Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
Auteursrechtvrij
[pagina I]
| |
 HAERLEM.
VICITVIM VIRTUS
So sit de vroomste Maegd op't sterkste vande dieren!
So draegt sy op haer hoofd een kranze van Laurieren!
En plant haer Eeren-schilt aen haeren waerden schoot,
Met moed met bloed gehaeld in't midden van de dood!
| |
[Folio ?1r]
| |
HAERLEM
| |
[Folio ?2r]
| |
Voor-rede ende toe-eygen-briefAende erentfeste, achtbaere, wijse, seer voorsienige Heren Regeerders:
| |
[Folio ?2v]
| |
voorstaen dat enig verstandig mensche mij immermeer tot schande sal willen ofte konnen toerekenen dat ik sulckx opentlijk ende oprechtelijk alhier bekenne, ende met der daed naer vermogen ook arbeyde te bewijsen, mijne lieve geboorten-plaetze en Gode dankbaer. Want ik kusze ende prijse hier ook het bekende Spreek-woord,
God heeft dien mensche gunst betoond,
Die in een land van segen woond.
So beroeme ik mij dan eenen Hollander, ende aldaer immers so seer eenen Haerlemmer: daer mij God dit tijdelijke ende natuerlijke licht gegeven heeft, ende daer en boven het boven-natuerlijke licht sijner genade, de vorsale van het hemelsche licht der eeuwiger heerlijkheyd. Ik hebbe dan ook gedacht mijnen natuerlijken plicht te wesen mijne Vader-stad te eren daer ik konde, de gulde spreuke vanden seer geleerden Aurelius Cassiodorus indachtig,Ga naar margenoot+ Nobilissimi Civis est Patriae suae augmenta cogitares:
Het is een Burger wel bedacht
Die d'ere van sijn Stad betracht:
Ende der prijs-waerdige rede van den meester ende vader der Roomscher welsprekendheyd M. Tullius Cicero, uyt den mond van den ouden ende dapperen Philosooph Plato,Ga naar margenoot+ Praeclarè scriptum est à Platone, non nobis solum nati sumus, ortusque nostri partem Patria vendicat, partem amici.
God heeft ons het besit van't tijdelijke leven
So slechts ons onsent wil op aerden niet gegeven:
Maer 'tlieve Vaderland heeft ook sijn deel daer an,
En al de vrunden t'saem genieten me daervan.
So hebbe ik dan eerst in den jaere 1616 door mijnen natuerlijken drift tot de loffelijke Poesije, ende trouwe sucht | |
[Folio ?3r]
| |
tot onse Stad iet wat rouws naer mijne kragten datmaels tot haeren lof ontworpen, ende in 't licht gebragt, op't aenbeeld der oude Heydensche Poesije noch op sijn students gesmeed, ende naer den gewoonlijken school-stijl, ende wijse van spreken met veele Heydensche namen van hunne verdichte vervloekte Afgoden (die toch in de wereld niets en sijn naer de goddelijke uytsprake 1. Cor. 8. 4.) geblanket, ende besoedeld. Ende so ik daer na nu in den heyligen Kerken-dienst getreden sijnde by mij selven het klaer-uytgedruckte verbod Gods in desen rijpelijk quam na te denken Exod. 23. 13. De namen van andere Goden en sult gy niet gedenken, ende uyt uvven monde en sullen sy niet gehoord vvorden: so nam ik mij flukx voor die oude slimme students-schoenen weg te werpen, ende by gelegenheyd mijn vorig werk by forme ende maniere van stilswijgend wederroep Christelijk te versmeden, ende schoon te maken, midts daer van afborstelende alle dat gene dat mij van het oude school-stof noch was blijven aenhangen, het welke ik dan ook in den jaere 1621. alhier door Gods genade gedaen hebbe. Maer also de eene dag den anderen leerd, ende de Nederduytsche Poësije ofte Rijm-konste nu maer eerst hedens-daegs tot haere volmaektheyd eyndelijk schijnt gekomen ende opgeklommen te wesen, ende ik dan ook also in mijn vorig uytgestoten werkxken de feylen noch van dien tijd quam te merken, so hebbe ik mede gedacht mijn Vader-stad dat ook schuldig te wesen, dat ik dat werk noch eens ter hand nemen, ende met noch eene fijner schave ter eeren overlopen soude: te meer also ik ook bemerkte dat daer noch wel enige dingen waren die wat wijdlustiger konden uytgestreken, ofte ook op een nieu daer by gedaen worden die | |
[Folio ?3v]
| |
