen al benomen vvas dat sy vveg dragen mogten ende verkoftent ende gaven goeden koop.

Kap lxxxiii. Op dese tijd moesten die van Haerlem haer banier, ^* privilegien ende handvesten voor den Hertoge brengen, die hy na hem genomen heeft, allegerende dat sy die verbeurd hadden, ende niet meer gebruyken en mogten. Ook worden op dese tijd veele dagvaer-

* Van Karel V. wedergegeven.

[p. 36]

den binnen Haerlem gehouden van den anderen steden van Holland, ende die steden van Holland hebben lacen die goede Stede van Haerlem niet voor-gestaen in haer ongeval, ^* maer meer hinderlick gevveest dan behulpelick, alst dickvvils gebeurd, dat die eene om des anderen qualick-varen lacht, ende hem daer in verblijd, dat nochtans so niet en behoord. Ende in't leste vanden Meije-maend heeft die Hertoge een groot swaer Block-huys doen maken binnen der stede tot bewaernisze vander selver stede, daer hy die stede mede dwingen mogt indien sy voord meer rebelleerden, ende dit werd geordineerd ende gemaekt in der Schutters hoven, daer die selve hoven ende andere boomgaerden mede bedorven vvorden.

Daer na: Opten lesten dag van Meije heeft die Hertoge eenen Schout binnen der stede geset: ende daer toe Burgemeesters, Schepenen, Tresoriers, ende andere Officieren die haeren eed opten selven dag deden, ende dese veranderinge ende mutatie geschiede overmits dat hy die stede van Haerlem haer privilegien ende handvesten benomen hadde.

Daer na: Ende op dese tijd werd al by wijlen justicie gedaen binnen Haerlem, van den genen die de poorte opgeslagen hadden, ende die van't opzet wisten, ende ook van den genen die des nachts groote onsturicheyd binnen der luyden huysen bedreven hadden.

Kap. Lxxix. Hier na opten achten dag van Junio is die Hertoge van Sassen uyt Haerlem getogen, ende des selven nachts so sijn alle die buszen groot ende kleyn die der stede toe-behoorden vveg gevoerd, want terstond als die Hertoge binnen Haerlem quam, worden alle die buszen die omme die stede in de poorten, toornen, ende aen die mueren lagen, van haer plaetze genomen, ende voor dat Stad-huys gebrogt, die daer na in't Block-huys gevoerd worden, ende van daer uytter stede. Ook moesten die poorteren alle haer harnas ende geweer geheel ende al opter Stad-huys brengen, eer die Hertoge in der stede quam, ende doe die Hertoge weder uytter stad getogen was, doen haelde elk sijn wapenen weder, ende die Hertoge is met al sijn volk uyt Haerlem ende uyt Noordholland ende Kenemer-land getogen na Seland.

* Vyt eenen ouden pick.
Siet lxij. lvxxj, lxxxv Kap.