Logo DBNL
Nederlands displegtigheden. Derde deel (1735)

Nederlands displegtigheden. Derde deel

(1735)–Cornelis van Alkemade, Pieter van der Schelling–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Voorreden.

I. Gelyk het nut, en noodig is, kennis te hebben van de manieren, gebruiken, en plegtige gewoontens van ons Land, en zelfs van die van onze Voorzaaten; eens deels, om ons daar na te gedraagen; en anders deels, om daar door het regte begrip der oude Geschiedenissen en Wetten te erlangen 1:

Zoo is het niet minder nut, en noodig, de goede van de kwaade manieren, gebruiken, gewoontens, en plegtigheden te leeren onderscheiden.

Iaa deze pligt is zoo veel nutter, en noodiger, als hy gemeener is, dan de eerste; dewyl die zelfde pligt yder re-

delyk mensch 2, en vooral yder Kristen, onvermydelyk betreft.

II. Al maakt iemand geen werk van Geschiedenissen, nog gewoontens der Volken na te spooren: en al kon hy buiten dat een goed burger zyn, en Kristen; zoo kan hy geen van beide zyn, ten zy hy de wetten, gewoontens, en gebruiken zyner medeburgeren, en het vereisch van de pligten der Redelyke, en Kristelyke Zedekunde onderzoeke.

Een redelyk mensch moet zyn gedrag rigten naar den eisch der gezonde reden, een goed burger naar de wetten, een beleefd, en wellevend burger naar 't aangenoome gebruik van goede manieren;

en een Christen daar en boven naar den eisch der Evangelische Deugden, en Zeden.

De Burgerweten, Koustumen, plegtige Gebruiken, en Manieren zyn veranderlyk; maar de regels van de gezonde Reden, van de Wet der natuur, en die van den Kristelyken Godsdienst zyn onveranderlyk. 3

Derhalven moet het veranderlyke in dit geval aan het onveranderlyke getoetst, en beproefd worden.

Men kan geen goed Kristen zyn, zonder een goed burger te zyn: maar men kan een goed burger, en ervaaren in goede manieren, en regels van de Mode, en daar na geschikt zyn, zonder een goed Kristen te zyn.

Goede Zeden, en goede Manieren, onder de Kristenen, verschillen dikwils, als ligt, en duisternis. Van de eerste oordeeld men, by de Kristenen, naar den onveranderlyken rigtsnoer der Rede, en geopenbaarde Wet; en dan verstaat men 'er door Kristelyke Zeden, en Deugden. Van de tweede oordeeld men meest naar het oordeel van 't Gemeen, en het aangenomen Gebruik, volgens het spreekwoord Lex Regio, 's Lands wys, 's Lands eer.

De reden, waarom men dus oordeeld van de goede manieren, is wel gegeven by Erasmus. Want, hoewel hy daar eigenlyk spreekt van de Mode, en het decorum, of welvoegelyke, en betaamelyke der kleedinge; zoo is het ook op het decorum, of het gevoegchelyke, en betaamelyke van alle zoogenaamde goede manieren

toepasselyk. Quanquam hic certus praescribi modus non potest, eo quod non omnium par est, vel fortuna, vel dignitas; nec apud omnes nationes eadem decora sunt, aut indecora: postremo nec omnibus seculis eadem placent, displicentque. Unde quemadmodum in aliis multis, ita hic quoque non nihil tribuendum, juxta proverbium, νόμῳ καὶ χώρᾳ, atque etiam καιρῷ 4, cui servire jubent sapientes. Est tamen in hisce varietatibus, quod per se sit honestum aut secus: veluti illa, quae nullum habent usum, cui paratur vestis. Prolixas trahere caudas in foeminis ridetur, viris improbatur; an Cardinales & Episcopos deceat, aliis

aestimandum relinquo. Multitia nunquam non probro data sunt tum viris, tum foeminis &c. de civil. mor. puer.

Goede Zeden oder Kristenen zyn dan manieren van leven, die overeenkomen met den eisch der Kristelyke Wetten en Deugden, en kwaade Zeden, die daar mede niet zyn overeen te brengen.

Manieren zyn gebruiken in den burgerlyken ommegang in zwang gaande; en dat wel middelmaatig, dat is, nog goed, nog kwaad in zig zelve; of goed, of kwaad, naar dat ze met den eis der Kristelyke Wetten, en Zeden overeen komen, of daar mede stryden; en dus goed, of kwaad inderdaad, schoon de goede Manieren kwaad, en de kwaade goed mogten genaamd worden by de meeste menschen; zoodanig dat somtyds zoogenaam-

de goede manieren, of in zig zelve, of om het misbruik, met de goede Zeden, en Kristelyke Wetten komen te stryden.

Dit te onderzoeken, en wel te leeren kennen, onderscheiden, en betragten, is dan de volstrekt noodzaakelyke, en algemeene pligt van yder mensch, die naar de Reden, dien onveranderlyken rigtsnoer, tragt te leven, en vooral van yder Kristen.

III. Voornaamelyk is dit yders pligt, om dat men van der jeugd, of door opvoeding, of het volgen van den grootsten hóóp, al aan manieren gewend is, eer men over derzelver betaamelykheid, of onbetaamelykheid, en eerelykheid, of oneerelykheid kan oordeelen. Gelyk zelfs Heidenen erkend hebben.