ik te voren ofte niet geweten, ofte overgeslagen hadde: behalven dat ook nu ende dan zedert sulkx voorgevallen was dat ook wel verdiende met eenen vinger ende versken aengeroerd te worden. Ik weet ondertuschen seer wel dat daer veele anderen sijn die dat beter ende geluckiger verrichten konden: maer dewijle sy 't niet en doen, ende ik nu eenigzins schijne hier van in 't besit te wesen, so en kan mij dat niemand met enig recht voor euvel afnemen, dat ik wat doe, so veel ik immermeer vermag: waer toe ik mij dan ook door de geboorte, ende de veelvuldige weldaeden, die ik hier in mijne Vader-stad van kinds been aen genoten hebbe, ten hoogsten verplicht ende verbonden houde. Ik en kan ook in 't alderminste niet sien (ten ware by avontuer de liefde ende sucht tot mijne Stad mij de ogen so verblind ende begocheld hadde) dat iemand, hoe vijs, neus-wijs, ende bedilachtig hy ook soude mogen wesen, mij dat met den minsten schijn van reden ten quaedsten sal konnen naduyden dat ik een Prediker sijnde in Gods Gemeynte met sulke tijdelijke dingen noch omslepe: also de heylsaeme Christelijke Religie, ende het hoog-waerde Predick-ampt de natuerlijke, eerlijke, ende bepaelde liefde tot de tijdelijke dingen niet en verbieden, nochte weg en nemen: veel weyniger eenen eerlijken, redelijken, ende Vaderlands-lievenden burger van sijnen behoorlijken schuldigen plicht tot sijne Stad ontslaen, ende ontlasten. Ik verhandele ook also de ere ende alle de gelegenheyd van onse waerde Stad, dat ik ondertuschen mijn ampt ende beroepinge nergens en vergete, nochte en versuyme: ende spele ende beklede also den Poeet, ende Historischrijver, dat ik middeler tijd den Predikant niet uyt en treck, nochte af en leg. Want verre sij van mij dat ik in het stuck van Religie | |
[Folio ?4r]
| |
ende Godes dienst ende ere in 't minste wat soude toegeven, dat ik daer mede niet en soude sonder omsien recht deurgaen, ende mijn gemoed rondelijk openen, ende voor den Here ontlasten. Ik en begere om niemand ter wereld mijne conscientie geweld te doen, nochte de leugen te strelen, ofte te verschonen, nochte de waerheyd te kreuken, ofte onder de koren-mate te stommelen. Die dit niet aen en staet, die late het andere niettemin in sijne waerde, ende dit voor het gene dat het is, tot dat de Here hem sulkx ook openbare. Ik en weet-er niets meer toe te seggen. Amicus Plato, amicus Socrates, sed magis amica Veritas.
'Ksoek wel der vrunden gunst, en eer:
Maer Goder Waerheyd noch veel meer.
Ik en ben ook (God lof) in het Lof van onse Stad so niet verwarmd, nochte verward, dat ik de vroome Christenen de nodige vermaninge des H. Apostels Petrus soude doen vergeten, dat wy hier maer uytlanders ende vreemdelingen sijn: 1. Pet. 2. 11. ofte hen so in het warme nest ende den gemackelijken stoel hunner tijdelijke ruste inden fluwelen schoot van hunne lieve Vader-stad soude trachten te planten, om sich daer in weelde sacht neer te setten, ende hunne herten van het kruyz der Christenen te vervreemden, die toch het uytworpzel deser wereld, ende aller menschen uytvaegzel wesen moeten: 1. Cor. 4. 13. dat sy niet opstaen en souden de goddelijke beroepinge met den H. Patriarch Abraham te volgen, ende den Here Jesus Christus met de VVijsen van Oosten in vreemde ende verre landen te soeken, als hy van hier met sijn H. Woord ende geestelijken ende lichamelijken segen om onser grouwelijker ondankbaerheyd wille veel-licht wel eens, ja haest, | |
[Folio ?4v]
| |
gelijk wy tegenwoordig wel hard ende ogenschijnlijk van God gedreygd worden, soude mogen komen te verhuysen, het welke God dan noch genadelijk om sijns naems ere wille verhoede: so toch ook de Heydenen selfs dat mannelijk voornemen wel gehad hebben alles wat hun lief ende waerd was liever te verlaten, dan iets tegens de eerbaerheyd ende de goede conscientie te bedrijven, ende also liever met een gerust gemoed in vrede uytlandig te leven, dan tegens hun herte ende met onlust in hun Vaderland te blijven: waer over die mannelijke ende moedige Stoicus L. Annaeus Seneca dese gedenk-waerdige rede nagelaten heeft, Patriam Ga naar margenoot+ meam transire non possum: omnium una est: extrà hanc nemo projici potest. Non patria mihi interdicitur, sed locus. In quamcunque terram venio, in meam venio: nulla exilium est, sed altera patria est. Patria est ubicunque benè est.
'K moet in mijn Vader-stad in alle plaetzen blijven:
Daer iszer toch maer een: wie iszer uyt te drijven?
Mijn land en word mij niet verboon, noch opgeseyd,
Maer slechts een weynig plaetz daer mij niets aen en leyt.