En daar onder Cicero: ‘In primis autem constituendum est quos nos & qualeis esse velimus, & in quo genere vitae: quae

deliberatio est omnium difficillima: ineunte enim adolescentia, cum inest maxima imbecillitas consilii, tunc id sibi quisque genus aetatis degendae constituit quod maxime adamavit: itaque ante implicatur aliquo certo genere cursuque vivendi, quam potuit, quod optimum esset, judicare. &c. Hoc Herculi, Iovis satu edito, potuit fortasse contingere: nobis non item, qui imitamur quos cuique visum est, atque ad eorum studia institutaque impellimur. Plerumque autem, parentum praeceptis imbuti,’ AD EORUM CONSUETUDINEM, MOREMQUE DEDUCIMUR: ALII MULTITUDINIS JUDICIO FERUNTUR, QUAEQUE MAJORI PARTI PULCHERRIMA VIDENTUR, EA MAXIME EXOPTANT. de Off. l. I. c. 32.

En dus beweerden zy vorder, hoe men, daar voor geen zorg draagende,

eer men 't wist tot de ondeugd vervallen was. Seneca toond dit, en in 't byzonder, hoe men dus uit de natuurelyke eenvoudigheid allengskens tot pragt, brassery, en dronkenschap verviel: ‘Sufficit ad id natura, quod poscit. A natura luxuria descivit: quae quotidie se ipsam incitat, & tot saeculis crescit, & ingenio adjuvat vitia. Primo supervacua coepit concupiscere, inde contraria; novissime corpori animum addixit, & illius deservire libidini fussit. Omnes istae artes, quibus aut excitatur 5 civitas, aut strepit, corporis negotium gerunt: cui omnia olim tanquam servo praestabantur, nunc tanquam domino parantur. Itaque hinc textorum, hinc fabrorum officinae sunt, hinc odores coquentium, hinc molles coporis motus do-

centium, mollesque cantus & infractos.’ RECESSIT ENIM ILLE NATURALIS MODUS, DESIDERIA OPE NECESSARIA FINIENS: JAM RUSTICITATIS ET MISERIAE EST VELLE QUANTUM SAT EST. ETC. Epist. 90. Vide & 122.

IV. En is dat yders pligt wel des te meer, hoe dat de Mode, gemeenelyk als een tiran aangemerkt, de menschen somtyds genoegzaam dwingt, of haar na te volgen, of den naam van een welgemanierd, welleevend, beleefd, en fatzoenelyk mensch te verliezen 6. Voor welk gevaar ook Heidensche Zedekundigen de menschen gewaarschuwd, en waarom zy daar op aangedrongen hebben, dat men naar de reden, en niet naar voorbeelden, en den gemeenen sleur te leeven; en niet het geen gebruikelyk, maar betaamelyk

was, te volgen had. Dit deed Seneca:

Nihil ergo magis praestandum est, quam ne pecorum ritu sequamur antecedentium gregem, pergentes non qua eundum est, sed qua itur. Atque nulla res nos majoribus malis implicat, quam quod ad rumorem componimur, optima rati ea, quae magno assensu recepta sunt, quorumque exempla nobis multa sunt: nec ad rationem, sed ad similitudinem vivimus.

Primi exitio sequentibus sunt: hoc in omni vita accidere videas licet; nemo sibi tantummodo errat, sed alieni erroris & causa, & author est. Versatque nos et praecipitat traditus per manus error, alienisque perimus exemplis. sanabimur si modo separemur a turba. 7

Non tam bene cum rebus Humanis agitur ut meliora pluribus placeant: ARGUMENTUM PESSUMI TURBA EST: QUAERAMUS QUID OPTIMUM FACTUM SIT. NON QUID USITA TISSIMUM, ET QUID NOS IN POSSESSIONE FELICITATIS AE-

TERNAE CONSTITUAT. Sen. de vit. beat.

Et Epist. 123. Inter causas malorum nostrorum est, quod vivimus ad exempla: nec ratione componimur, sed consuetudine abducimur. Quod si pauci facerent nollemus imitari: cum plures facere coeperunt, quasi honestius sit, quia frequentius, sequimur, & RECTI APUD NOS LOCUM TENET ERROR, UBI PUBLICUS FACTUS EST. Zoo sprak ook Epicteet 8 en and'ren.

Een man van fatzoen te zyn, zyn weereld te verstaan, welgemanierd, beleeft te zyn, is een lof, die den meesten bekoord: Maar wat word 'er somtyds niet al onder begreepen, dat met den onveranderlyken rigtsnoer der gezonde Reden, en Kristelyke Zeden, en Deugden, niet overeen te brengen zy, ja daar mede volkomen stryd?

V. En wat is'er dog zoo hard, en ongevoegchelyk schynende in den beginne, dat

niet allengskens aangenaam, en welstaande word, wanneer het door toestemming en gewoonte van het Volk, of de Mode, bevestigd is, en ingeworteld?

De Geleerde Arthurus Duck, dit aangetoond hebbende van eenige Wetten, en Gewoontens der Britten, ten tyde van Willem, the Conquerour, of de Overwinnaar, maakt'er een aanmerking op, hier ter bevestiging konnende strekken:

Leges vero Conquestoris Anglis primo durae videbantur, easdemque excutere saepe tentarunt; sed per aliquot saecula insequentia Consuetudine, & consensu Gentis nostrae confirmatae deinceps iisdem gratae fuerunt, & in Mores nostros abierunt.

‘Nam Consuetudinis apud omnes Gentes mira vis est, postquam uniuscujusque populi consensu recepta fuerit. Atque ideo Lex Tyranno, Consuetudo Regi comparari solet;’ Legesque ex prae-

scripto datae speciem servitutis habent, consuetudines vero, consensu receptae, ut Liberis imperant. De us. & auth. jur. civ. Rom. l. II. c. VIII. part. 2. § 20.

VI. 't Zou ligt, dog hier mogelyk te lang vallen, dit met veel byzondere voorbeelden en bewyzen te bevestigen. Ik zal dan hier niet spreeken van de ligtgeraaktheid, nog de wraakzugt over ingebeelde belediging van het punt van eer, nog de twee-gevegten, nog de verkeerde oordeelen over kloekmoedigheid, en lafhertigheid; nog de valshartige Complimenten, nog de agterklap, en kwaadspreekendheid, en diergelyke zaaken, die door de Mode, en het voorbeeld van aanzienelyke luiden, zoo in zwang zyn geraakt by sommige, zelfs Kristen-volken, dat men wat vreemds of ongevoegchelyks scheen te willen, als men

poogde te onderzoeken, of die zoogenaamde goede Manieren niet streeden met de Rede, en den Kristelyken Godsdienst.

Om dan, van alle deeze, en diergelyke voorbeelden niet te spreeken, zal ik'er maar een, ter zaake dienende, voor oogen stellen.

De zelfde rol, die de zoogenaamde goede Manieren, en de Mode, elders speelden, speelde de Mode in de Dis-Plegtigheden, in het aanregten van Maaltyden, Gast- en Feest-maalen, en het drinken der Gezondheden, in't byzonder; en dat wel onder het axioma, of den bekenden grondregel, 's Lands wys, 's Lands eer. Indiervoegen, dat veele zoogenaamde welgemanierde, wellevende en beleefde Kristenen, uit gewoonte onbeschroomd Misbruiken opvolgden, hoewel ze regelregt streeden met dien Godsdienst, waar van ze openbaare belydenis deeden,

van daar na vooral, en in weerwil van lief, en leet, altoos te zullen leven.

De zoogenaamde eis der Mode, en Goede Manieren, en de pligten van fatsoen, beleefdheid, en wellevendheid, stryden dus dikwils vlak tegen de pligten van de gezonde Reden, en den Kristelyken Godsdienst.

De Dienstwilligheid, Toegevendheid, en Complaisance 9, of behaaglust in gezelschappen, mag, nog kan een redelyk mensch, en Kristen, zoo ver niet uitstrekken, als de Mode, en zoogenaamde welleevendheid, en goede Manieren, veeltyds schynen te vereischen, naar het verdorven oordeel der menschen. Dewyl de Reden, Godgeleerdheid, en Zedekunde, dezelve, volgens hare regels, dikwils veroordeeld, of de Staatkunde door goede wetten verbied, en de

Regtsgeleerdheid dienvolgens afkeurd.

Dit dan wel te onderzoeken, te leeren onderscheiden, en betragten, is het noodig werk van yder redelyk mensch, en Kristen.

VII. Dit is ook de reden, waarom wy, beschreven hebbende Nederlands Dis-Plegtigheden, door my in II. Deelen verdeeld (vertoonende het Eerste Deel de plegtige Gebruiken aan den Dis, in het houden van maaltyden; en het Tweede Deel de plegtige Gebruiken, in het drinken der Gezondheden, onder de Oude Batavieren, en Vorsten, Graaven, Edelen, en andere ingezetenen der Nederlanden, wel eer gebruikelyk, nevens den oorsprongk dezer gewoontens, en derzelver overeenkomst met die der andere Volken) ook teffens noodig geagt, en voorgenoomen hebben te onderzoeken, en aan

te toonen, het Gebruik, en Misbruik der zelver Dis-Plegtigheden, volgens de Historien; en het Misbruik van het Gebruik te onderscheiden, volgens de regels van den Kristelyken Godsdienst, de gezonde Reden, de Burger-wetten, en Zede-, en Staat-kunde; en dus ook volgens de Aanmerkingen, die Godsgeleerden, Regtsgeleerden, en Zede- en Staat-kundigen, van tyd tot tyd, hier en elders, daar over hebben gemaakt.

Hoe dit hier verrigt zy, zal blyken, vooral ten opzigt van het Misbruik der Gastmaalen, en Drink-plegtigheden, het Misbruik der Drink-voorwaardens, en Drink-betuigingen; en voornaamelyk ten opzigte van Brassery, en Dronkenschap, Drink dwang, en diergelyke buitenspoorigheden, enz. by de Godgeleerdheid, en Zedekunde, volgens haare regels, ver-

oordeeld, en zelfs by de Staatkunde somtyds door goede wetten geweerd, en by de Regts-geleerdheid dienvolgens afgekeurd.

VI. Om dan eenig netter denkbeeld te geven van den inhoud van dit derde Deel, en hoe ik het zelve hebbe op- en toe-gesteld, van de aaneenschakeling der stoffen, en wat orde ik daar in hebbe gehouden, zal ik daar van een ruwe schets maaken. Al schynt dit Deel, volgens den Titel, vermengd met eenige stoffen, en aanmerkingen van verscheiden aart, met eenige Moralia, en 't geen de Zedekunde, en Godgeleerdheid, als ook de Regtsgeleerdheid en Staatkvnde betreft, we wyken egter niet af van ons eerste opzet, en bestek. Het word voornaamelyk historischer wyze vertoond. De geschiedenissen leeren ons de feiten der Gebruiken, en Misbruiken: en uit dat gene, 't welk geschied, en geschreven is,

word hier vertoond wat Godgeleerden, Zedekundigen, Regtsgeleerden, en Staatkundigen, by deze en gene Volken, en byzonder in de Nederlanden, over het Gebruik, en Misbruik dier Plegtigheden hebben aangemerkt.