Want in wat plaetz, en land, en waer ik kom te trecken,
Daer kom ik in het mijn, 't sal mij voor 't mijne strecken:
Daer is geen ballingschap, 't is 't mijn naer mijn verstand
Want daer wy vreedzaem sijn, daer is het Vaderland.
En de soet-vloeijende Poeet Ovidius:
Ga naar margenoot+Omne solum forti Patria est, ut piscibus aequor,
Vt volucri vacuo quicquid in orbe patet.
Het aerdrijk is het rond waer ook een mensch mag komen,
Dat is het Vaderland, het Vaderland der vromen:
Niet anders als de visch in 't diepe ruyme vocht
Sich over al onthoud, de vogel in de locht.
Waerom ook de alderwijste der wereld-wijsen Socrates | |
[Folio ??1r]
| |
gevraegd sijnde van waer hy was? Mundanum se esse pronuntiavit: totius enim mundi se incolam & civem arbitrabatur: gaf ter antwoord, dat hy van der wereld was: want hy achtede sich eenen burger ende inwoonder van den ganschen aerdbodem te wesen, verhaeld de beroemde Cicero. Was dit nu de roep ende roem der Heydenen: wat soude Ga naar margenoot+ hier dan een Christen niet behoren te doen, die het rechte gesicht ende verstand door den H. Geest ontfangen heeft, ende jaegd na het voorgesteken merk tot den prins der hemelscher roepinge Gods in Christus Jesus? Phil. 3. 14. Sal dese de goddelijke spreuke des Koninklijken Propheten Davids in desen niet bedenken? Domini est terra, & Ga naar margenoot+ plenitudo ejus.
Des Heren is het aerdsche dal.
En al sijn volheyd, heel, en al.
En de daed van dien grooten Propheet Moses niet betrachten, die de versmaedheyd van Christus meerder rijkdom achtede, dan de schatten van Egypten: dewijle hy sag na de vergeldinge des loons? Hebr. 11. 26. 'Tis dan so verre van daer, dat ik met desen mijnen Lof van onse lieve geboorten-stad, ende aerdsch Vaderland, desen yver der getrouwicheyd aen God, ende betrachtinge onser erve der saligheyd, by ons in 't minste soude doen verslappen, dat ik in tegendeel hier door te meer poge onse herten so tot dankbaerheyd aen onsen God, die ons in sulken gesegenden Land ende Stad geplant heeft, te verwecken, als ook de selve op te scherpen tot vlijtiger ende ernstiger betrachtinge van het rechte heerlijke vrolijke hemelsche Vaderland, naer de trouwe vermaninge ende aenporringe des H. Apostels Paulus, als hy seyd: vvy en hebben hier geene Ga naar margenoot+ blijvende stad, maer vvy soeken de toekomende. | |
[Folio ??1v]
| |
Wy hebben hier geen plaetz gewis:
Maer soeken dat toekomstig is.
Ga naar margenoot+Ende wederom: Onse Borgerschap is in de Hemelen: van vvaer vvy ook den Saligmaker den Here Iesus Christus vervvachten.
Het rechte Vaderland, en aldermeest te loven,
Is in het Hemel-rijk, en by den Heer daer boven:
Ga naar margenoot+Daer Christus Godes Soon voor ons de plaetz bereyd,
En ons ontfangen sal in aller eeuwigheyd.
Ga naar margenoot+Ende naer het voorder spoor ende prickel des gemelden Apostels: Ist dat gy met Christus opgevveckt sijt, so soeket het gene dat boven is, daer Christus is sittende ter rechter hand Gods: Besorget dat boven is, niet dat op der aerden is.
Besorgt dat boven is, en niet den overvloed
En niet het aerdsch gemack van 't aerdsch en nietig goed.
In sulker conscientie dan, en op sulken vertrouwen, ende met sulke voorwaerde, ende beding, komt dit mijn werk eyndelijk op mijnen uitgedruckten naem noch eens voor den dag: op dat het geen ergerlijk nochte schandelijk hoerekind ende vondeling van eenen onbekenden ende onbenaemden Vader en schijne te wesen, die sich sijns arbeyds ende werks soude schamen, naer de sluyk-wijse der eer-loose faem-diefsche libellen. Vwe Achtb. ende Eerw. biddende, dat uwe Achtb. ende Eerw. gelieven dit blijkelijk getuygenisze van mijn oprecht gemoed tot onse gemeyne Vader-stad sich wel gevallen te laten, ende het selve gunstelijk ende dankelijk aen te nemen, uyt de hand van den genen, de welke van ganscher herten is, ende eeuwig blijven sal, Erentfeste, ende Achtbaere Heren; lieve, ende waerde Medeburgers, VWer Achtb. ende Eerw. Onderdanige, ende Dienst-willige Dienaer, ende Mede-burger SAMVEL AMPZING. |
|