Na dat, volgens de Historien, verhaal van de Misbruiken der Dis-Plegtigheden, onder vele Volken, en die van Nederland, is gedaan; en na dat, volgens de gronden van het Regt der Natuur, der Godgeleerdheid, en Zedekunde, het kwaad van brasserye, drink-dwang, en dronkenschap, met derzelver gevolgen, is onderzogt, en vertoond, word, volgens de gronden der Regtsgeleerdheid, vorder nagespoord; of, en hoedanige dronkenschap (die onder de misbruiken der Dis- en Drink-plegtigheden wel de voornaamste rol speeld) naar de Burger-regten, eenige misdaad verschoond,

en de straf belet, of verligt, en wat desaangaande in praktyk zy in de Nederlanden.

De drink-dwang, en dronkenschap, met deszelfs gevolgen, by de Staatkunde aangemerkt zynde, als schaadelyk aan de Burgermaatschappye, zo zy daar tegen gemaakt en gesteld verscheide Burgerwetten, en straffen, die hier worden aangewezen.

En, gelyk ik het Eerste en Tweede Deel zoo geschikt heb, dat we de Gebruiken, of Eet- en Drink-plegtigheden der Nederlanden, ook vergeleeken by die van andere Volken; ten dien einde daar van gewag maakende: zoo heb ik ook hier gedaan, ten opzigte van 'tGebruik, en Misbruik der Dis-plegtigheden, en byzonder ten opzigte van de wetten, en straffen van verscheide Volken, tegens de Dronkenschap van allerlei Stands persoonen, Vor-

sten, en Overheden, Geestelyken, en Wereldlyken.

Volgens de Historien ondersteld, en aangewezen zynde de overdaad, pragt, en kostelykheden van den Dis, word vervolgens hier vertoond, hoe de Staatkunde overwoog, of overdaad, pragt, en verkwisting voor- of na-deelig waar aan de Burgermaatschappye: en hoe dezelve by veele Volken, in't byzonder ten opzigte van de overdaad, pragt, en kostelykheid der Feest- en Tafel-houdinge, door Wetten en Keuren zy besnoeid.

In dit opzigte zoude ik meer verscheide Oude Keuren, van Nederland, hebben konnen voortbrengen. Dog dewyl ik'er reeds verscheide heb bygebragt, zoo in myne Aanteekeningen 10, als tusschen-gevoegde

Hoofdstukken, 11 of andere Byvoegselen van het Eerste en Tweede Deel, zoo wyz ik den Lezer, die'er meer mogte begeren, dan hier worden gemeld, om geen herhaaling te doen, derwaarts.

Wyders word, volgens de Regtsgeleerdheid, onderzogt, of, en hoedanige handelingen, en verbintenissen, in Dronkenschap aangegaan, kragteloos zyn: als mede; of, en redenen waarom de Nederlandsche, en byzonder Hollandsche Burgerwetten, als ook de Beschreve en Pauselyke Regten, een koop, in dronkenschap aangegaan, kragteloos houden. Of uiterste willen, Huwelyks contracten, 't kennen of ontkennen van handschrift, schelden, eeden, enz. in dronkenschap gemaakt, geschied, en gedaan, verbinden, en van

kragt zyn, of niet. Of, en hoe de Burgerwetten, de verbintenissen uit koop, enz. kragteloos stellende; en in tegendeel de verbintenis uit misdaaden van kragt houdende, overeenkomen met het Regt der natuur.

Gelyk als 'er naauwelyks een misbruik is, of het zogt zyn verschooning onder eenige voorwendsels, zoo is'er geen misbruik, waar voor men meer voorwendsels bedagt vind, dan voor het misbruik van den drank, en de Dronkenschap. Dit leeren de Historien, en de dagelyksche ondervinding. Deze voorwendsels dienvolgens voorgesteld zynde, word teffens wat ter wederlegging diende gemeld:

Wyders de aanleidingen, oorzaaken, en redenen van de gewoonte van dronkenschap der Heidensche, en Kristen-volken, onderzogt:

In 't byzonder het voorwendsel, dat zonder den wyn geen vreugde, en in de dronkenschap het grootste vermaak zouw te vinden zyn, wederlegd:

En de waare aanleidingen, en oorzaaken van de gewoonte van dronkenschap aangetoond: als kwaad Gezelschap, de Mode, Complaisance, of Behaagzugt, en meer diergelyke.

Waar uit met een zal zyn te bespeuren de kragt der zoogenaamde Goede Manieren, waar van ik zoo even heb gesprooken. Want, dewyl het bekend is, dat zig niet te voegen naar de manieren, zeden, en gebruiken van het gezelschap, waar by men verkeerd, in 't gemeen afkeer, en spotterny, of haat, verwekt; en, dewyl de Behaagzugt dit tragt te ontgaan, met zig naar 't gezelschap te voegen, en deszelfs vrindschap te behouden

door gelykheid van levenswyze, kan elk daar uit het gevolg ligt afnemen, ten opzigte van de gewoonte van sterk te drinken, en zig te verloopen in dronkenschap 12. Wat afkeer de ongelykheid van aart, en gewoontens van ouds verwekte; en hoe dronkerts zulken haatten, die de toegebragte bokaalen Falerne-wyn weigerden, al zwoerenze, dat ze het alleen lieten uit vrees voor de nagt-dampen, walginge, en wynhoofdpyn, die ze daar uit te wagten hadden, toond Horatius levendig:

Oderunt hilarem tristes, tristemque jocosi,
Sedatum celeres: agilem nauvumque remissi:
Potores bibuli media de nocte falerni
Oderunt porrecta negantem pocula: quamvis:
Nocturnos jures te formidare vapores.
Hor. Epist. l. I. ep. XVIII.

Daar na worden ook de middelen tegens de dronkenschap, volgens de Godgeleerdheid, en Zedekunde, nagespeurd, en aangeweezen.

En, tegen de voors. Misbruiken, word het nut, en de lof der Maatigheid, volgens het Regt der Natuur, en den eisch der Kristelyke Zedekunde, voor oogen gesteld. Nevens het voorbeeld van Esaias Du Pré, om zyne zeldzaame standvastigheid door den Marquis Spinola met een bokaal vereerd, wiens afbeelding hier in prent vertoond is: als ook andere voorbeelden.

Daar na word het verzuim van Gebeden, en Dankzeggingen voor- en na de Gastmaalen, inzonderheid der Vorsten, en Grooten, als een misbruik aangemerkt: en, of Gebeden, en Dankzeggingen juist aan de maaltyden zyn gebonden, en tot geen beter tyd mogen verschoven worden, onderzogt.

En dewyl eenige Kristenen, in Engeland, en elders, in't byzonder in de Nederlanden, uit aanmerkingen van het groot Misbruik der Dis-Plegtigheden, en Gastmaalen, en Drink-gewoontens, en byzonder het drinken der meenigvuldige Gezondheden, en de gevolgen van dien, om het Misbruik, het Gebruik, als te gevaarelyk, afkeurden; en zoo ver gingen, dat ze in hunne Schriften beweerden, dat het een Kristen niet geoorlofd zoude zyn Gastmaalen aan te regten, nog te houden; nog Gezondheden te drinken, enz. zoo word, daar van verhaal gedaan zynde, hier onderzogt, of het den Kristenen geoorlofd zy Gastmaalen te houden, aan te regten, of by te woonen: als ook, of het onder de Kristenen den Protestanten geoorlofd zy, eenige Feest- en Gastmaalen der Pausgezinden, als Doop-maa-

len 13, en Monnik- of Klop-maalen 14 enz. by te woonen.

Vervolgens: of het den Kristenen geoorlofd zy gezondheden in te stellen, en te drinken, en in't byzonder der tegenwoordigen.

En of het den Kristenen geoorlofd zy, ter eere, en ter gedagtenisse, of op het heil van iemand, het zy overleden, het zy afwezende, het zy tegenwoordig zynde, te drinken.

En dus, de redenen voor en tegen onderzogt zynde, word daar mede dit Derde Deel besloten.

VII. Dit is wat aangaat de stof, die in dit Derde Deel verhandeld, en de orde, op welke die by my geschikt is.

Het tweede punt, daar ik den Lezer nog iet van te verwittigen heb, raakt de

manier van behandeling, die ik, in het uitbreiden, en te zaamen stellen dezer Stoffen, gehouden heb.

Wat de eerste aanleiding gegeven hebbe, dat ik de hand aan dit Werk geslagen hebbe, heb ik reeds in de Voorreden van het Eerste Deel, § IX. te kennen gegeven: naamelyk, zeker ontwerp van myn Schoonvader Kornelis van Alkemade, onder den titel van het Ceremonieel van het drinken der Gezondheden, onder de Princen, en Edelen dezer Landen gebruikelyk; voor zyn byzonder vermaak, en gebruik ontworpen: waar in egter door elkanderen zoodanige stoffen te saamen vloeiden, die, volgens myne gedagten, bekwaamelyk van elkanderen konden gescheiden, en yder in een byzondere Verhandeling, of byzonder Deeltje, afzonderlyk beschreeven worden; mits dat

aan dit zelve Ontwerp, (als in't geheel nog geen zesde van de Drie Deelen, zoo als dezelve nu te voorschyn komen, beslagen hebbende) al het gene dat daar vorder, volgens myn bestek, toe behoorde, en vereist wierd, vervuld wierde.

Dus heb ik hier uit reeds Twee Deelen opgemaakt; in het Eerste gebragt zaaken alleen de Eet-plegtigheden, Maaltyden, en Gast-maalen betreffende:

In het Tweede 't geen tot de Drink-plegtigheden behoorde.

En dus bleeven'er uit het voors. Ontwerp nog eenige stukken, en brokken over, die aanleiding gaven tot het beraamen van een Derde Deel, mits vervult wierde 't geen daar toe scheen te behooren.

Dog tot dit by my beraamde laatste Deel, kon het voors. Ontwerp, (onverminderd deszelfs waarde, en nutheid)

minst toebrengen, als hebbende, zoo niet eeniglyk en voornaamelyk op het oog gehad het Ceremoniëel van het drinken der Gezondheden, als vore; en zynde, 't geen daar van het Gebruik, en Misbruik dezer Plegtigheden is gemeld, dat zelve eer in't voorbygaan, en ter loops, dan opzettelyk in byzondere Hoofdstukken geschied.

Zulks dat het voors. Ontwerp, in dit opzigt, allerminst bekwaam was om hier van een welgeschikte Verhandeling op te konnen maaken.

En zou het derhalven ligter gevallen hebben deze Stof, naar myn bestek, op nieuw te verhandelen; dan het verstrooide te verzaamelen, en my daar aan, in het geen er moest bygevoegd worden, eenigzins te vinden.

En zou ik, aan wien de schikking van dit Werkje was aanbevolen, dit zekerlyk

gedaan hebben, indien ik in de twee voorige Deelen reeds geenen anderen voet gehouden hadde: waar van ik den Lezer in die Voorreden rekenschap gegeven heb. Dog, jacta erat alia, ik had dus begonnen, en 15 eenige hoop gegeeven van Dit te volbrengen; en vond derhalven best, zoo veel doenelyk was, op dien zelfden voet voort te gaan, als begonnen was, op dat het laatste het eerste niet geheel ongelyken mogte.

De genegenheid, en graagte, met welke de Boekverkooper berigte, dat de II. Eerste Deelen waren ontfangen, en aangenomen, noopten hem, om gestadig aan te houden tot het voltoojen van het genoegzaam beraamde, en byna toegezegde Derde Deel, hoopende, dat, het Eerste en Tweede veelen wel gesmaakt hebbende, dit Derde Geregt niet

minder smaakelyk zyn zoude: de moeite egter, die'er aan vast was, weêrhiel my om uit het overige van het voors. Ontwerp een welgeschikte Verhandeling te beraamen, en, door het byvoegen van 't geen'er aan ontbrak, dezelve, zoo veel doenelyk waar, te vervullen, en op te maaken.

Eindelyk, een wyl in twyfel gestaan hebbende, of ik (die de vryheid had, om met het voors. eerste ontwerp, en des te meer met deszelfs nog overige uitgezonderde stukken en brokken, te handelen naar myn goedvinden, en genootzaakt was, na vereis der stoffen, 't zelve overal verre over 't grootste deel te vervullen) dit geheel en al als myn Werk zou opmaaken, en in de Voorreden gewagen wat tot dit 3. Deel uit het voors. Ontwerp van myn welgemelden Schoonvader was te pas gebragt: dan of ik, het zyne zoo veel doenelyk in wezen laatende, zou vervullen 't

geen daar aan ontbrak, zoo met het opstellen van veele Hoofdstukken, als het invullen van het grootste deeld er overige Hoofdstukken, en elders met het byvoegen van de Aanteekeningen; zoo is dit laatste, hoewel verre het moeyelykste, by my verkozen om reeds gemelde reden: egter zoo, dat'er, zoo om de saamenhang, als gelykheid van styl, door my in't gene van myn gemelden Schoonvaders voors. Ontwerp overig was, hier en daar doorgaans noodzaakelyk eenige verandering heeft moeten gemaakt worden; schoon daar juist overal geen aanwyzing van gedaan zy.

Dus heb ik ook noodig geagt den Lezer daar van te verwittigen, op dat het gene mynes Schoonvaders is niet aan my, nog het geen van my is den zelven worde toegeschreven; ten minste dat den Lezer eenigzins kennelyk zy, wiens werk hy leeze.

En op dat het gene nog gebrekkelyk mogte zyn aan dit Werkje, des te ligter verschooning vinden mogte.

Ik heb dan dit gantsche Derde Deel, gelyk de Twee vorige, naar myn bestek ontworpen, in Hoofddeelen, en verdere smaldeelen, verdeeld, en het overige van het voors. Ontwerp van myn Schoonvader, zoo veel doenelyk waar, hier en daar op zyn plaats gebragt. De meeste Hoofddeelen, waar van niets in dat Ontwerp was te vinden, heb ik geheel en al opgemaakt, als het geheele IV. V. VI. IX. X. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVIII. XIX. XX. XXI. XXIII. XXIV. XXV en XXVIIste Kapittel; het VIII. XI. XVII. XXII. byna geheel; de overige van de XXVII. Kapittels van dit Derde Deel heb ik als voren, volgens myne beraamde orde, verdeeld, geschikt, en ontworpen, en daar

in het overige van het gemelde Ontwerp te pas gebragt, en dezelve door myne Byvoegselen, en Aanteekeningen vervuld.

Deze Aanteekeningen zyn door een kleiner letter van den text, en de Byvoegsels door haakskens, in't egin en het einde derzelve, hoewel somtyds veele bladzyden van elkanderen af staande, te onderscheiden.

Vorder heb ik den Korten Inhoud voor yder Kapittel ontworpen, en voor dit Derde Deel, gelyk voor de voorgaande, zoo gesteld, dat men uit de haakskens [ ], in dien Korten Inhoud te zien, kan merken wat van myn Schoonvaders Ontwerp hier in is te pas gebragt; en wat voor het myne [als 't welke in dien Korten Inhoud, hoewel zelf geheel van myn opstel zynde, egter onderscheidshalven tusschen twee haakskens ingesloten is] zy te neemen.

Dus dan het beraamen der Verdeelingen, de schikking, en orde van het gantsche Werk, de Korte Inhoud voor alle de Hoofddeelen, de Aanteekeningen met een kleinder letter in het Werk zelve onderscheiden, en alle de Hoofddeelen, welker begin en einde zoodanig [met haakjes in't begin, en met zoodanig een haakje] op het einde gemerkt is: als ook alle de Byvoegselen, die in de overige Hoofddeelen tussen diergelyke haakjes, hoewel somtyds veele bladzyden van elkanderen staande, zyn besloten, van het myne zynde, heb ik het overige van het voors. Ontwerp van myn welgemelden Schoonvader, met weinig verandering van taal, en styl, zoo veel in zyn geheel gelaaten, als de zaak eenigzins konde lyden.

VIII. Wat het Werk zelf, of de Aanmerkingen over het Gebruik en Mis-

bruik van Nederlands Dis-Plegtigheden belangt; we geven ze niet alle op voor de onze, veel minder als geheel nieuw. We hebben, als onzydige Historischryvers, wel willen vertoonen, wat we by anderen, het zy Historischryveren, het zy Godgeleerden, Zedekundigen, Regtsgeleerden, en Staatkundigen, in en buiten Nederland, daar over reeds aangemerkt, of zelfs aanmerkelyk vonden.

En in het twyfelagtige, of het onderzoeken der Waarheid, heb ik my aan niemand verslaafd, maar zoo in God- als Regtsgeleerdheid, en zoo in Zede- als Staatkunde, myn oordeel of die Schryvers gevolgd, die ik in gemoede oordeelde, dat ontrent ons onderwerp, en de leden van dien, der waarheid of waarschynelykheid allernaast by kwamen. Waar ontrent ik met Plinius, en de Waarheid zeggen mag: Neminem unum

sequar: sed quemcumque veriorem perspexero.

Vorder heb ik doorgaans bewyzen aangehaald van ons zeggen, of kortheidshalven aangewezen by welke Schryvers die stoffen, alhier somtyds maar kortelyk aangeroerd, breeder verhandeld zyn.

Die tot de bronnen niet konnen naderen zullen zekerlyk, en zy, dien dit gebeuren mag, mogelyk ook hier iet vinden dat ze elders vergeefs mogten zoeken: en hun zelfs, die daar al toegang toe hebben, kan het niet onaangenaam zyn verzaameld te zien, dat anders verstrooid te zoeken is.

X. Maar, zal ligt iemant denken, is de Mode 16 zulk een tiran, de kragt der zelve zoo onwederstaanelyk, dat nog

de Godgeleerdheid, nog de Zedekunde, nog de Regtsgeleerdheid, nog de Staatkunde, in staat geweest zyn van alle de Misbruiken te verhoeden, en af te schaffen; wat zal dan dat Geschrift, en onderzoek, en de vertooning van 'tGebruik, en Misbruik der Dis-Plegtigheden, en aanwyzing van die middelen, om die Misbruiken, en daar onder vooral de Brassery, en Dronkenschap te weeren, toch veel uitregten? Zekerlyk in dit opzigt niet meer dan andere diergelyke schriften: die, zoo ze de misbruiken niet geheel weeren, egter dezelve keeren, eenige menschen op het spoor van nadenken, en den regten weg brengen, en anderen van den verkeerden wederhouden. Want dit is niet minder zeeker, dat zonder diergelyke Schriften, en Vertoogen, de Misbruiken nog meer veld zouden gewonnen hebben, en nog dagelyks winnen zouden.

Zeker Engelsch Ridder, een der grootste Zedekundigen, zullende beschryven de pligten van eenige menschen in't byzonder, met betrekking tot hunne byzondere staaten, als van Dogter, Huisvrouw, Moeder, Weduw, en Jufrouw, en de deugden haar respective betreffende, en in't byzonder zullende beschryven de Zedigheid der Jufferen, doet een inleiding, die my hier met een voor antwoord strekken kan op de voors. Tegenwerping: Zullen de Juffers, zegt hy, niet wel denken, dat zy beledigd zyn, wanneer wy alleenlyk twyffelen, of zy geen lessen van nooden hebben ontrent deeze Deugd? Zullen de Mans ons niet veragten, indien wy denken, dat die hen betaamd? Is niet de schaamagtige Man in den Ridderlyken Spreekstyl een bloodaart?

Mogen wy'er niet wel byvoegen; is niet een wel geschikt, maatig, sober, en nugter man hedendaags, in den Ridderlyken Spreekstyl, een bekrompe, armhartig, of een onnoozel man, die zyn weereld niet verstaat?

En is een man, die zig naar het gezelschap weet te voegen, dat is, zelfs in brassery, en dronkenschap; is een man die zig gewend sterk, jaa veel meer dan anderen, te konnen drinken, hedendaags (ik behoef niet te zeggen, in den Ridderlyken) is hy thans in den gemeenen Spreekstyl geen man, die complaisant, wel gemanierd, wel leevend, en plaizierig in gezelschap, ja zyn gezelschap waardig is? Is zoodaanig een, naar dien zelven styl, geen man van fatsoen? Of leefd hy niet als een man van aanzien?

En, dit gevraagd zynde, mogen we

dan niet wel met hem vervolgen?

Is het niet een smaadnaam? 't Is zeer hard, dat de meeste van deeze Deugden zoo buiten 't Gebruik zyn in een Land, waar in de Christelykheid, en Hervorming word beleden, dat het een gantsch onhoflyk werk is, wanneer men ze tragt aan te pryzen.

Die zulks doen, zyn gedwongen een spotagtigen draai te maaken; en het te verrigten door schimp, in plaats van onderwyzing. Menschen, die de verdoemenis niet vreezen, zyn bevreesd om te worden belacht 17; en die, welke met deftigheid, en aandoening bestraffen, mogen hunne eigene Gewetens voldoen, maar zullen weinig vrugt doen op hunnen naasten.

Laat ons (dus besluit hy, en wy met hem) des niet tegenstaande, onzen pligt doen; laat ons tragten om de paaden der Waarheid, en Zaligheid te vinden; en die geenen, welke dwaalen, op den regten weg te brengen, waar in zy moeten wandelen. Geen Deugd zal meer aangenaamheid geven aan alle hunne daaden, dan deze Zedigheid; 't zy wy ze aanmerken als overstaande tegen de vrypostigheid, en onbetaamelykheid, of tegen listvaardigheid, en dertelheid. Zeno heeft haar niet kwalyk beschreven, als de wetenschap van eene behoorelyke beweeging, als zynde dat gene, 't welk het gantsche gedrag rigt, alle de ruwe spooreloosheden inhoud, en en de groote Beschaaver is van de

Verkeering. enz. 't Zyn de woorden van den Ridder Steele, in zyn Boekz. der Juff. I. Deel, bl. 239.

Waar uit men teffens kan besluiten, dat'er niets meer met de Zedigheid stryd, dan de dronkenschap, en al haare uitwerkselen. Displ. III. D. K. XX. § V. en VII.

Eindelyk, aangetoond hebbende het gevaar der Misbruiken, en de noodzaakelykheid der schriften, die dezelve ten toon stellen, besluit hy deeze Verhandeling aldus:

Sirach zegt: Hy, die de kleine dingen veragt, zal door de kleine vergaan. De waarheid is, dat niets gering is, 't geen de zonde, of de middelen om die voor te komen, met zig brengt. Daar is een overvloed van zulke misdaadige beuzelingen, welker straf de eeuwige dood is: en laat ze niet langer voor beuzelin-

gen geschat worden, wanneer het welvaaren van onze onsterfelyke ziel daar van afhangt. enz. Zie 't vervolg. bl. 320.

XI. En, dat op zyn allerergste eens genoomen zynde, het waar' by de uitkomst vergeefsche moeite, ten opzigte van anderen; zou daarom een Schryver, goede gelegenheid hebbende, om de Waarheid, en de onredelykheid en schaadelykheid der Misbruiken voor oogen te stellen, dezelve verwaareloozen?

De voorn. geestige Ridder Steele oordeelde daar van geheel anders; elders van iemand gesprooken hebbende, die anderen zeker gebrek poogde af te leeren, dog te vergeefs, laat hy'er dit op volgen; waar van ik egter niet verder, dan in quantum pro, gebruik wil maaken: Wat kan een man, (zegt hy) in zulk een geval doen? Dan alleen voortvaaren

met zyn begonnen werk, ZIG ZELVEN IN ZYNE EIGE DEUGD BEWINDEN 18, en zig vergenoegen met deeze spytige waarheid, DAT DE DEUGD HAAR EIGE LOON IS 19, en dat, schoon iemand met zyne vermaaningen geen vrugt kan doen, hy evenwel deugdzaamer is, om dat hy dezelve heeft gedaan. The Tatler, of de Snapper, Vert. L. bladz. 528, 529.

XII. Dog, in alle gevallen, zyn genoegzaam alle Heidensche, en andere Schryvers, daar in overeengekomen, dat zoo-

daanige schriften ten minste eenig nut doen. En, hoe weinig dit zyn mogte, dat het zelve egter, van het uiterste gewigt zynde, grooten dienst doet aan het Gemeenebest. Goed is de taal van Athenodorus by Seneca:

Sed quia in hac tam insana hominum ambitione, tot calumniatoribus in deterius recta torquentibus parum tuta simplicitas est, & plus futurum semper est quod obster, quam quod succedat, A FORO QUIDEM, ET PUBLICO RECEDENDUM EST: SED HABET, UBI SE ETIAM IN PRIVATO LARE EXPLICET MAGNUS ANIMUS …..

Ita tamen delituerit, ut ubicunque otium suum absconderit, prodesse velit, & singulis & universis, ingenio, voce, consilio. Nec enim is solus Reip. prodest, qui candidatos extrahit & tuetur reos, & de pace belloque censet: sed qui juventutem exhortatur, qui in tanta bonorum praeceptorum inopia virtute instruit animos, qui ad pecuniam luxuriamque cursu ruentes prensat ac retrahit, &, si

nihil aliud, certe moratur, IN PRIVATO PUBLICUM NEGOTIUM AGIT. AN ILLE PLUS PRAESTAT, QUI INTER PEREGRINOS ET CIVES, AUT URBANUS PRAETOR ADEUNTIBUS ASSESSORIS VERBA PRONUNCIAT; QUAM QUI DOCET QUID SIT JUSTITIA, QUID PIETAS, QUID FORTITUDO, QUID MORTIS CONTEMPTUS, QUID DEORUM INTELLECTUS, QUANTUM BONUM SIT BONA CONSCIENTIA. &c.

De tranquill. anim. cap. III. Het nut van zoodanige poogingen, schriften, en boeken, verheft ook de welspreekende Grieksche Redenaar Isokrates, in zyne redenvoering tot Koning Nikocles 20.

Niet min aanmerkelyk is, in dit opzigt, de taal van den gemelden Ridder,

die ik hier de myne maake: 21: Wat myne Schriften belangt, als zy maar eene ongerymdheid uit het menschelyk leven konnen wegneemen, een eenig gebrek uitroejen, eene vlek uit het gedrag myner Landgenooten wisschen, of eenig vermaak aan een eerlyk gemoed geven; met een woord, zoo de weereld maar eene deugd meer, of een gebrek minder, of eenige vermeerdering van haare schuldelooze vermaakelykheden, daar door kan hebben, zal ik niet denken, dat ik vergeefsche moeite gedaan, of myn leven vrugteloos doorgebragt hebbe.

XIII. Voor 't overige gedraag ik my, kortheids halve, aan 't geene in de Voorreden voor 't I. Deel reeds is gezegd en opgelost,

en 't welk tot dit zoo wel als de voorige Deelen mogte betrekkelyk zyn.

XIV. En, ten opzigte der feilen, of gebreken, die iemant mogte ontmoeten, zal ik eer genegen zyn ter verbeteringe en vervullinge, dan ter verwonderinge, dat ze'er mogten te vinden wezen: weshalven ik gebruik maak van 't geen Sannazaar, anders zoo naauwkeurig zynde, by andere gelegenheid zeide:

Occurrent si qua in nostris male firma libellis,
Deleat errores aeqna litura meos.

Dat is:

 
Indien de Schryvers hier of daar in mogten missen,
 
Laat uw bescheidenheid hun feilen billyk wissen.

Waar mede ik besluitende niet anders begeer, en wensch, dan dat men eerst leeze, weege, en overweege, eer men oordeele: en vooral, dat men door vooroordeel, of drift, niet onbescheiden veroordeele, voor dat men in staat zy van te konnen, en te mogen oordeelen.

P. VAN DER SCHELLING.


Vorige Volgende